بانکەکانی هەژماری من پارە بە بانکەکانی ڕەشید و ڕافیدەین دەدەن!

کاتێک پرسەکە بازرگانیی دەرەکیی عێراق بێت، شتێک بەناوی بانکی ڕەشید و ڕافیدەین نییە، هەر یەکێکیان بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەکان لە مامەڵەی دەرەکیدا بێبەش کراون، بەڵام ئەگەر پرسەکە بانکەکانی هەژماری من بێت، جیاوازە.  

بانکەکانی هەژماری من، پێگەیەکی گرنگیان لە بازرگانیی دەرەکیی عێرقدا هەیە، بە جۆرێک بۆ کەرتی بازرگانیی دەرەکی، دەبێت هەر یەکە لە بانکەکانی ڕەشید و ڕافیدەین پشت بە بانکەکانی هەژماری من و هاوشێوەکانی ببەستن، هاوکات ڕۆڵی سەرەکی دەگێڕن بۆ سووڕانەوەی دینار لە نێو ئابووریی عێراق  و هەرێمی کوردستاندا.  

بانکەکانی هەژماری من، دیناری پێویست بۆ مووچە و خەرجییەکانی حکوومەت لە بازاڕەکاندا کۆدەکەنەوە بۆ بانکی ناوەندی، دواتر دەدرێتە وەزارەتی دارایی عێراق، لەوێوە بۆ بانکەکانی ڕەشید و ڕافیدەین و ئەو بانکانەی کە ئەرکی دابەشکردنی مووچەیان لە عێراق لە ئەستۆدایە.

%85ـی فرۆشی دۆلار لە عێراق، لە ڕێگەی بانکەکانی هەژماری منـە

دۆلار، پشکی سەرەکیی لە بازرگانی دەرەکی عێراق پێک دەهێنێت، بە گشتی بانکی ناوەندیی عێراق ڕۆژانە لە نێوان 250 بۆ 300 ملیۆن فرۆشی دۆلار ڕادەگەیەنێت، پشکی شێر بەر پارەدارکردنی بازرگانیی دەرەکی دەکەوێت. 

لە ساڵی 2023ـەوە بانکی ناوەندیی عێراق لەسەر داوای ئەمەریکا، پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی بۆ فرۆشتنی دۆلار و گواستنەوەی دەرەکی (حەواڵە) دەست پێ کرد، کاری پلاتفۆرمەکە وردبینی و کۆنترۆڵکردنی پێشوەختە بوو بۆ حەواڵە دەرەکییەکان، واتا ئەو دۆلارەی بۆ بازرگانیی دەرەکی تەرخان دەکرێت. 

بە گوێرەی زانیارییەکان، لە بانکی ناوەندیی عێراق، ئێستا 98%ـی گواستنەوەی دەرەکی لە دەرەوەی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی دەکرێت، بۆ گواستنەوەی دەرەکی پەیوەندی ڕاستەوخۆ لە نێوان بانکە عێراقییەکان و هەردوو بانکی سیتی بانک و جەی پی مۆرگانی ئەمەریکی دا هەیە؛ بە گوێرەی ئامارەکانی بانکی ناوەندی ڕێژەی 85ـی ئەو گواستنەوەی دەکرێت، لە ڕێگە ئەو بانکانەیە کە لە پڕۆژەی هەژماری من دا بەشدارن.

بۆچی بانکەکانی ڕەشید و ڕافیدەین ناتوانن بازرگانیی دەرەکی بکەن؟

بەر لە ساڵی 2004 عێراق خاوەنی چەند بانکێکی حکوومەتی سنووردار بوو، لە کاتێکدا لە دوای جەنگی عێراق - ئێران، عێراق کەوتە ژێر قەرزێکی زۆر، ئەمەش بووە هۆی سستبوونی بازرگانیی دەرەکی، دواتر لە نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوو و هەڵگیرسانی جەنگی کەنداو، گەمارۆی ئابووری خرایە سەر عێراق، بووە گرفتێکی گەورە لە سەرجەم بوارەکاندا، لەو نێوەندەدا کەرتی دارایی و بانکی، لەگەڵ نەبوونی ژێرخانێکی بەهێز و لە لایەکی دیکەوە بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەکان لەسەر هەردوو بانکی ڕەشید و ڕافیدەین، نەیدەتوانی دەستی بە سامانەکانی لە دەرەوە بگات، بازرگانیی دەرەکی بکات و بگاتە دۆلارەکانی بە واتایەک کرداری SWIFT بکەن.

سزا نێودەوڵەتییەکان کە بە ئێستاشەوە لەسەر هەردوو بانکی ڕەشید و ڕافیدەین بەردەوامن، وایکرد لە ساڵی 2004 عێراق بە مەرامی ئاسانکاری لە بازرگانیی دەرەکیی بانکی عێراق بۆ بازرگانی  TBI دابمەزرێنێت، کە ئێستا بانکەکە بووەتە هەشتەم بانکی بەشداربوونی پڕۆژەی هەژماری من. 

لە کاتێکدا هەردوو بانکی ڕەشید و ڕافیدەین دەتوانن بە ئەندازەیەکی سنووردار لە فڕۆکەخانەکاندا دەستیان بە دۆلار بگات، ئەویش بە مەبەستی پێدانە بە گەشتیاران، بەڵام بەم دۆخەوە نەیانتوانی مووچە کە بە دینارە، بۆ مووچەخۆرانی عێراق دابین بکەن؛ بۆیە، بانکی ڕافیدەین هانای بۆ کۆمپانیای كی كارد برد بۆ دروستکردنی ماستەر کارد، هاوکات بانکی ڕەشید لە ڕێگەی کۆمپانیای نەخیل دەستی بە دروستکردنی ماستەر کارد کرد، بەڵام بانکەکانی هەژماری من ڕاستەوخۆ بە بێ پینەو پەڕۆ دەتوانن ماستەر کارد و سەرجەم مامەڵە داراییە نێودەوڵەتییەکان دروست بکەن و ڕێکی بخەن، بۆیە هەردوو بانکی ڕەشید ڕافیدەین بە ڕێککەوتنی نێوان ئەمەریکا و عێراق دەبێت، یەک بگرن و بانکێکی گشتیی، واتا کەرتی تایبەتیش تێیدا هاوبەش بێت دابمەزرێت.

چۆن بانکەکانی هەژماری من پارە بە ڕەشید و ڕافیدەین دەدەن؟

کاتێک هەر بازرگانێک دەیەوێت دۆلار بە نرخی فەرمیی بانکی ناوەندیی عێراق بۆ بازرگانیی دەرەکی بەدەست بهێنێت، دەچێتە بانکێکی عێراقی داواکاری و پێویستییەکانی پێشکەش دەکات، بانکە عێراقییەکان ڕاستەوخۆ داواکارییەکە دەگەیەننە بانکە بیانییە پەیوەندیدارەکان، لە ژێر چاودێریی وردبینیی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان، دوای پێدانی دینار بە بانکە عێراقییەکە، دۆلاری پێویست بۆ کرداری بازرگانیی دەگوازرێتەوە و جێبەجێ دەکرێت؛ ئەم کردارە لە چوارچێوەی سیستەمی SWIFT، ڕاستەوخۆ لە دەرەوەی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی بانکی ناوەندیی عێراق لە نێوان بانکەکاندا جێبەجێ دەکرێت.

لە چوارچێوەی فرۆشی دۆلار جێبەجێکردنی کردارەکانی بازرگانی دەرەکی دیناری وەرگیراو لە بانکە عێراقییەکان ڕاستەوخۆ ناچێتەوە بانکی ناوەندیی عێراق، ئەگەر ڕۆژانە بڕی فرۆشتن لە نێوان 250 ملیۆن بۆ 300 ملیۆن دینار بێت بە نرخی فەرمی 1310 دینار بۆ هەر دۆلارێک؛ بەم چەشنە ڕۆژانە لە نێوان 327 ملیار و 500 ملیۆن دینار بۆ 393 ملیار دینار دەچێتە بانکەکانی هەژماری من و بانکە بەشداربووەکانی دیکە، دواتر بانکەکان ئەو دینارەی لە ڕێگەی فرۆشتنی دۆلار دەستیان کەوتووە دەیدەنەوە بانکی ناوەندیی عێراق لەوێوە دەدرێتە وەزارەتی دارایی عێراق کە بەمەبەستی خەرجیەکانی لە نێویدا مووچە بەکار دەهێنێت.

بە کورتی، وەزارەتی دارایی عێراق داهاتی ئەو نەوتەی کە بە دۆلار دەستی دەکەوێت ناتوانێت ڕاستەوخۆ خەرجی بکات، بۆ ئەوەی دینار لە بانکی ناوەندیی عێراق بەدەست بهێنێت، یان دەبێت عێراق دینار ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی بانکی ناوەندی چاپ بکات کە سنووردارە یاخود دۆلارەکانی بە 1300 دینار دەفرۆشێتە بانکی ناوەندی، بانکی ناوەندی بە 1310 دینار دەیفرۆشێتەوە بانکەکان و بانکەکانیش بە 1320 دینار دەیفرۆشنەوە هاووڵاتیان، ئەم پرۆسەیە بۆ دەستکەوتنی دینارە.

ئەم پرۆسەیە ئەمە دەردەخات، بانکە بەشدارەکانی پڕۆژەی هەژماری من پارە بۆ وەزارەتی دارایی عێراق تەرخان دەکەن، ئەگەر بانکە تایبەتەکان نەبن بانکی ڕەشید و ڕافیدەین دینارێکیان دەست ناکەوێت، بەمەش هەموو ئەو دەنگۆیانە پووچەڵ دەکاتەوە کە دەڵێن "بانکە حکومەتییەکان پارە دەدەنە بانکە تایبەتەکان"، ڕاستەکەی پێچەوانەکەیەتی، هەمیشە نەختینەی دینار لە بانکە تایبەتەکان زیاترە لە بانکە حکوومەتییەکان، بەڵام خەرجکردنی پارەی مووچە لە ئەستۆی وەزارەتی دارایی عێراقە، هەر کاتێک وەزارەتی دارایی دەستی کرد بە خەرجکردنی پارەی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان و پارەی پێویست خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق، ئەوە پێویست ناکات پارە لە بەغداوە بێتە کوردستان، بەڵکو ڕاستەوخۆ لە ڕێگەی سیستەمی  RTGS  کە لە نێوان وەزارەتی دارایی و 70 بانکی عێراقدا هەیە، پارەکە دەگوازرێتەوە، تەنانەت دیناری پێویست لە بانکی ناوەندیی عێراق لە لقی هەولێر بەهۆی فرۆشتنی ڕۆژانەی دۆلار هەمیشە بەردەستە.

قازانجی بانکە عێراقییەکان لە نۆ مانگی یەکەمی ئەم ساڵدا.

لە نۆ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا قازانجی ئەو بانکە عێراقیانەی بەشداریی لە فرۆشتنی دۆلار لە بانکی ناوەندیی عێراق دەکەن زۆرترین داهاتیان دەستکەوتووە، لەو نێوەندەدا لە کۆی هەشت بانک، شەش بانکیان ئەو بانکانەن کە بەشدارن لە پڕۆژەی هەژماری من، قازانجەکانیشیان بۆ بەشداریی لە حەواڵەکردنی دەرەکی دەگەڕێتەوە.

هەر لەو ماوەیەدا، بانکی بەغداد بە 286.3 ملیار دینار ڕیزبەندی سەرەتای گرتووە، بانکی ئەهلیی عێراقی بە 201 ملیار دینار ، بانکی مەنسور بە 89.3 ملیار دینار، بانکی عێراقی ئیسلامی بە 84.8 ملیار دینار، بانکی گەشەپێدانی نێودەوڵەتی بە 74.4 ملیار دینار، بانکی عێراق بۆ بازرگانی  TBI بە 30 ملیار دینار، بانکی جنووبی ئیسلامی بە 24.2 ملیار دینار، جیهان بە 24.1 ملیار دینار ڕیزبەندی کۆتایی گرتووە.

وێڕای هەموو ئەمانە، بانکی ناوەندیی عێراق پشت بە بانکە بەشداربووەکانی پڕۆژەی هەژماری من دەبەستێت بۆ جێبەجێکردنی سیاسەتی دراویی عێراق. بە واتایەکی سادەتر بڵیم بانکە ناوەندییەکان بۆ ئەوەی پشتگیریی لە پاراستنی بەهای دراوی وڵاتەکانیان بکەن ئامرازەکانیان لە ڕێگەی بانکە بازرگانییەکانەوە جێبەجێ دەکەن، بەبی بانکە تایبەتەکان کەرتی دارایی و بانکی عێراق دووچاری داڕووخان دەبێت و پەکی دەکەوێت.