"ئامادە نین دەست لە دین، مەزهەب و دابونەریتی خۆمان هەڵبگرین"؛ تێڕوانینێک بۆ گوتارەکەی سەرۆک بارزانی

سەرۆک مەسعود بارزانی، ڕێككه‌وتی 22ـی تشرینی دووه‌می 2024، گوتارێکی گرنگ و مێژوویی لە پێنجەمین کۆڕبەندی مێپس بۆ ئاشتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانکۆی ئەمەریکی لە دهۆک پێشکەش کرد، کە دەنگدانەوەی ئەرێنی زۆری ب ەدوای خۆیدا هێنا و مایەی دڵخۆشی زۆری هەموو ئەوانە بوو، کە پەرۆشی قه‌واره‌، ئەزموون و دۆخی کوردستانن و، هەست بە بەرپرسیارێتی بەرانبەر پرسە جەوهەرییەکان دەکەن.

سەرۆک بارزانی لە گوتارەکەیدا بە تەعبیرێکی ڕاشکاو گوتی: "خاڵێكی تریش هەیە كە بە لای منەوە زۆر گرنگە، هەر میللەت و نەتەوە و ناوچەیەك، دابونەریتی خۆی هەیە، هەندێكی پەیوەندی بە دین و بە مەزهەبەوە هەیە، ناكرێ لە دەرەوە ئەوەی لای ئەوان ڕەوا بێت، بڵێن دێین لەسەر خەڵكی تریش فەرز دەكەین. لێرە لە كوردستان، لە هەموو عێراق، لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، خەڵكێكی دیندارە، چ موسوڵمان، چ مەسیحی و چ دیانەتی تر، نابێ بە شێوەیەك تەعامول بكرێ، ئەوەی لای خەڵكێكی تر ڕەوایە، ئیلا ئێرەش بە هەمان شت قەبووڵی بكەن. دەبێ ئیحترامی مەشاعیری یەكتر بگیرێت و بە هیچ شێوەیەك، ئێمە بەش بە حاڵی خۆمان ئامادە نین دەست لە دین و مەزهەب و دابونەریتی خۆمان هەڵبگرین بۆ ئەوەی كەسێكی تر لە ئێمە ڕازی بێت."

ئەوەی من مەبەستمە تیشکی بخەمە سەر؛ ئەو بڕگە و پەیامە گرنگە بوو، کە باسی لە بابەتی پاراستنی ئایین و مەزهەب و کولتوور و تایبەتمەندی گەلی کورد کرد، بە مافدان بە تایبەتمەندی و ڕەچاوکردنی فەرهەنگ و کولتووری هەموو میللەتان، کە پێویستی بە مامەڵەیەکی واقیعی و پەسند هەیە نەک هەوڵی گۆڕین و سڕینەوە و جێکردنەوەی نەریتێکی نەخوازراو و نەگونجاو، ئەم گوزارشت و هەڵوەستە هەستیارە بە تایبەت بۆ کەسایەتییەکی پایەبەرزی وەک سەرۆک بارزانی، ئومێدێکی زۆری بۆ گەلی کورد گەڕاندەوە، لە هەمان کاتدا کاریگەریی گرنگی دەبێت بۆ پێدانی بەرچاوڕوونی بۆ هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان لە ناوخۆ و دەرەوە، لەپێناو پاراستنی نەریت و کولتووری نەتەوەیی و داڕشتنی هەنگاوەکانیان لەم چوارچێوەیەدا، هەروەها دەتوانم بڵێم سەرۆک بارزانی قسەی دڵی هەموو زانایانی ئایینی لە سەرتاسەری کوردستان کرد، بەوەی بە درێژایی مێژووی زانایانی کورد پەیامی سەرەکی و ئامۆژگاری و هەڵوێستیان ئەوە بووە پێویستە میللەتی کورد بە پێی تایبەتمەندی ئایینی و دابونەریتی ڕەسەنی خۆی هەنگاو بنێت و خۆی لەگەڵ پێشکەوتنەکان بگونجێنێت و هەر بەو ئاراستەیەش مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت، نەک لەپێناو ڕەزامەندی ئەجێندایەکی دەرەکی و هەوڵە ناواقعییەکان؛ نەریت و کولتووری بکەنە قوربانی، کە بە داخەوە بەشێکی زۆری ڕێکخراو و سیاسەتی وڵاتان بۆ ئەوە بووە ئەو واقیعە دیندارییە پڕ لە جوانی و ڕەسەنایەتییەی هەیە بەپێی خواست و ویستی خۆیان بیگۆڕن و دۆخەکە بەرەو ئاقارێکی مەترسیدار بەرن، لە ئەنجامدا هەم نەریت و جوانییەکانمان بشێوێنن و، هەمیش گەنج و لاوانمان بە لێشاو بەرەو سەرگەردانی و دونیایەکی وا ئاراستە بکەن؛ گاڵتەیان بە نەریتی خۆیان بێت و نەگەنە ئەو دونیا خەیاڵییەی ئەوان دەیانەوێت و بۆیان وێنا دەکەن!  

بەپێی ئه‌زموونی ڕابردوو، دەرکەوتووە هەوڵ و هەنگاوی بەشێکی تاقم و دەستە و ڕێکخراوە بیانییەکان بۆ ئەوە بووە، ڕۆڵەی کورد هەڵخەتێنن و هەستی ئایینی و نەتەوەیی و نیشتمانیان لاواز بکەن، بە ناوی کرانەوە و ئازادی و دیموکراسی و دروشمی بریقەداری بێناوەرۆک بیانکەنه‌ دوژمنی فەرهەنگ و کولتووری ڕه‌سه‌نی خۆیان و، بە زمانی شڕ و قسەی زبر و هەڵوێستی نابەجێ، بەگژ یەکتردا بچنەوە و هەموو ئەو جوانی و بەها و کولتوورە ڕەسەنەی لە فەرهەنگی ئێمە هەیە و شکۆی خێزان و کۆمەڵایەتی بۆ پاراستووین، لەناو ببه‌ن.

لە کاتێکدا نەریت و کولتووری کورد کە هەڵقوڵاوی هەناوی ئایین و دیندارییە، بە شاهێدی دۆست و دوژمن، بە یەکێك لە جوانترین نەریت و فەرهەنگی گەل و وڵاتانی دونیا دادەندرێت! ئێمە چ لە شارستانیەتێک بکەین لە ڕووی ماددی و پێشکەوتنەکانی سەردەم لە ترۆپکە بێت، بەڵام لە ڕووی رۆحی و بەها مرۆیی و کۆمەڵایەتییەکان خۆی لە بۆشاییه‌كی گەورەدا ببینێتەوە و نەتوانێ شیرازە و بناغەیەکی دروستی خێزان و پەروەردە بنیات بێنێ!

لە لایەکی تریشەوە باشە بۆ هیچ میللەتێک ئامادە نییە لە بەر خاتری ئێمە واز لە فەرهەنگ و کولتووری خۆی بێنێت؛ تا ئێمە ئەو ئامادەییە دەرببڕین، كه‌ هیچ کات میللەتی کورد ئەو هەستەی لا دروست نەبووە، هەوڵی سڕینەوە، کپکردن، تێکدان و له‌ناوبردنی نەریتی هیچ میللەتێک بدات، بەڵام دەستەڵات و ڕژێمەکان هەمیشە لەپێناو دەستبەردارکردنی فەرهەنگ و دابونەریت و دینداری و تەنانەت زمان و نیشتمانیش! میللەتی کوردیان تووشی جۆرەها هەڕەشە، شەڕ، گرتن، کوشتن، ئاوارەیی، ئەنفال و کیمیاباران کردووە، بەڵام ئیرادە و خۆڕاگری و هەڵوێستی مەردانە و هەستی دینداری ئەم گەلە بەرگەی نەهامەتییەکانی گرتووە و خۆڕاگرانە ماوەتەوە، چ عەجەب ئێستا ئەم خۆڕاگرییە زیاتر و باشتر نەکەین، بۆ ئەوەی بۆ هەموو میللەتانی دونیا بیسەلمێنین، کە گەلی کورد ئەگەرچی بێ دەوڵەتە و لە ڕووی مافی چارەنووس بێبه‌ش کراوە، بەڵام میللەتێکی خاوەن کولتوور و بەها و ڕەسەنایەتی و تایبەتمەندی خۆیەتی و، نەک هیچی کەمتر نییە لە گەل و وڵاتانی دونیا، به‌ڵكوو لە زۆربەیشیان پێشکەوتوو ترە.

ئەم هەست و هەڵوێستە نەک تەنیا بۆ لایەنێک، به‌ڵكوو بۆ هەموو لایەک گرنگە، لەبەر ئەوەی بە تەجرەبە سەلماوە میللەتی کورد بە ئەندازەی پابەندی بە دینداری و نەریتی ڕەسەنی کوردەواری، هەمیشە خاوەن ئیرادەیەکی بەهێز و هەستێکی بەرزی ئایینی، نەتەوەیی و نیشتمانی بووە و، لە بەرانبەر هەموو ئاڵنگاری و نەهامەتییەکان خۆڕاگر ماوەتەوە و هیچ هێزێک نەیتوانیوە بیسڕێتەوە، لە ڕابردوودا زۆربەی هەرە زۆری سەرکردەی شۆڕشەکان پیاوانی ئایینی بوون و بەوپەڕی شانازییەوە خزمەتی دین و نەتەوەیان کردووە و تایبەتمەندی قه‌واره‌ و گیانی کوردییان پاراستووە، ئەگەرچی دەریایەک قوربانی و خوێن لەپێناو دۆزی کوردی ڕژاوە، بەڵام نەمانبیستووە هیچ کات کورد دەستبەرداری کوردبوون و کولتووری خۆی بووبێت.

بە پێچەوانەوە هەر کات میللەتی کورد لەو تایبەتمەندی و دیندارییە سستی نواندبێ یان دوور کەوتبێتەوە، تووشی ئاڵۆزی، فەوزا، توندڕەوی و ناسەقامگیری کۆمەڵایەتیی هاتووە. دەشزانین هەوڵ و هەنگاوەکان بۆ لە بەینبردنی ئەم تایبەتمەندییە چ لەسەر ئاستی ناوخۆ و چ بەدەستی وڵاتانی دەرەوە بێ ئەنجام بوونە و لە زیان زیاتر قازانجیان بە کورد نەگەیاندووە، بەڵگەیش لەسەر ئەمە ئەوەیە لە ڕابردوودا زۆر فکر و فەلسەفەی جواروجۆرو زۆر هەوڵ و تمووحی گەورە لە بەردەم ڕۆڵەکانی ئەم گەلەیە بڵاو کرایەوە، بەڵام خۆشبەختانە زۆری نەبرد بارگەیان پێچرایەوەو دەرگایان داخرا.

پێشخستنی واقیعی خۆمان و خۆگونجاندن لەگەڵ پێشهاتە نوێییەکان بە گۆڕینی دین و نەریت نییە، بەڵکوو بە تێگەیشتنی دروست و زانستییانەی زیاتر بۆ دینداری و دەستگرتن بە کولتوور و تایبەتمەندی نەتەوەیی، هەستکردن بە بەرپرسیارێتی بەرانبەر ئایین و نەتەوە و نیشتمان و پاراستنی مۆرکی ڕەسەنایەتی کورد دەبێت.

ئەم هەڵوێستە؛ هەمووان بەتایبەت بەرپرسانی حکوومەت، ڕێکخراوەکان، ناوەندە ئەکادیمی و دەزگا میدیاییەکان دەخاتە بەردەم بەرپرسیارێتییەکی گەورە، بۆ ئەوەی مامەڵە و هەڵسوکەوت و کارکردن لە چوارچێوەی پاراستنی دینداری و ڕەسەنایەتی بێت، نەک لە قالبێکی نەخوازرا و بۆ بەجێگەیاندنی ویست و ئەجێندای دەرەکی؛ واقیعی خۆمان بشێوێنین، ئەرکە ئەولەویەت بۆ ناساندنی کولتووری خۆمان بێت بە وڵاتان، نەک تەنیا میللەتی خۆمان ئاشنای کولتووری بیانی بکەین و کولتووری خۆشمان پەراوێز و نابووت بهێڵینەوە، چونکە وەک ڕێسایەکی بنەڕەتی ئەگەر بمانەوێ زیاتر پێش بکەوین و ئاشتی و سەقامگیری کۆمەڵایەتی بەردەوام بێت و شکۆی خێزان و بەهای کۆمەڵایەتیمان لە ئاستێکی باشدا بێت، پێویستە بەپێی واقیع و تایبەتمەندی کۆمەڵگەی خۆمان هەنگاو بنێین نەک ویستی وڵاتان، کە ئەمە ئامراز و هۆكاری چارەسەرێکی بنەڕەتی و خۆماڵی و هەڵقوڵاوی هەناوی کۆمەڵگەیە، هەمیش کلیلی سەرکەوتن و پێشکەوتنەکانە.

ئەرکە دەزگا پەیوەندیدارەکان کار لەسەر ئەم تێڕوانینە جوان و بەجێیە بکەن، بۆ ئەوەی میللەتەکەمان لەسەر ئەو فەرهەنگ و تێگەیشتنە ڕابێنین، کە دینداری ڕێگر نییە لە بەردەم پێشکەوتنەکان، ته‌نانه‌ت نەریت و مەزهەب گۆڕینیش نابێتە هۆکاری گەیشتن بە ماف و ئازادییەکان، بەڵکو لەبەرچاوگرتنی تایبەتمەندی کوردستان لە ڕووی پێکهاتەی ئایینی، نەتەوەیی و کولتووری؛ زەمینەی گەیشتن بە ئامانج و ستراتیژیی هەنگاوەکان خۆشتر دەکات.

گرنگە مامۆستایانی ئایینی وەک ئەرکی هەمیشەیی خۆیان کاری جددیتر لەسەر ئەم ڕەهەند و تێڕوانینە بکەن و لە گوتارەکانیاندا تیشک بخەنە سەر ئەو تێگەیشتنە، کە پاراستنی بەهای دینداری، کولتووری نەتەوەیی بەشێکی گرنگی دیندارییە.