سیاسی
پاوان ته‌ته‌ر نێروه‌یی
پاوان ته‌ته‌ر نێروه‌یی

نووسەر

مامەڵەی ناڕەوای عێراق لەگەڵ کورد: مێژوویەک لە ستەم و پشتگوێخستن

مامەڵەی ناڕەوای عێراق لەگەڵ کورد: مێژوویەک لە ستەم و پشتگوێخستن
مامەڵەی ناڕەوای عێراق لەگەڵ کورد: مێژوویەک لە ستەم و پشتگوێخستن

لە سایەی دیمەنە سیاسییە پڕ لە گێژاوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کوردی لێ وەستاوە، گەلێک کە مێژووەکەی پڕە لە ستەملێکردن و خەبات بۆ مانەوە. پەیوەندی عێراق لەگەڵ دانیشتووانی کورد، دەیان ساڵە بە بێمتمانەیی و توندوتیژی دەناسرێتەوە.

هەر لە سەرەتای دەسەڵاتی پاشایەتییەوە، تا سەردەمی عەبدولکەریم قاسم و بەتایبەت لەژێر دەسەڵاتی حزبی بەعس بە سەرۆکایەتی دیکتاتور سەدام حوسێن، کوردی عێراق کەوتۆتە ژێر چەوسانەوەی سیستماتیکەوە. ڕژێمی سەدام حوسێن بە شێوازە دڕندەکانی خۆی ناسرابوو، لەوانە بەکارهێنانی چەکی کیمیایی، وەک لە کومەلکوژی هەڵەبجەدا کە هەزاران هاوڵاتی بێ تاوانی مەدەنی گیانیان لەدەستدا.

ساڵی 2003 سەرەتای لاپەڕەیەکی نوێ بوو کاتێک جۆرج بوش سەرۆکی ئەمەریکا "جەنگی ئازادی"ی دەستپێکرد، بە ئامانجی ڕووخاندنی سەدام حوسێن. لەگەڵ ڕووخانی دیکتاتۆر، زۆرێک هیوایان بە سەردەمێکی نوێی دیموکراسی و دادپەروەری لە عێراقدا دەخواست. زۆرێک لەو سیاسەتمەدارە عێراقیانەی کە لە ڕۆژئاوا دەژیان، کە لەوێدا بەر بنەمای دیموکراسی کەوتبوون، چاوەڕوان دەکرا بگەڕێنەوە ماڵەوە و وڵات بەرەو ئایندەیەکی گەشاوەتر ببەن.

بەڵام بەداخەوە ئەو دیموکراسییەی کە لەمێژینە چاوەڕوان دەکرا لە عێراقدا وەک ئەوەی زۆر کەس هیوایان بۆ دەخواست، بەدی نەهاتووە. بەڵکو عێراق شاهیدی فۆرمێکی نوێی حوکمڕانی دیکتاتۆری بووە بە کارەکتەری شیعە، کە بە قووڵی لە ژێر کاریگەری ئێراندایە. ئەم هەژموونی شیعە، دابەشبوونی تائیفی لە عێراق توندتر کردووە.

ساڵی 2017 قۆناغێکی تری تاریک بوو، کاتێک هێزەکانی عێراق بە چەکی پێشکەوتووی ئەمەریکا و بە پاڵپشتی ئێران هێرشیان کردە سەر هەرێمی کوردستان. سەرەڕای سەرچاوە سەربازییە باڵاکان، بەغدا نەیتوانی هەرێم داگیر بکات، و بە شکەستێکی زور پاشەکەشە کرد و رورەشی بو لایەنی خائیینی ناوخوویی مایەوە و 16ـەی ئوکتۆبەر بووە خاڵێکی رەش.

لە بەرەی داراییشدا حکومەتی عێراق هەوڵی بڕینی بودجەی هەرێمی کوردستانی داوە. سەرەڕای ڕێککەوتنەکان لەسەر فرۆشتنی نەوت و دابەشکردنی بودجە، بەغدا پارەی بەشی هەرێمی ڕاگرتووە، ئەمەش ئاستەنگی دارایی بۆ هەرێمی کوردستانی دروستکردووە کە لە ئێستاوە فشاری سەختی لەسەرە.

پێگەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە مێژە ئاڵۆز بووە. لە ڕووی مێژووییەوە پەراوێزخراون، بەردەوام ناچار بوون لە نێوان بلۆکە دەسەڵاتە گەورەکاندا تێپەرن بۆ پاراستنی ماف و سەروەری خۆیان. لەبەر ڕۆشنایی ئەو قەیرانە بەردەوامەی کە حکومەتی عێراق سەرچاوە داراییە گرنگەکانی بریوە و سەقامگیری ئابووری هەرێم دەخاتە مەترسییەوە، کورد ڕووبەڕووی هەڵبژاردەی چارەنووسساز دەبێتەوە سەبارەت بە داهاتووی خۆی.

1. پتەوکردنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان:

هەنگاوێکی سەرەکی بۆ کورد بریتییە لە پەرەپێدانی هەوڵە دیپلۆماسییەکانی. ئەوە تەنها پتەوکردنی پەیوەندییەکان نییە لەگەڵ هاوپەیمانە تەقلیدییەکانی ڕۆژئاوا، وەک ئەمریکا و وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، بەڵکو گەڕان بەدوای دەرفەتەکاندا لەگەڵ ئەکتەرەکانی  دیکەی وەک ڕووسیا و چین یان تەنانەت دەوڵەتانی کەنداو. هەر پەیوەندییەکی دیپلۆماسی سوودی ناوازەی لەگەڵ خۆیدا هەڵدەگرێت. بۆ نموونە پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوا دەتوانێ پاڵپشتی سیاسی بکەن، لە کاتێکدا پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی وەک چین دەتوانێ مانای وەبەرهێنانی ئابووری لە هەرێمی کوردستان بێت. هەروەها پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان دەتوانن وەک بەربەستێک، ڕێگرییەک لە بەرامبەر دەستدرێژییە زیادەڕۆییەکانی بەغدا کاربکەن، چونکە فشارە نێودەوڵەتییەکان و زیادبوونی سەرنجدان دەتوانن ڕێگری لە کردەوەی تاکلایەنە بکەن.

2. هاوپەیمانییە ئابوورییەکان: 

سەروەری ئابووری کلیلی مانەوە و خۆشگوزەرانی درێژخایەنی هەرێمی کوردستانە. کورد دەبێت سەرچاوە ئابوورییەکانی هەمەچەشن بکات و تەنیا پشت بە هەناردەکردنی نەوت نەبەستێت. دروستکردنی هاوپەیمانی ئابووری و هاوبەشی وەبەرهێنان و ڕێککەوتنی بازرگانی لەگەڵ وڵاتان و هەرێمەکانی دیکە دەتوانێت پشتبەستن بە بەغدا کەم بکاتەوە و لێوارێکی ئابوورییان پێبدات. هەروەها ئەم هەمەچەشنکردنە دەتوانێت هەلی کار و پەرەپێدانی ژێرخانی و گواستنەوەی تەکنەلۆژی پێشکەش بە هەرێم بکات.

3. پەرەپێدانی توانای سەربازی:

مێژوو بە ڕوونی نیشانی داوە کە کورد ناتوانێت بە تەواوی پشت بە گەرەنتی دەرەکی ببەستێت بۆ ئاسایشی خۆی. بۆیە وەبەرهێنان لە هێزێکی سەربازی بەهێز و ڕاهێنراو و تەکنەلۆژی پێشکەوتوو زۆر پێویستە. ئەمەش وەکو ڕێگرییەک لە بەرامبەر ئەگەری دەستدرێژیکردندا کاردەکات، بەڵام وەک ئامرازێک بۆ گەرەنتیکردنی نەزم و ئاسایشی ناوخۆیی.

لە کۆتاییدا، ستراتیژی کورد دەبێت فرەڕەهەند بێت و بێگومان یەکرێزی ناومالی کورد رولی سەرەکی دەبینێت بو ئەو تەحەددایانەی ڕووبەڕوویان دەبێتەوە. بەتایبەتی فشارە ئابوورییەکانی بەغدا، کە بە "شێوازی برسێتی" کارەساتبارە و دژی پرەنسیپی مروڤایەتی و هاوولاتیبوونە. ئەمە پێویستی بە تێکەڵەیەک لە چارەسەری دیپلۆماسی و ئابووری و سەربازی هەیە. کورد ڕووبەڕووی کردەوەیەکی سەختی هاوسەنگکردن دەبێتەوە، بەڵام بە هەمەچەشنکردنی پەیوەندییەکانی، بەرژەوەندییە ئابورییەکانی و بەهێزکردنی بەرگرییەکانی، دەتوانێت باشتر خۆی پێگەی خۆی بۆ دەستەبەرکردنی ئایندەی خۆی لە ناوچەکەدا بگرێت، چونکە کورد رەوشی لەمە خەراپتری تێپەراندووە بە خوراگری نیشتیمانپەروەران و سیاسەتی حەکیمانەی جەنابی سەروک بارزانی.