مەلا عهبدوڵڵا شێرکاوەیی
نووسەر
سەری ساڵ و پرسی ئایین و پێکەوەژیان
لە ناو کولتووری ڕەسەنی کوردەواریماندا زۆر شتی جوان هەبووە، کە ئێستا زیاتر بەهاکەی دەرەکەوێ هەبوونی چەند زەرورە بۆ گەشەپێدانی هزرو تێڕوانین و بەرەو پێشبردنی ژیان، هەستی مرۆڤدۆستی و ڕێزگرتن لە یەکتری و ئاشتیخوازی و میانڕەوی و پێکەوەیی و لێبوردەیی، هەمیشە خەسڵەتێکی گرنگ و بەهادار بوونە لەناو گەلی کورد، کە سەرچاوە و ئیلهامی ئەم بەها جوانانە دەگەڕێتەوە بۆ ئایین و کاریگەری لەسەر ڕەوشی کۆمەڵایەتی و ئاراستەکردنی تاک و کۆمەڵگە و تێگەیشتنی دروست لە دینداری.
بەداخەوە بە کۆمەڵێک هۆکار و لەگەڵ کرانەوە و هاوردەی کولتووری بیانی و تێگەیشتنی نادروست بۆ ئایین و سەرهەڵدانی هزری توندڕەوی و دوورکەوتنەوە و لاوازی دینداری؛ هەندێ جار، شتەکان تێکەڵ دەکرێن و جوانی و بەها و تایبەتمەندی کۆمەڵگەی کوردیش دەخرێتە بەر نەشتەری حوکمدان بە کوفر و ئیمان!
جاری واشە لە پەنای تێگەیشتنی هەڵە و بیرکردنەوەی تەسک و ڕەگەزپەرستی و خۆپەرستی و هەستی خۆسەپێنی و فەتوای سەقەت و نازانستی؛ شتی وا بڵاو دەکرێتەوە بۆنی فیتنە و ئاشوب و تەفرەقە و تێکدانی ئاشتیی کۆمەڵایەتی لێ دێت، بۆیە گرنگە ئەو هۆشیارییە دروست ببێت، کە ناکۆکی و ڕاجیایی پەیوەستە بە جیاوازیی فکری و ئایدۆلۆژییەوە، نەک ڕەتکردنەوەی یەکتر. لەو سۆنگەوە هەرچی ڕەخنە و ناکۆکی هەیە لە چوارچێوەی ڕەخنە لە فکر، نەک خودی کەسەکە خۆی ببینێتەوە، چونکە بە تێڕوانینی ئیسلام کەسەکان هەرچییەک بن لە بازنەی مرۆڤایەتیدا برای یەکترن و مافیان بەسەر یەکەوە هەیە. لەسەرو هەمووشیەوە نابێ لە یادی بکەین جیاوازبوونمان لەڕووی سروشت و نەتەوە و زمانەوە نیشانەی دەستەڵات و ویستی خوای پەروەردگارە.
حوکمدان لەسەر کەس و شتەکان بێ شارەزایی و لێکۆڵینەوە ئاسان نییە، هەروەک سەپاندن و زۆرەملێکردن خواستی دین نیە و بگرە ستەمێکە دواجار تاکڕەوی و توندڕەوی بەرهەم دێنێت؛ بە شێوەیەک حەز و خواستی ئەوە دروست دەکات ئەو جۆرە بیرکردنەوە دەیەوێ هەموو خەڵک بەو ئاراستە بنەخشێنێت و ڕەنگڕێژ بکات کە خۆی دەیەوێت و قبووڵیەتی؛ ئەگەرنا خۆی لەبەرەی دژایەتی و سەنگەرگرتن و حوکمدان بەسەر ئەوانی تر دەبینێتەوە! لە کاتێکدا ئیسلام وەک ئایین، دان بە فرەییدا دەنێت و وەک بەشێک لە پێشکەوتنی مرۆڤایەتی دەزانێت، لەبەر ئەوە گرنگە ئاراستەی قسە و هەڵوێستەکانمان ئەرێنی و ئاشتی و مرۆڤدۆستانە بێت و لە بازنەی ڕەحمەتی ئیسلامەوە نەچێتەوە دەرەوە، بۆ ئەوەی نەبینە هۆی بڵاوکردنەوەی ڕق و کینە و، لەهەمان کات بە ئاشتی و دۆستانە پێکەوە بژین.
ئیسلام لە چوارچێوەی ڕێکخستنی پەیوەندی تاک بە دەوروبەرییەوە، چەندین بنەمای گرنگی داناوە بۆ ئەوەی مرۆڤ چ وەک مرۆڤ و چ وەک دیندار ڕەچاوی هەندێ پێوەر و بنەما بکات، بۆ ئەوەی بتوانێت پێکەوە لەگەڵ ئەوانی تر بژێت و ڕێز لەیەکتر گرتن و قبوڵکردنی یەکتر، بکاتە بەرنامەی ژیان، لەوانە:
یەکەم: بەهای مرۆڤبوون؛ بەو واتایەی مرۆڤ وەک ئادەمیزاد بە جیاوازی بیروباوەڕ و ڕەنگ و ڕەگەز و دەنگ و زمان و شوێنەوە، بوونەوەرێکی ڕێزلێگیراوە و خوای گەورە ئەم شکۆمەندیەی پێ بەخشیوە، کە دەفەرموێت: (وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آَدَمَ) الإسراء:70، واتە: سويَند بهخوا بهرِأستى ئێمە ڕێزمان له نهوهى ئادهم گرتووه.
دووەم: یەکترناسی و ئاشنایەتی، یەکێ لە ئامانجە بنەڕەتیەکان؛ جیاوازیی نێو مرۆڤایەتی بۆ لێک نزیکبوون و دروستکردنی پەیوەندی و ئاشنابوون بە یەکتری، خوای گەورە دەفەرموێت: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا) الحجرات:13، واتە: ئهى خەڵكينه بێگومان ئێمه ههمووتانمان له نێرو مێيهك دروست كردووه (كه باوكه ئادهم و دايكه حهوايه) و كردوومانن به چهندهها گهل و تيره و هۆزى جۆربهجۆر، تا يهكتر بناسن و پهيوهنديتان خۆش بێت به يهكهوه.
سێیەم: برایەتی ئینسانی؛ بەو پێیەی هەموو پێغەمبەران (سەلامی خوایان لێ بێت) برای یەکتری بوون و بانگەشەی برایەتی مرۆڤایەتیان کردووە، یا خود سەرچاوەی هەموومان دەگەڕێتەوە سەر باوکە ئادەم و دایکە حەوا، واتە مرۆڤایەتی یەک خێزانەو گرنگە بەو تێڕوانینە فراوانە سەیری ژیان و مرۆڤایەتی بکەین، چونکە مرۆڤ هەرچیەک بێت دواجار لە خاڵێک لەو خاڵانەی ئایین دیاری کردووە، دەچێتە بازنەی (برایەتی مرۆڤایەتی)، لەو ڕووەوە ئیمامی عەلی قسەیەکی جوانی هەیە، کە دەفەرموێت: (الناس صنفان إما أخ لك في الدين أو نظير لك في الخلق)، واتە: خەڵک بە گشتی دوو جۆرە: یان براتە لە دین، یان براتە لە ئینسانیەت.
چوارەم: دادپەروەری؛ خوای گەورە ژیانی سەر زەوی وا ڕێکخستووە دادپەورەری تێدا بێتە دی بۆ ئەوەی هەمووان لە سایەیدا بگەنە ماف و شایستەی خۆیان، خوای گەورە دەفەرموێ: (وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ) الحجرات:9، واتە: بەڕاستى خوا ئهوانهى خۆش دهوێت كه دادپهروهرىی دەسەپێنن. هەروەها دەفەرموێت: (وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ) النساء:58، واتە: ههر كاتێک داوهريتان كرد لهنێوان خەڵكيدا، دادپهروهرانه فهرمانڕهوايى بكهن.
پێنجەم: ئازادی؛ بەو پێیەی خوای پەروەردگار مرۆڤی سەرپشک و ئازاد کردووە و چی دەکاو چۆن دەکاو چی هەڵدەبژێرێت، ئازادیی مافی هەر مرۆڤێکە؛ ئازادیی بیروباوەڕو ئایدۆلۆژیا و دەربڕین و هەمەجۆری و جیاوازیش لە ئایین و ڕەنگ و ڕەگەز و بنەچە و زمان بژاردە و حیکمەتی پەروەردگارە، بە واتایەکی تر ویستی خوایە جیاواز بین، کەواتە ئەگەر جیاوازییەکان قەبوڵ نەکەین و ڕێز لە چەمکی ئازادی نەگرین، ئەوە ڕێک پێچەوانەی ویستی خوا هەڵسوکەوت دەکەین، خوای گەورە دەفەرموێت: (وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآَمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا..) یونس:99، واتە: خۆ ئهگهر پهروهردگارت بيويستايه دەیتوانی ههر ههموو دانيشتووانى سهر زهوى باوەڕ بهێنن (بهڵام پهروهردگارى مهزن رێزى بۆ ئادهميزاد داناوه و سهرپشكى كردووه.) لەبەر هەموو ئەو پێوەرە گرنگانە و بە حوکمی ئەوەی دونیای ئەمڕۆ جیهانێکی تێکەڵەو بەرژەوەندی و بەریەککەوتنی فەرهەنگ و کەلتوورەکان هەیە، پێویستی زۆرمان بە پێکەوەژیان هەیە، پێکەوەژیان بە واتای دەستبەرداری و تەنازول لە دین و عەقیدە نا، بەڵکو بە واتای ڕێزگرتن لە ئازادی و بیروباوەڕی یەکتری، هەورەها وەک خواستێکی ئایینی لە پێناو ئامانجێکی گەورەی ژیان و بنیاتنانی شارستانیەت، کە خۆی لە سەقامگیری و تەبایی و دەبینێتەوە، چونکە ئەسڵ لە جێنیشبوونی مرۆڤ لەسەر زەوی ئاوەدانی و گەشەپێدان و ئارامیە، نەک تێکدان و توندڕەوی و پێکدادان، کەواتە پێکەوەژیان ڕێزگرتنە لە ویستی خوا و ئەو بنەما گرنگانەی سەرەوەو بەشێکە لە دینداری، بۆیە گرنگە و پێویستە بە ئەندازەی قەناعەت هەبوون بەرامبەر بە ئایین، قەناعەتمان هەبێت بە پێکەوەژیان.
ئێستا لە سەروبەندی مالئاوایی ساڵی ڕابردووین و پێشوازیی لە ساڵی نوێ دەکەین، ساڵانە جەدەلێکی زۆر دێتە ئارا، کە ئاخۆ ئەم پرسە تا چەند ڕەهەندی ئایینی هەیە و حوکمی ئەم سەرە ساڵە چیە و چۆنە؟.
بە ڕای بەندە ئێستە سەری ساڵ هێندەی پەیوەستە بە نوێبوونەوەی ڕۆژژمێری ساڵ وەک تەقویمێکی جیهانی، هێندە پەیوەندی بە پرسی عەقیدەو ئایینەوە نییە تا بابەتەکە ببەسترێتەوە بە پرسی ئیمان و کوفر، چ عەجەب ڕەخنە لە سەری ساڵ دەگیرێ، کەچی هەموو حیساب و بەروارێک بەو تەقویمەیە ڕێک دەخرێ و لە هەموو ڕۆژەکانی ساڵ پەیڕەو دەکرێ و هەموو وڵاتانی ئیسلامیش بەکار دێنن!
ڕێزگرتن و هاموشۆ و مامەڵە و هەواڵپرسی و بەشداریی خۆشی و ناخۆشی و تەنانەت دادپەروەری و چاکە کردنیش لەگەڵ ناموسڵمان، خواستێکی شەریعەتی پیرۆزی ئیسلامە، لەم سۆنگەوە پیرۆزبایی هەندێ بۆنەی عورفی و کۆمەڵایەتی ناچێنە خانەی کوفر، چۆن ئەگەر مەسیحی یان ئێزیدییەک لە جەژنی قوربان و ڕەمەزان بە موسڵمانێک بڵێت: جەژنتان پیرۆز، لە مەسیحیەت و ئێزیدیەت وەرناگەڕێ! بەهەمان شێوە موسڵمان ئەگەر هەڵسوکەوت و مامەڵەیەکی لەم شێوەیەی کرد لەدین دەرناچێ، ئەم پرسە چ پەیوەندی بە پرسی ئیمان و کوفرەوە هەیە؟ تا ئەمە بقۆزرێتەوەو هێرش بکرێتە سەر پێکهاتە و کۆمەڵە کەسانێک؛ ساڵەهای ساڵە وەک هاوڵاتی پێکەوە لەسەر ئەم خاک و نیشتمانە دەژین و گرفتێکمان نەبووە بەناوی گرفتی ئایینی، یان دەرفەت بدرێتە کەسانێک کە ئامانجیانە درز بخەنە نێو پێکهاتە و هاوڵاتیان کوردستان و ئاشتیی کۆمەڵایەتی بشێوێنن، لۆژیک نیە بۆنەیەکی وا بکرێتە کارتی دابەشکردنی کوردستان بەسەر بەرەی کوفر و ئیمان؟
د. عەبدوڵلا شێرکاوەیی، ئەندامی مەکتەبی تەنفیزی و گوتەبێژ و بەرپرسی راگەیاندنی یەکێتیی زانایان.