"سەردانە ستراتیژییەکەی ئەحمەد شەرع بۆ تورکیا و گۆڕانی جیۆپۆلەتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست"

دوای هێرشی شۆڕشگێڕانەی تەحریر شام کە لە مانگی کانوونی دووەمی 2024دا ڕژێمی بەشار ئەسەدی ڕووخاند، ئەحمەد شەرع، سەرۆک قۆناغی ڕاگوزەری سووریا، دووەمین سەردانی نێودەوڵەتی بکات. 

دیدارێکی لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا لە ئەنقەرە، ڕاستەوخۆ دوای سەردانی محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعوودیە لە ڕیاز هات.

ئەم دوو سەردانە گۆڕانکارییەکی جیۆپۆلەتیکی دراماتیک لە سیاسەتی دەرەوەی سووریا نیشان دەدەن و ئاماژەن بۆ سەردەمێکی نوێی پشتیوانی سوننەیە، کە مەترسی پەراوێزخستنی هەژموونی شیعە بە سەرکردایەتی ئێران لە ناوچەکەدا هەیە، بەڵام ئەم پێشکەوتنە دیپلۆماسیانە بۆ داهاتووی سووریا چی دەگەیەنن و چۆن کاریگەرییان لەسەر هاوسەنگی ئاسایش و هێز لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، کە لە ئێستاوە ڕەوشێکی ئاڵۆزە.

"کۆنتێکستی مێژوویی، لە ئەسەدەوە بۆ شەرع"  

شەڕی ناوخۆی سووریا کە لە ساڵی 2011 سەریهەڵدا، وڵاتەکەی لە نێوان ڕژێمی ئەسەد، کە ئێران و ڕووسیا پاڵپشتی دەکرا و چەندین گرووپی یاخی بوو، لەنێویاندا میلیشیا سوننەکانی وەک سوپای نیشتیمانی سووریا و هێزەکانی تەحریر شام دابەش کرد. دوای زیاتر لە 14 ساڵ لە ململانێی خوێناوی و دەستوەردانی فراوانی نێودەوڵەتی، تەحریر شام بە سەرکردایەتیی شەرع توانی لەگەڵ کوتلە ئۆپۆزسیۆنەکانی دیکە یەک بگرێت و لە هێرشێکی خێرادا دیمەشق بگرێت. 

ڕووخانی ئەسەد نەک هەر بە مانای کۆتایی هاتنی ڕژێمێکی هاوپەیمانی شیعە، بەڵکو دەرفەتێک بوو بۆ سووریا تا هاوپەیمانییە ناوچەییەکانی خۆی ڕێکبخاتەوە. 

شەرع کە ئێستا سەرۆکایەتییەکی کاتی، ئانکو سەرۆکایەتیی قۆناغی ڕاگوزەر دەکات، ئامانجە سەرەکییەکانی سەقامگیرکردنی سووریا و هەڵگرتنی سزا نێودەوڵەتییەکان و بنیاتنانەوەی ئابوورییەکی داتەپیوە، بۆ بەدیهێنانی ئەمەش ڕووی لە دوو زلهێزی ناوچەیی سوننە کردووە، ئەوانیش سعوودییە و تورکیان.

"سەردانەکانی ڕیاز و ئەنقەرە، ئایا لەدایکبوونی بلۆکی سوننە لێدەکەوێتەوە؟"  

گەشتەکەی شەرع بۆ سعوودیە و تورکیا هیچ ڕێککەوت نییە. هەردوو وڵات لە مێژە نەیاری هاوپەیمانی شیعەی ڕژێمی ئەسەد لەگەڵ ئێران بوون و لە کاتی شەڕدا پشتیوانی گرووپە یاخی بووە جۆراوجۆرەکان بوون، بەڵام ئێستا پێدەچێت لەسەر کارنامەیەکی هاوبەش ڕێک بکەون، ئەویش بەهێزکردنی ڕژێمێکی سوننە لە سووریا و سنووردارکردنی هەژموونی تارانە.  

"سعوودیە، پاڵپشتی دارایی و شەرعییەت"  

لە ڕیاز، شەرع لەگەڵ محەممەد بن سەلمان گفتوگۆی لەسەر پاڵپشتی دارایی و وەبەرهێنان لە ژێرخانی سووریا کرد. ڕۆڵی سعوودیە لە شکاندنی گۆشەگیریی سووریادا زۆر گرنگە؛ ڕیاز دەتوانێ وەک پردێک لە نێوان دیمەشق و وڵاتانی تری جی سی بە سەرۆکایەتی سوننە، وەک ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی و بەحرەین کە پێش ڕووخانی ئەسەد دەستیان کردبوو بە ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ سووریا. گەرەنتییەکی سعوودیە بۆ ئاوەدانکردنەوەی ئابووری سووریا، پشتبەستن بە قەرزەکانی ئێران و میلیشیا شیعەکانیش کەم دەکاتەوە، ئەمەش لە سەردەمێکی وەها هەستیار بۆ سووریا زۆر گرنگە.  

"تورکیا: پەیمانی ئەمنی و بەرەنگاربوونەوەی گرووپە کوردییەکان"  

لە ئەنقەرەدا، گفتوگۆکە زیاتر ئاڕاستەی ئەمنیەتی بەخۆیەوە بینی. ئەردۆغان و شەرع ڕێککەوتن لەسەر قووڵکردنەوەی هاوکارییە سەربازییەکان، لەنێویاندا ڕێککەوتنێکی نوێی بەرگری کە دەتوانێت تورکیا بنکەی سەربازی فەرمی لەسەر خاکی سووریا دابمەزرێنێت، ئەمە گۆڕانێکی ستراتیژیی دەسەڵاتە: تورکیا لە ساڵی 2016ـەوە لە کاتی ئۆپەراسیۆنەکانی دژی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە)، کە ئەنقەرە بە گرووپێکی تیرۆریستیی سەر بە پەکەکەی دەزانێت، ئامادەیی سەربازیی لە باکووری سووریا هەبووە، بەڵام بنکەیەکی فەرمی دەبێتە هۆی شەرعیەتدان بە بوونی تورکیا و ئەگەری فراوانکردنی بۆ ناوچەکانی دیکە.  

ڕەخنەگران دەڵێن ئەمە مەترسی لەسەر سەروەری سووریا دروست دەکات، بەڵام بۆ شەرع هاوکاری پێویستییە. پێویستی بە پشتیوانی تورکیا هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەم داعش (کە تا ئێستاش شانەی نووستووی زۆری هەیە لە ڕۆژهەڵاتی سووریا) و هەم هەسەدە کە تورکیا وەکو دوژمن سەیریان دەکات، بە ڕێگەدان بە دەستێوەردانی تورکیا، هیوادارە ناوچە کوردنشینەکانی ژێر دەسەڵاتی دیمەشق یەک بخاتەوە، ئامانجێک کە سوودی بۆ تەماحەکانی تورکیاش هەیە بۆ ڕێگری لە ناوچەیەکی ئۆتۆنۆمی کوردی لەسەر سنوورەکەی.

"ئێران لە ئاڵۆزییەکی سەرگەرداندا، ئایا ئەمە داڕمانی هیلالی شیعەیە؟"  

سەرەدانی دیپلۆماتیکی شەرع بۆ سەر زلهێزە سوننەکان ئاماژەیە بۆ ستراتیژێکی هۆشیارانە بۆ کەم کردنەوەی هەژموونی ئێران. 

لە سەردەمی ئەسەددا، سووریا بەشێکی ناوەندی هیلالی شیعە بوو، زنجیرەیەکی جیۆپۆلەتیکی لە ئێرانەوە لە ڕێگەی عێراق و سووریاوە بۆ حزبوڵڵا لە لوبنان، بە بوونی ڕژێمێکی سەرکردایەتی سوننە لە دیمەشق، ئەم زنجیرەیە مەترسی پچڕانی لەسەرە و ئەمەش دەبێتە شکستێکی ستراتیژی بۆ تاران.  

ئێران پێشتر بە زیادکردنی پشتیوانی لە میلیشیا شیعەکان لە ڕۆژهەڵاتی سووریا وەڵامی داوەتەوە، بەڵام بەبێ ئەسەد پێگەی ئەوان لاوازترە. ئەگەر شەرع لە دەستەبەرکردنی پشتیوانی سوننەکان و سەقامگیرکردنی سووریا سەرکەوتوو بێت، ڕەنگە تاران ناچار بێت ڕۆڵی کەم کراوە قبوڵ بکات. ئەمەش کاریگەری لەسەر هەسەدە دەبێت، کە پشت بە بودجەی ئێران و ڕێڕەوی گواستنەوەی سووریا دەبەستێت.  

بەڵام پێناچێت ئێران بەبێ خۆڕاگری دەستبەرداری بێت. لە ئێستاوە ڕاپۆرتەکان باس لە زیادبوونی چالاکیی گرووپەکانی سەر بە ئێران لە سووریا لەوان هێرشکردنە سەر ئامانجەکانی تورکیا و ڕژێمی کاتی بڵاودەکرێنەوە.

ململانێی بە وەکالەت لە نێوان ئەکتەرە سوننە و هاوپەیمانەکانی شیعە لە سووریا مەترسییەکی واقیعییە لە داهاتوودا.

"بنکەی سەربازی تورکیا: ئاسایش یان داگیرکاری؟" 

ئەگەری دامەزراندنی بنکەیەکی سەربازی فەرمی تورکیا لە سووریا یەکێکە لە لایەنە مشتومڕاوییەکانی ڕێککەوتنە نوێیەکەی بەرگری. تورکیا لە ئێستاوە چەندین بنکەی چاودێری و بنکەی کاتی لە باکووری سووریا هەیە، بەڵام بنکەیەکی هەمیشەیی بە مانای گۆڕانکاری چۆنایەتی دێت.    

بۆ دانیشتوانی سووریا، بنکەیەکی تورکیا هەستی دژ بەیەک دەوروژێنێت. لەلایەک دەکرێ وەک گەرەنتییەک لە دژی جوداخوازی کورد و گەڕانەوەی داعش هەست پێبکرێت، لە لایەکی دیکەوە مەترسی ئەوە هەیە کە وەک داگیرکارییەکی بیانی سەیر بکرێت، بەتایبەتی لەو ناوچانەی کە گرژیی نەتەوەیی مێژوویییان تێدایە. 

شەرع دەبێت هاوسەنگی لە نێوان قبوڵکردنی پشتیوانی تورکیا و پاراستنی ڕواڵەتێکی سەروەری هەبێت.  

لەسەر ئاستی هەرێمیش، بنکەیەکی تورکیا گرژییەکان لەگەڵ هەردوو زلهێزی جیهانی ئەمەریکا و ڕووسیا زیاتر دەکات. ئەمەریکا تا ئێستاش وەک هاوبەشێک لە دژی داعش پاڵپشتی هێزەکانی هەسەدە لە ڕۆژهەڵاتی سووریا دەکات و دەستوەردانێکی تورکیا لە دژی داعش ڕاستەوخۆ بەریەککەوتنی لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی واشنتۆن دەبێت. لە هەمان کاتدا ڕووسیا کە پێشتر پاڵپشتی ئەسەدی دەکرد، تا ئێستا بە فەرمی دان بە ڕژێمی شەرعدا نەناوە. 

ڕەنگە مۆسکۆ فراوانبوونی باندووری تورکیا وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر بوونی سەربازی خۆی لە سووریا و ڕۆڵی وەک دەڵاڵی ناوچەیی ببینێت.  

بۆ تورکیا ئەو بنکەیە بەشێکە لە ستراتیژێکی فراوانتر بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆی وەک زامنی ئەمنی ناوچەیی. ئەردۆغان لە مێژە هەوڵی ئەوە دەدات تورکیا بکاتە زلهێزێکی سەربەخۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دوور لە هەژموونی ڕۆژئاوا. 

ئەنقەرە بە دامەزراندنی پێگەیەکی پتەوی سەربازی لە سووریا، دەتوانێت کۆنتڕۆڵی ڕەوتی کۆچبەران بکات و بەرەنگاریی گرووپە کوردییەکانی نێزیک لە پەکەکە ببێتەوە و خۆی وەک یاریزانێکی سەرەکی لە ئاوەدانکردنەوەی سووریادا جێگیر بکات.

"کاریگەری دۆمینۆی جیۆپۆلەتیکی، هاوپەیمانی نوێ، ململانێی نوێ"  

سەردانەکانی شەرع بۆ ڕیاز و ئەنقەرە تەنیا هەڵکەوت و ڕێککەوت نییە، بەڵکو بەشێکن لە گۆڕانکارییەکی گەورەتر لە پێکهاتەکانی دەسەڵاتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئێستا پێدەچێت دەوڵەتانی سوننە لەسەر پلاتفۆرمێکی هاوبەش ڕێک بکەون:  

1. ئاسایش لە دژی هەژموونی شیعە؛ بە پاڵپشتیکردنی ڕژێمێکی سوننە لە سووریا، سعوودیە و تورکیا هیوادارن کە فاکتەرێک بێت بۆ سنووردار کردنی فراوانخوازییەکان ئێران.  

2. یەکگرتنی ئابووری؛ وەبەرهێنانەکانی سعوودیە لە سووریا وڵاتەکە زیاتر لە وڵاتانی GCC نزیک دەکاتەوە، لە کاتێکدا کۆمپانیا تورکییەکان لە ئێستاوە پلانی پڕۆژەی ژێرخانی لە سووریا دادەڕێژن.  

3. پرسی کورد وەک "دوژمنی" هاوبەش؛ هەردوو حکومەتی ئەنقەرە و دیمەشق ئۆتۆنۆمی کورد ڕەتدەکەنەوە، ئەمەش دژە خاڵێکی هاوبەش بۆ پشتیوانیی هەسەدە لە ئەمەریکا دروست دەکات.  

بەڵام ئەم هاوپەیمانییە سوننەیە بێ مەترسی نییە. سعوودیە و تورکیا بەرژەوەندیی کێبڕکێیان لە ناوچەکەدا هەیە، لە لیبیا تا دەگاتە ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست. 

ئەگەر ڕژێمەکەی شەرع نەتوانێت هاوسەنگی لە نێوان ئەم دوو دەسەڵاتەدا ڕابگرێت، ئەوا ڕەنگە دابەشبوونی ناوخۆیی سەرهەڵبدات.  جگە لەوەش ئەم هاوپەیمانییە مەترسی زیاتری دابڕانی سووریا لە جیهانی ڕۆژئاوای لەسەرە. 

یەکێتی ئەورووپا و ئەمەریکا هێشتا سزاکانی سەر سووریایان هەڵنەگرتووە و پەیوەندییەکی زۆر ڕوونیش بە ئەنقەرە و ڕیازەوە دەتوانێت گفتوگۆ لەگەڵ ڕۆژئاوا قورستر بکات.

"دەرەنجام: ئایا سیستمێکی نویێ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دروست دەبێت؟"  

سەرەدانی دیپلۆماسی ئەحمەد شەرع نیشانەیەکی ڕوونە کە سووریا بەدوای ناسنامەیەکی نوێدا دەگەڕێت دوای ئەسەد، ناسنامەیەک کە ڕەگ و ڕیشەی لە هاوپشتی سوننەدا هەیە نەک برایەتی شیعە. 

دیمەشق لە بە ئامێزگرتنی تورکیا و سعوودیە هیوادارە شەرعییەتی نێودەوڵەتی بەدەستبهێنێتەوە و پاڵپشتی ئابووری دەستەبەر بکات و هەڕەشە ناوخۆییەکانی وەک جوداخوازی و جیهادیزمی دابەزێنێت.  

بەڵام ئەم ستراتیژە پڕە لە پارادۆکس. هاوکاری لەگەڵ تورکیا مەترسی ئەوە دەکات کە سووریا بگۆڕێت بۆ دەوڵەتێکی بووکەڵەی تورکیا، لە کاتێکدا هەوڵدان بۆ پەراوێزخستنی ئێران دەتوانێت ببێتە هۆی شەڕی نوێ بە وەکالەت. 

لەسەر ئاستی ناوچەیی، سەرهەڵدانی بلۆکی سوننە دەتوانێت زیاتر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناسەقامگیر بکات، بەتایبەتی ئەگەر ڕووسیا و ئێران بە بەهێزکردنی هاوپەیمانییەکانی خۆیان وەڵام بدەنەوە.  

یەک شت دڵنیایە: ئایندەی سووریا نەک هەر لە دیمەشق، بەڵکو لە ڕیاز و ئەنقەرە و تارانیش لە دادەرێژرێت. 

سەردانەکەی ئەحمەد شەرع تەنیا سەرەتای گەشتێکی دوورودرێژ و نادیار بەرەو نەزمێکی نوێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە.