ئاسایش و ناسنامە لە کەرکووک؛ لە نێوان گرژیی ناوخۆیی، دەستێوەردانی ناوچەیی و دیپلۆماسی نێودەوڵەتی

شتێکی نوێ نییە کە کەرکووک شارێکی گرنگ بووە لە دیمەنی جیۆپۆلەتیکی عێراق و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. جێگای دانیشتووانێکی فرەلایەنە و کورد زۆرینەی پارێزگاکەن و عەرەب و تورکمانیش لێیە، ناوچەکە هێمای ئەو درزی نەتەوەیی و تائیفییە کە دەمێکی زۆرە عێراقی گرتووەتەوە. زوڵمی بەرامبەر بە گەلی کورد لە کەرکووک ئازارێکی زەق و دیارە لە کاریگەرییە بەربڵاوەکانی دەیان ساڵەی ململانێ و سیاسەتە شکستخواردووەکانی عێراق.

لە داینامیکی ئاڵۆز و گرژی کەرکووکدا کە ململانێی دەسەڵات لە نێوان گروپە نەتەوەیی جیاوازەکاندا بووە، ئەکتەرە سیاسیەکانی گۆڕەپانی سیاسی کورد، بە تایبەت پارتی و یەکێتی، لە ناوەندی زۆرێک لە گفتوگۆکاندان. ئەم لایەنانە نوێنەرایەتی لایەن و لێکدانەوە جیاوازەکانی ناسیۆنالیزمی کوردی دەکەن و بڕیارە سیاسی و سەربازییەکانیان کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ژیانی کەرکووک هەبووە.

یەکێتی نیشتمانی کوردستان کە هەڵگری مەشخەڵی خەیانەتی۱٦ی ئۆکتۆبەرە، ئەوکات رووبەڕووی قەیرانێکی جددی شەرعیەت بووە. ئەوەی کە سەرکردایەتی یەکێتی هەڵبژاردبێت هەڵوێستی بەرامبەر ئەو پێشێلکارییانە نەگرێتەبەر شتێکی شاراوە نیە، یان لەوەش خراپتر هاوکاری و ئاسانکارییان کردبێت، ئەوە پەڵەیەکی رەشە بە ناوچاویان. هەرچەندە کە خەڵک چاوەرێی هەڵوێستێکی کوردی لە یەکێتی دەکرد نەک کە هەڵوێستیان نەبوو بەڵکو شەهیدەکانیش بە کوژراو ناوبرد. ئەمە بەڵگەیەکی ئاشکرایە کە ئەو حیزبە و سەرکردەکانی ناتوانن هیچ کار و کردارێکیان هەبێت لە دەرەوەی ئەجێندایی ئێرانی لە ناوچەکە.

لە لایەکی تریشەوە پارتی دیموکراتی کوردستان و سەرۆک مەسعود بارزانی، وەک هەرجار وەک داکۆکیکار لە ماف و بەرژەوەندییەکانی کورد لە ناوچەکەدا دەرکەوت. سەرۆک بارزانی کە مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە لە پاڵپشتیکردنی پرسی کورد، چونکە هیچ کاتێک وەک سەرکردەیەکی حزبی هەنگاوی نەناوە نەک هەر بۆ هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان بەڵکو بۆ هەموو ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بە تایبەت کەرکووکی هەردەم کوردستانی. سەرۆک بارزانی دەستبەجێ هەنگاوی نا بۆ راگرتنی کۆمەڵکوژییەکەی دوێنێ بەرامبەر خەڵکی سڤیلی کەرکووک، ئەوە تەنیا جەخت لەسەر پابەندبوونی بە ژیان و دادپەروەری کورد دەکاتەوە. ئەمەش کاریگەرییەکی بەرچاوی دەبێت لەسەر چۆنیەتی هەستکردن بە کوردستانیبوونی کەرکووک.

سەرۆک بارزانی هەمیشە جێگەی تایبەتی لە دڵیدا بۆ کەرکووک هەبووە، شارێک کە وەک بەشێکی دانەبڕاوی نیشتیمانی کورد دەیبینێت. کەرکووک لای بارزانی زیاترە لە شارێکی دەوڵەمەند بە نەوت و سەرچاوەکانی تر، بەڵکو کەرکووک هێمای خۆڕاگری و شوناس و کولتووری کوردی بینیوە. پەیوەندی خۆشەویستی ئەو لەگەڵ شارەکە و دانیشتووانەکەیدا لە زۆرێک لە هەڵوێست و بڕیارە سیاسییەکانیدا رەنگدانەوەی هەبووە. بەم پێیە رۆڵی پۆتانسێلی بارزانی لە راگرتنی ئەو کۆمەڵکوژییەدا، باوەڕێکی لە ئێستاوە رەگداکوتا و لە نێو بەشێک لە دانیشتوانی کورددا بەهێزتر دەکات کە ئەو و پارتی دیموکراتی کوردستان باوەڕپێکراوترین پارێزەری مافەکانیانن.

دواجار بارودۆخی ئاڵۆز و بارگاویی کەرکووک ئەوە دەردەخات کە داینامیکی سیاسی ناوخۆیی چەندە بۆ ئایندەی شارەکە و بۆ گەلی کوردستان گرنگە. هەروەها تیشک دەخاتە سەر ئەوەی کە چەندە گرینگە سەرکردەکانی وەک سەروک مەسعود بارزانی هەڵوێستێکی پڕ لە خۆشەویستی و بەرپرسیارانە نیشان دەدەن، کە دەتوانێت وەک هێزێکی یەکگرتوو لەم کاتە نادیارەدا کار بکات.

لەسەر ئاستی ناوچەیی، رووداوەکانی کەرکووک، جەخت لەسەر تۆڕی ئاڵۆزی پەیوەندی و بەرژەوەندییەکان دەکەنەوە کە تایبەتمەندی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستن. هیچ شتێکی شاراوە نیە کە میلیشیاکانی حەشدی شەعبی لەسەر کارنامەی ئێران کاردەکەن، ئەوە دەبێتە هوکارێک بۆ گرژی زیاتر لە ناوچەکە و بەردەوامیدان بە پەلکێشکردنی ناوچەکە بو ئەو گرژیانەی کە ئیران دەیەوێت و لە بەرژەوەندی ئەوان بێت.

پێدەچێت ئەم جۆرە رووداوانە ببنە هۆی نیگەرانی ئەکتەرە ناوچەییەکانی دیکەی وەک تورکیا و سعوودیە کە پەیوەندیی تایبەت بە خۆیان لەگەڵ ئێراندا هەیە و ئاڵۆزە. لە بەرامبەردا کاردانەوەکانیان دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی گرژی ناوچەیی و ئاڵۆزکردنی داینامیکی جیۆپۆلەتیکی کە لە ئێستاوە سەختە. بە گشتی بارودۆخی کەرکووک نیشان دەدات کە چۆن ململانێیەکی ناوخۆیی دەتوانێت لێکەوتەی دوور مەودای لەسەر گۆڕەپانی ناوچەیی و تەنانەت نێودەوڵەتیش هەبێت. بەلام ئەوە رون و ئاشکەرایە کە ئێران بە رێگایی میلیشیاتی حەشد بەردەوام دەبێت لە کارە قیزەوەنەکانی خوی بەرامبەر کوردی کەرکووک و بەردەوام دەبێت لە بنپێکردنی هەموو پرەنسیپەکانی هاوولاتیبوون و شارەکە و هاوولاتیانی ئەو کاتە ئاسوودە دەبن کە ئەم میلیشیاتانە و دەسەڵاتی سەربازی پارێزگارە بە زۆر سەپێنراوەکەی کەرکووک کۆتایی پێ بێت.

لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ڕەنگە رووداوەکانی کەرکووک ئاماژەیەک بن کە کاتی ئەوە هاتووە ئەکتەرە گەورەکانی وەکو نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەمەریکا و یەکێتیی ئەوروپا بەشێوەیەکی چالاکتر بەشداری کێشەکانی ناوچەکە بن. بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان رەنگە ئەمە بەو مانایە بێت کە کاتی ئەوە هاتووە رۆڵێکی چالاکتر بگێڕێت، لەوانەیە بە بەشداریکردنی ئەنجومەنی ئاسایشی خۆی لەم بابەتەدا. هەروەها دەتوانێت گفتوگۆکان سەبارەت بە پێویستی هەوڵەکانی ئاشتیپارێزی یان جۆرەکانی تری دەستێوەردان بۆ دەستەبەرکردنی چارەسەرێکی ئاشتیانە و بەردەوام بکاتەوە.

بۆ ئەمەریکا کە بەرژەوەندییەکی بەرچاوی لە ناوچەکەدا هەیە و پەیوەندییەکی ئاڵۆزی لەگەڵ ئێران هەیە، بارودۆخی کەرکووک نوێنەرایەتی کردەوەیەکی هاوسەنگی قورس بکات. لە لایەک ئەمەریکا بەرژەوەندیی هەیە لە سنووردارکردنی هەژموونی ئێران لە ناوچەکەدا، کە دەشێت پێویستی بە ئامادەبوونی سەربازی یان دیپلۆماسی زیاتر هەبێت. لە لایەکی دیکەوە، زیادبوونی تێوەگلانی ئەمەریکا، مەترسی دروستکردنی ناسەقامگیری زیاتر و هەستی دژە ئەمەریکایی هەیە.

یەکێتی ئەوروپا کە لە ئێستاوە لەگەڵ پرسەکانی کۆچ و ئاسایشی وزە و تیرۆری پەیوەست بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە خەریکی ململانێیە، ڕەنگە ئەمە وەک کاتێک بۆ هەڵسەنگاندنەوەی ستراتیژی خۆی بزانێت. ئەوروپا دەرفەتی ئەوەی هەیە ڕۆڵێکی گرنگی نێوەندگیری بگێڕێت، بەتایبەتی ئەگەر یەکێتی ئەوروپا لە بەرەیەکی دیپلۆماسی یان بە پێشکەشکردنی یارمەتی مرۆیی و پشتیوانی دامەزراوەیی بەشداریکردن هەڵبژێرێت.

دەتوانین دۆخی کەرکووک وەک بەردێکی هەستیار لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی تەماشە بکرێت، کە ئیرادە و توانای ئەکتەرە جیهانییەکان بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ململانێی ئاڵۆزی ناوچەیی تاقی دەکاتەوە. باردووخی کەرکووک دۆخێکی ناسکە کە پێویستی بە وەڵامدانەوەیەکی ورد و هاوسەنگ هەیە، کە دەکرێت دەرئەنجامی دوور مەودای هەبێت نەک تەنها بۆ عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵکو بۆ نەزمی نێودەوڵەتیش بە گشتی.

لە کۆتاییدا لە دیمەنی ئاڵۆزی گرژییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکاندا، رۆڵی سەرۆک مەسعود بارزانی لە کەرکووکدا بە تایبەتی گرنگ دەبێت. دەستێوەردانی خێرای ئەو بۆ دامرکاندنەوەی توندوتیژی لە شارەکەدا، خەمخۆرییەکی خۆشەویستانە بۆ دانیشتووانی شارەکە و ناسنامەی کوردایەتییەکەی نیشان دەدات. ئەمەش ئاماژەیەکی بەهێز دەنێرێت، نەک تەنها بۆ دانیشتوانی ناوچەکە بەڵکو بۆ ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمەریکا و یەکێتی ئەوروپا، کە سەرکردەیەک لە ناوچەکەدا هەیە کە پابەندن بە گەڕان بەدوای دادپەروەری و سەقامگیریدا. بارزانی وەک هاوبەشێکی پۆتانسێل بۆ هەرکەسێک کە ئارەزووی بەرەوپێشبردنی ئایندەیەکی ئارام بۆ کەرکووک و ناوچەکە بەگشتی هەبێت سەرهەڵدەدات.