
د. سامان سۆرانی
نووسەر
پەیامەکەی مەسرور بارزانی بۆ عێراق

پاش تێپەڕبوونی نزیکەی 22 ساڵ بەسەر دەنگدان بۆ دەستوور لە عێراق، یان ئەوەی کە پێی دەوترێ یاسای فیدراڵی، کە ئێستا گوایە دەسەڵاتی عێراقی پێ بەڕێوەدەبردرێت، هێشتا هەندێ لە لایەنە سیاسییە شیعەکانی دەسەڵاتدار لە بەغدا گوتاری سیاسیی نەرێنی و هەڵە بەرانبەر بە مافەکانی گەلی کوردستان بەکاردەهێنن و بەردەوامن لە ڕەفتاری ستەمکارانە و نادادپەروەرانەیان بۆ لێدان و لاوازکردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان، لە کاتێکدا ناوچەکە و جیهان بە قۆناغێکی مێژوویی و ستراتیژیی هەستیار و زۆر ورد تێدەپەڕێت.
سەرۆكی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، ڕێزدار مەسرور بارزانی، وەکوو کەسایەتییەکی خاوەن بڕیار و نیشتمانپەروەر بە ئەرك و بەرپرسیارێتی خۆی زانی، بۆ سەرەتای ساڵی 2025 کۆبوونەوەیەکی فراوان لە نێوان کابینەکەیی و نوێنەرانی هەرێم لە ئیدارەی سیاسی و پەرلەمانی فیدراڵ ئەنجام بدات، تیایدا بەڕوونی هەڵوێستی خۆی لەسەر پێشێلکارییەکانی بەغدا بەرانبەر بە مافەکانی خەڵکی كوردستان ئاشکرا بکات، تاوەکو جەماوەری کوردستان لە هەرێم، دوور لە چەواشەکاری هەندێ لایەنی نانیشتمانی، ئاگاداری ئەو دۆخەبن.
خوێندنەوەیەکی نوێ بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ حکوومەتی بەغدا لەسەر ئاستی جیاواز پێویستی بە دانانی ستراتیژ و ئامادەکردنی توێژینەوە و ڕاپۆرت و دیراسەی تر هەیە، بۆ شیکردنەوەی ژینگەی دەرەکی و ناوخۆی عێراق، بۆ داڕشتنی دیدگایەکی ستراتیژی گونجاو، کە لە ژێر ڕۆشنایی ئەو ستراتیژە سیاسەتەکانی ناوخۆ و دەرەوەی هەرێمی کوردستان پەیڕەو بکرێن لە پێناو پاراستنی سەروەری و بەرژەوەندییە باڵاکانی هەرێمی کوردستان و ئەو هاوبەشییەی، کە لە نێوان پێکهاتەکانی هەیە.
بۆیە ڕێزدار مەسرور بارزانی بە گرنگ و بە پێویستی زانی لە ڕێگەی ئەو کۆبوونەوە نائاساییەی 11ی کانوونی دووەمی 2025، حکوومەتی بەڕێز سودانی و دەسەڵاتی ئیدارەی دەوڵەت لە عێراق ئاگادار بکاتەوە، کە ئەو ستراتیژەی عێراق تاوەکو ئێستا وەکو ئاراستەیەك بەرانبەر بە هەرێمی کوردستان گرتوویەتی بەر لە ڕێڕەوی فیدراڵییەت لای داوە و هەموو هەوڵەکان بۆ لێدانی قەوارەی هەرێم دەرئەنجامێکی باشی نابێت بۆ حوکمڕانی لە عێراق، چونکە ئەوەی له دەستووری عێراقدا بۆ خەڵکی هەرێمی کوردستان و مافه نەتەوەییەکانی پەسەندکراوه ئەنجامی خەباتی بێ وچانی سیاسی گەلی کوردستانە لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمەوه تا ڕاپەڕینی ساڵی 1991.
قوربانییە گەورەکانی خەڵکی کوردستان و تێکۆشانی هێزی پێشمەرگەی کوردستان لە پێناو بەدەستهێنانی مافە ڕەواکانی گەلی کوردستان وای کرد کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناچار بێت لە تەنیشت بڕیاری ترەوە بڕیاری (688) پەسەند بکات، تا ئەوەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕەزامەند بوو بۆ ئازادکردنی عێراق لە نیسانی 2003 و دواتریش دەستووری عێراق پەسەند کرا.
کەواتە عێراقی نوێ بە پێکهاتەی فیدراڵی و بە هاوسەنگی و سازان و بەرنامە درێژمەوداکانی بەرهەمی بڕیارێکی نێودەوڵەتییە، ناکرێ هەندێ لایەن بە عەقڵییەتی زۆرینە یاری بە چارەنووسی گەلی کوردستان بکەن و گەلی کوردستان و سەرۆكی حکوومەتی هەرێمی کوردستان قبوڵ ناکەن، ئەو لایەنانە بە تاكڕەوی و بە عەقڵییەتی زۆرینەی سیاسی دژ بە بنەماکانی دیموکراسی و فرەیی و فیدڕاڵییەت و پەراوێز خستنی پێکهاتەی تر هەنگاو بنێن.
بە دڵنیاییەوە ئایندەی عێراق بەندە بەوەی، کە تا چەند لەگەڵ ئیرادەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و بەرزبوونەوەی هێڵی ستوونی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی خۆی دەگونجێنێت، بۆیە هیچ کوتلەیەکی سیاسی لە عێراق ناتوانێت کات بۆ دواوە بگەڕێنێتەوە و داوای ناوەندێتی بکات.
ئەوەی بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕوون بۆتەوە ئەوەیە، کەوا بێتوانایی و سەرنەکەوتنی سەرکردە سیاسییەکانی شیعە لە بەڕێوەبردنی قەیرانەکانی سیستمی سیاسی لە دوای ساڵی 2003 لە عێراق هۆکاری سەرەکی بووە دواجار عێراق بە دەوڵەتێکی شکستخواردوو وەسف بکرێت.
ڕێزدار مەسرور بارزانی لە کۆبوونەوە نائاساییەکەی ئەمڕۆ جەختی لەسەر هەڵوێستی نیشتمانی و ژمارەیەك پرسی هەڵپەسێردراوی نێوان هەولێر و بەغدا کرد، لەوانە جێبەجێنەکردنی ماددەی 140 و کێشەی ناوچە کوردستانییەکانی دابڕێنراو لە هەرێم و ماف و شایستەکانی پێشمەرگە و قەرەبوونەکردنەوەی قوربانیانی کۆمەڵکوژی گەلی کورد لە سەردەمی ڕژێمی پێشوو، بێجگە لە بابەتی بودجەی هەرێمی کوردستان، کە بە بەردەوامی لە لایەن حکوومەتی بەغداوە بە نادادپەروەرانە مامەڵەی لەگەڵ دەکڕی.
لە ڕاستیدا گەلی کوردستان خاوەندی ناسنامە و خاك و نیشتمانی خۆیەتی، بۆ دەستەبەرکردنی یەکسانی و ئازادی تەنیا بە یەکگرتوویی و بە یەك هەڵوێستی دەتوانێ ڕووبەڕووی پیلانەکانی بەغدا بێتەوە، بۆیە سەرۆکی حکوومەت نوێنەرانی کوردی لە بەغدا هاندا، بە ئەرکی نیشتمانی خۆیان هەڵسن و بەرپرسیارێتی بەرگریکردن لە مافەکانی گەلی کوردستان لە ئەستۆ بگرن.
لە کۆتاییدا دەڵێین: لە کۆمەڵگایەکی پلورالیستیدا ئەگەر عێراق نیشتمانێك بێت بۆ هەمووان، ئەوا پێویستە هاوبەشی ڕاستەقینە لەگەڵ گەلی کوردستان بوونی هەبێت، چ بە شێوەی فیدراڵی یان کۆنفیدراڵی، و بۆ داڕشتنی ئایندەیەکی ئەرێنی، پێویستە کۆتایی بە عەقڵیەتی قۆرخکاری و مامەڵەکردنی ناتەندروست لەگەڵ گەلی کوردستان و شەڕی بە وەکالەت بهێنرێت و کۆتایی بەوەش بهێنرێت، کە عێراق ببێتە گۆڕەپانێ بۆ میلیشیاکان، کە سوورن لەسەر درووستکردنی ئاژاوە و ناسەقامگیری.