
پاوان تهتهر نێروهیی
نووسەر
سووریای نوێ و مانۆری ستراتیجیی سعوودیە بەرانبەر هیلالی شیعی

لە سەردەمی هاوپەیمانیی هەستیار و گۆڕانی بوومەلەرزەیی دەسەڵلات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، دوایین هەنگاوی دیپلۆماسی سعوودیە وەک یەکێک لە گرنگترین هەنگاوەکان جێ پەنجەی بە ڕوونی دیارە.
سەردانەکەی ئەحمەد ئەلشەرع، سەرۆکی کاتیی سووریا بۆ ڕیاز، یەکەم گەشتی نێودەوڵەتی لە دوای ڕووخانی بەشار ئەسەد، تەنیا ئاماژەیەکی ڕەمزی نییە؛ ئەمە ماستەرسترۆکێکی ستراتیجییە لەلایەن شازادەی جێنشینی سعوودیە محەمەد بن سەلمان، مەبەست لێی زیاتر لاوازکردنی هیلالی شیعە و پێناسەکردنەوەی هاوسەنگیی هێزی ناوچەکەیە.
ڕیاز، بە گۆڕینی سووریا لە دەوڵەتێکی ژێردەستەی ئێرانەوە بۆ هاوپەیمانێکی موسڵمانی سوننە، خەریکە چەقۆ دەخاتە سەر زەوی بۆ نەزمێکی سیاسی نوێ، نەزمێک کە تێیدا هەژموونی تاران پارچە پارچە بووە و دیدگای سعوودیە زاڵە.
"ڕووخانی پڕۆژەی شیعی، زەمینەیەکی مێژوویی"
هیلالی شیعی، پڕۆژەی جیۆپۆلەتیکی ئێران بۆ دروستکردنی بەردەوامی کاریگەریی لە تارانەوە لە ڕێگەی بەغدا و دیمەشق و بەیرووتەوە، لە مێژە دڕکێکە لە دیوی ڕیاز. ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد لە کانوونی دووەمی 2024 نەک تەنیا کۆتایی سەردەمێکە، بەڵکو بۆشاییەکی ستراتیجییە کە ئێستا سعوودیە پەلە دەکات بۆ پڕکردنەوەی.
ڕۆڵی سووریا وەک "پرد"ی ئێران بۆ دەریای ناوەڕاست و بە کوژرانی سەرکردەکانی حەماس و حزبوڵلا هێماکانی بەرەنگاربوونەوەی دەسەڵاتە پاشایەتییە سوننەکان تۆڕی بە وەکالەتی تاران لاواز بووە. سعوودیە کە لە ساڵی 2023 دا وتووێژێکی ناسکی دیپلۆماسی لەگەڵ ئێران دەستی پێ کردووە، درک بەوە دەکات کە ئێستایە کە دەبێت گورزی یەکلاکەرەوە بدرێت.
"ئەلشەرع و شەڕیکێکی پارادۆکسیکاڵ بۆ سەردەمێکی نوێ"
ئەحمەد ئەلشەرع، کە ڕابردووی لە قاعیدەدا هەیە، وەک سەرکردەیەکی پارادۆکسیکاڵ، بەڵام لە ڕووی تاکتیکییەوە بە شێوەیەکی درەوشاوە هەڵبژێردراو بۆ مەبەستەکانی ڕیاز دەردەکەوێت. ڕەگ و ڕیشە ئیسلامییەکانی لە سەردەمێکی دوای ئەسەد دا، کە بە تۆڵەسەندنەوەی سوننە دیاری کراوە، متمانەی پێ دەبەخشێت، لە کاتێکدا پەیوەندییە کەسییەکانی لەگەڵ سعوودیە، کە ساڵانی سەرەتای ژیانی تێدا بەسەر بردووە، پەیوەندییەکی سۆزداری لەگەڵ ڕیازدا دروست دەکات.
ئەلشەرع بە ستایش کردنی ڕۆڵی داهاتووی سعوودیە لە بنیاتنانەوەی سووریا لە چاوپێکەوتنەکاندا، ئاماژەیە بۆ ئامادەیی گۆڕینی پاترۆنەکان: لە پاڵپشتی ئایدیۆلۆجی ئێرانەوە بۆ پراگماتیزمی ئابووری سعوودیە.
کۆبوونەوەکە لەگەڵ محەممەد بن سەلمان بە ڕێکەوت نییە. ئەوە پشتڕاستکردنەوەیەکی ڕێوڕەسمییە کە چارەنووسی سووریا ئێستا بەستراوەتەوە بەو دەسەڵاتە پاشایەتییە سوننانەی کە سەردەمانێک ئەسەدیان شەرمەزار دەکرد.
ئەوەی کە تەمیم بن حەمەد، میری قەتەر پێشتر سەردانی دیمەشقی کردووە، هێما بۆ بەرەیەکی هەماهەنگی سوننە دەکات، کە سعوودیە وەک بەڕێوەبەری ئۆرکێستراکە ڕۆڵی تێدا دەگێڕێت. ئامانجەکە ڕوونە: گۆشەگیرکردنی ئێران بە دەرهێنانی فەرشەکە لە ژێر پیی ستراتجیترین هاوپەیمانەکانییەوە.
"ئابووری وەک چەک، ڕاکێشانی سعوودیە"
سووریا کە بەهۆی شەڕ و گەمارۆوە زیانی زوری بەرکەوتووە، ڕووبەڕووی قەیرانێکی ئابووری و جودی بووەتەوە.
لێرەدا سعوودیە کارتی سەرەکی خۆی دەگێڕێت: ئاوەدانکردنەوە و پاڵپشتیی ئابووری.
ڕیاز، بە سەرچاوە داراییە بێسنوورەکانییەوە، دەتوانێت شتێک پێشکەش بە سووریا بکات کە ئێران هەرگیز نەیتوانیوە، ئەویش ڕێگایەک بۆ گەڕانەوە بۆ ئابووریی جیهانی.
فەیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعوودیە پێشتر بەڵێنی داوە لۆبی بۆ هەڵوەشاندنەوەی سزاکان بکات، ئەمەش مەرجی پێشوەختەیە بۆ ئەوەی وەبەرهێنەرانی ڕۆژئاوا و کەنداو بتوانن بوێری وەبەرهێنان لە سووریا بکەن، بەڵام ئەمە خۆبەخشی نییە.
دیدگای سعوودیە بۆ ساڵی 2030 پێویستی بە سەقامگیریی ناوچەیی هەیە بۆ ئەوەی دوور لە نەوت، ئابووری فرەچەشن بکات. سووریایەکی سەقامگیر کە بەستراوەتەوە بە ڕیازەوە، نەک هەر کاریگەری ئێران کەم دەکاتەوە، بەڵکو بازاڕ و ناوەندی گواستنەوەی نوێش دەکاتەوە.
جگە لەوەش، نوێنەرایەتیی زەربەیەک دەکات لە بازرگانی ماددە هۆشبەرەکان کە لە سووریاوە بەرەو کەنداو دەڕژێت، بازرگانییەک کە لە مێژە پارەی شەڕی بە وەکالەتی ئێرانی دابین کردووە و کۆمەڵگەی عەرەبستانی ناسەقامگیر کردووە.
"کاریگەری دۆمینۆی جیۆپۆلەتیکی، داڕمانی هیلالی شیعی"
کاریگەرییەکانی سووریایەکی ژێر دەسەڵاتی سعوودیە زۆر لە سنوورەکانی خۆیەوە درێژ دەبێتەوە. بەبێ ئەوەی سووریا وەک پردێک بێت، توانای ئێران بۆ پاراستنی حزبوڵلا لە لوبنان ڕێکخراوێک کە لە ئێستاوە سەرکردایەتییەکەی لەناوچووە لاواز دەبێت.
هیلالی شیعی کە سەردەمانێک لە تارانەوە تا بەیرووت بەبێ شکاوی درێژبووەوە، مەترسی دابەشبوونی هەیە بۆ ناوچە دابڕاوەکان. سەرکەوتنی سعوودیە لێرەدا پێگەی خۆی لە جیهانی فراوانی موسڵمانانی سوننەدا بەهێزتر دەکات، کە ڕیاز لە مێژە ڕکابەری تورکیا و قەتەر دەکات بۆ سەرکردایەتیکردن، بەڵام دەبێ بزانرێت کە هەر چۆنێک بێت تورکیاش ڕۆڵێکی کاریگەر دەبێنێت لە سووریای نوێ دا.
بەڵام پرسیارەکە هەر دەمێنێتەوە؛ ئایا سعوودیە بەڕاستی دەتوانێت جێگەی شوێن پێی قووڵی دامەزراوەیی و سەربازیی ئێران لە سووریا بگرێتەوە؟، سوپای پاسداران و میلیشیا شیعەکانی ئێران دەیان ساڵە خەریکی بنیاتنانی ژێرخانی ئێرانن. دەسەڵاتی ڕیاز بە پلەی یەکەم ئابوورییە و ڕژێمی ئەلشەرع هێشتا شەرعیەتێکی فراوانی جەماوەری نییە. ئەگەر سەرکردایەتی نوێی سووریا نەتوانێت سەقامگیری بگەیەنێت، ئەوا وەبەرهێنانەکانی سعوودیە مەترسی ئەوەی هەیە بگۆڕێت بۆ قولایەکی ڕەش.
"ئاڵەنگاری و کاردانەوە؛ هەنگاوی داهاتووی ئێران"
ئێران بەبێ شەڕ دەستبەرداری سووریا نابێت. تاران لە ئێستاوە دەستی کردووە بە کۆکردنەوەی میلیشیا شیعەکان لە عێراق و پاڵپشتی لە حزبوڵلای لوبنان وەک بەرپەرچدانەوەیەک زیاد کردووە.
دەکرێت شەڕی غەززە و کەناری ڕۆژئاوا وەکو لایەنگرییەک بەکاربهێنرێت، لەکاتێکدا هێرشە ئەلیکترۆنیەکان بۆ سەر ژێرخانی سعوودیە ئەگەری کاردانەوەی دژە.
جگە لەوەش ڕووسیا کە هێشتا ئامادەیی سەربازیی لە سووریا هەیە، بەرژەوەندییەکانی هاوسەنگی هەیە. مۆسکۆ کە لە سەردەمی ئەسەددا زامنی سەقامگیری بوو، ڕەنگە وەک دەڵاڵی نێوان ڕیاز و تاران مامەڵە بکات بۆ پاراستنی بنکەکانی خۆی.
مەترسییەکی دیکە کاردانەوەی ڕۆژئاوایە. سەرەڕای لۆبی سعوودیە، ڕەنگە ئەمەریکا و یەکێتیی ئەورووپا دوو دڵ بن لە هەڵگرتنی سزاکانی سەر ڕژێمێک کە لەلایەن یەکێک لە لایەنەکانی پێشووی سەر بە ئەلقاعیدە سەرۆکایەتیی دەکرێت، بۆیە سعوودیە دەبێت هاوسەنگی لە نێوان پشتگیریکردنی ئەلشەرع و دەرنەکەوتن وەک سپۆنسەری توندڕەوی هەبێت، پارادۆکسێک کە تاران بە دڵنیاییەوە لە پڕوپاگەندەکانیدا دەیقۆزێتەوە.
"وشەی کۆتایی؛ نەخشەیەکی نوێ دەکێشرێت"
وەبەرهێنانی سعوودیە لە سووریا زیاترە لە هاوپەیمانییەکی تاکتیکی، ئەمە ململانێیەکی وجودییە بۆ پێناسەکردنی وێنەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست.
ڕیاز بە شکاندنی هیلالی شیعە پەیامێک دەنێرێت؛ کاتی خەونە فراوانخوازییەکانی ئێران کۆتایی هاتووە، بەڵام سەرکەوتن زیاتر لە بەڵێنی دارایی دەوێت، پێویستی بە توانای گەشتکردن بە سیاسەتە ئاڵۆزە ناوخۆییەکانی سووریا و بەرەنگاربوونەوەی هێرشە دژە هێرشەکانی ئێران و قەناعەتپێکردنی جیهانێکی گوماناوی هەیە کە ڕژێمی نوێ دەتوانێت ئاسایشی زامن بکات.
ئەگەر سعوودیە سەرکەوتوو بێت، ئەمە وەک یەکێک لە گەورەترین پێچەوانەبوونەوەی جیۆپۆلەتیکی سەدەی بیست و یەکەم سەیر دەکرێت.
ئەگەر شکستی هێنا، مەترسی قووڵبوونەوەی ئاژاوە لە ناوچەیەکدا هەیە کە پێشتر بەهۆی شەڕەوە دڕاوە، بەڵام شتێک دڵنیایە؛ محەممەد بن سەلمان یاری شەترەنج ناکات، بەڵکو ئەو یارییەکی مەترسیدارتر دەکات، کە تەختەکە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، پارچەکانیش چارەنووسی گەلانن.