د. سامان سۆرانی
نووسەر
دۆکترینی ترامپ و چاوەڕوانییەکان لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان
هەڵبژاردنی ئەم جارەی دۆناڵد ترامپ وەکوو سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەتوانرێت بە بەدیهێنانی خواست و سووربوونی کۆمەڵگەی ئەمریکا دابنرێت، کە لەمێژە پشتگوێ خراوە بۆ زیندووکردنەوەی بەهاکانی ئەمریکای سەدەی 18 و 19 لەسەر بنەمای باڵادەستی ڕەگەزی و ئایینی.
سەرەڕای ئەوەش، سەرۆکایەتی دۆناڵد ترامپ لە ماوەی چوار ساڵی سەرۆکایەتیەکەیدا لە 2016 تاوەکوو 2020 لەلایەن نەیارانی ناوخۆیی و بەشێکی زۆری کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بە جدی وەرنەگیرا و هەمووان بە پریشکی کاتی و ناوازە ئەژماریان دەکرد.
شکستە مشتومڕ لەسەرەکەی لە هەڵبژاردنەکانی تشرینی دووەمی 2020 و تەنها یەك خول سەرۆکایەتیی کردنی ترامپ، بۆچوونی ڕەخنەگران و نەیارانی ئەوی دووپاتکردەوە، کە بڕوایان بە گومان و دروستبوونی کات و هەڕەمەکیی دیاردەیەك هەبوو، کە پێی دەگوترێت ترامپیزم، بەڵام ڕەوتی پەرەسەندنەکانی دوای گواستنەوەی دەسەڵات لە ترامپەوە بۆ جۆ بایدن لە کانوونی دووەمی 2021و حوکمڕانی لاوازی بایدن لە ماوەی چوار ساڵدا نیشانی دا ، کە 71 ملیۆن دەنگی ترامپ لە هەڵبژاردنەکانی 2024 و زیادبوونی سەرسوڕهێنەری دەنگەکانی بە بەراورد بە هەڵبژاردنەکانی 2016، سەرمایەی کۆمەڵایەتی ترامپ ئەوەندە بەهێز و گرینگە، کە ناتوانرێت بە ئاسانی بەسەریدا تێبپەڕێت.
لەناو کڕۆکی ترامپیزمدا هەوڵێك بەدی دەکرێت بۆ پاراستنی سیاسی شەقام لە سەرۆکی نوێ، چونکە سەرۆك ترامپ بە بەردەوامی ڕەخنەی توندی لەو ئاراستە سیاسییەی پێش خۆی دەگرت، کە بریتی بوو لە پرنسیپەکانی حوکمڕانی و ڕێبازی باراك ئۆباما وەکوو عەقڵی داڕێژەر و باڵادەستی ناو حزبی دیموکراتەکان.
سەرکەوتنی ترامپ گرێدراوە بەو پەیامە نەتەوەییە و بەو دژایەتیکردنە توندەی، کە ئاراستەی نوخبەی سیاسی و ڕۆشنبیری چەپگەرا و گلۆبالیزەیشن و ئینترناسیۆنالیزمی دەکرد.
پارادایمی "ئەمریکا پێش هەموو شتێك و ئێمە دووبارە ئەمریکا مەزن دەکەین"، دروشمێكە، ترامپ لە ڕێگەیەوە سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکەی وەسف دەکات.
بەو شێوەیە ترامپ توانی دۆکترینی هەندێ لە نەتەوەپەرستە مۆدێراتەکانی پێش جەنگی ساردی نێوان ڕۆژئاوا و بلۆکی ڕۆژهەڵاتی بەسەرپەرشتی یەکێتی سۆڤیەت زیندوو بکاتەوە، کە داوایان لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەکرد، زیاتر گرینگی بە بەرژەوەندی نەتەوەیی بدرێت، هەر بۆیە ڕەخنەی توندی لە سیستەمی نێودەوڵەتی لیبراڵەکان دەگرت و پێێ وابوو نابێ چیتر ئەمریکا گرینگی بە ناتۆ و هاوپەیمانێتی ترانس ئەتڵانتیك و ژاپۆن و کۆریای باشوور بدات.
ترامپ لەو باوەڕەیە تۆڕی هاوپەیمانێتی بۆ ئاسایش و ڕێکەوتننامەی ئازادی بازرگانی و ڕێکخراوی نێودەوڵەتی، ئەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لەسەرتای جەنگی سارد درووستی کردبوو، بۆ ئەندامانی نوخبەکانی گلۆبالیزەیشن باشە، بەڵام بۆ زۆرینەی جەماوەری ئەمریکا و بەتایبەتی بۆ کریکارانی وڵاتەکەی خراپە.
لە ڕابووردوو ترامپ پێی وابوو ئەمریکا بەهۆی گۆشەگیری جوگرافی دەتوانێ خۆی لە ململانێیەکانی ئەوروپا و ئاسیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدوور بگرێت، بەڵام ئەمجارە مەبەستیە ڕێگری لە داکشانی هەژموونی چین و ڕوسیا بگرێت و ئەمریکا وەکو گەورەترین زلهێز بپارێزێت.
ڕاستە ترامپ لە سیاسەتی دەرەروە بە لاینداری پرنسیپی دوورەپەرێزی Isolationism ناسراوە و لە چوار ساڵی حوکمڕانی پێشووی جەختی لەسەر ئەوە دەکردەوە، کەوا ئەرکی نییە ئەمریکا دەستێوردان بکات لە ڕێکخستنی کاروباری جیهانی دەوروبەری و چارەسەرکردنی كێشەکانیان لە ئەستۆ بگرێت، بەڵام بابەتەکانی، کە پەیوەندییان بە بەرژەوەندی باڵای ئەمریکا هەبووبێت، ئەوا دەستێوەردانی کردووە، وەکو miltaristic and unilateral interventionalist دەستێوەردانی سەربازی یەکلایەنەی ئەنجام داوە بێ گەڕانەوە بۆ لایەنی تر و پشبەستن بە لایەنی تر، بۆ نموونە کوشتنی فەرماندەی فەیلەقی قودس، قاسم سولێمانی و سەرکردەی داعش، ئەبو بەکر بەغدادی و ئۆپەراسیۆنی تر.
ترامپ بە هاتنە سەر دەسەڵات هەوڵ دەدات لە ناوخۆی ئەمریکا بەڵێنەکانی خۆی بە جێ بگەیەنێ، بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کار بۆ پاڵپشتیکردنی زیاتری ئیسرائیل دەکات، لە بەهێزکردنی هێزی سوپای ئەو وڵاتە و پاراستنی بەرژەوەندییەکانی و یەکلاییکردنەوەی جەنگی غەززە و لاوازکردنی باڵەکانی بەرەی بەرگری لە لوبنان و سوریا و عێراق و یەمەن و دووبارە زیندووکردنەوەی ڕێکەوتنی سەدە و سەرپەرشتنیکردنی پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان بەمەبەستی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی جیهانی عەرەب لەگەڵ ئیسرائیل بە تەواوی.
ئیدارەی ترامپ لە گەڕی یەکەم لە ڕێکەوتننامەی ئەتۆمی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی کشایەوە پرنسپیپی قورسترین سزاکانی پەیڕەوکرد، لە گەڕی دووەم کار بۆ یەکلاییکردنەوەی ئەو دۆسیەیە دەکات و هەوڵی جددی دەدات، بۆ گەڕانەوەی ئێران بۆ ناو قاوغی چوارچێوەی دەوڵەت، وەکو ئەندامێ لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، دوور لە هەژموون و فراوانخوازی.
ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سیاسەتێکی دەرەوە پەیڕەو دەکات، کە دیاردە سەرەکییەکانی بریتییە لە سیاسەت و بەرژەوەندی دەسەڵاتی ناوخۆ و ناوەندەکانی هەژموونی دەسەڵاتی فیعلی، کە پێوەریان بڕینی سنوور و جوگرافیای ئۆقیانووس و کێشوەکەکانە و چالاکی خۆی لە دەریای باشووری چین چڕدەکاتەوە و بەرامبەر بە چین دەوەستێ تاوەکو چین دووڕگەی دەستکرد درووست نەکات بۆ بەهێزکردنی کۆمنترۆڵکردنی کەنالە دەریاییە ستراتیژەکان.
لە پێناو ڕاگرتنی جەنگی ئۆکرانیا کار بۆ خۆ نزیكکردنەوە لە سەرۆکی ڕوسیا فلادمیر پوتین دەکات، لە هەمان کاتدا ڕێگر دەبێت لەوەی ڕوسیا جارێکی تر بتوانێت ببێت بە نموونەکیەکی مەترسیداری وەکو یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو، هەر بۆ ئەو مەبەستە ڕاگرتنی جەنگی ئۆکرانیای لا مەبەست دەبێت، ئەگەر چی ئەو جەنگە لە بەرژەوەندی ئۆکرانیاش تەواو نەبێت، چونکە ئەو کاتە سیاسەتی (دی فاکتۆ) پەیڕەودەکرێت و هەردوو هەرێمی دۆنیسك و لۆهانسك-ی خۆرهه‌ڵاتی ئۆكرانیا، کە ئێستا لە لایەن ڕوسیاوە بە سەربەخۆ ناسراون، لە ئۆکرانیا دادەبڕێن.
سەبارەت بە هەرێمی کوردستان لە ناو چوارچێوەی عیراقی فیدڕاڵ و ناوچەکە، ئیدارەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەمەبەستی پاراستنی سەقامگیری سیاسی کار بۆ ڕێکخستنی هاوسەنگی نێوان هەرێمی کوردستان و عێراقی فیدڕاڵ دەکات، تا بتوانن بەرامبەر بە هەژموونی وڵاتانی هەرێمی بەهێز بن.
تا ئەو کاتەی تێرۆر بەشێك بێ لە مەترسی و هەڕەشە بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ئەمریکا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە جێ ناهێڵێت. ئەمریکا مەبەستیە ڕۆژهەڵاتێکی ناوەڕاستی نوێ درووست بێ، کە بەتەواوی لە بەرژەوەندی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بێت.
هەرێمی کوردستان وەکو فاکتەرێکی گرینگ بۆ سەقامگیری لە ناوچەکە و بەهۆی ئەو سیاسەتە حەکیمانەی، کە جەنابی سەرۆك بارزانی دایڕشتووە و لە لایەن سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان پەیڕەو دەکرێت، بە هاوبەشێکی متمانەپێکراوی ئیدارەی ترامپ دەمێنێتەوە و بەو شێوەیە بەرگری لێ دەکرێت و دەپارێزرێت، چونکە دواجار ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ دیزانکردنی ڕۆژهەڵاتێکی ناوەڕاستی نوێ پێویستی بە هاوبەشێکی ستراتیژی خۆجێێ وەکو هەرێمی کوردستان دەبێت.
بە پێویست دەبینرێ حکومەتی هەرێمی کوردستان کار بۆ زەقکردنی خاڵە هاوبەشەکانی بکات لەگەڵ سیاسەتی ئیدارەی نوێی ئەمریکا بەسەرۆکایەتی دۆناڵد ترامپ و گرینگی بە سیستەمی ئابوری و بازرگانی نوێ و بەرگری بدات و لە دژبەرییەکان و بەسیاسەتکردنی دیبلۆماسییەت و ڕێزگرتن لە هاوپەیمانە دێرینەکان سوود وەربگرێت، کە هەندێ لە فاکتەرەکانیان بەرهەمی لاوەکی سروشتی پارادایمی ترامپیزمن.