کوردستانی سەوز.. دەستکەوتەکانی کابینەی نۆیەم و ئاسۆی داهاتوو

لە ماوەی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، شایەتی گۆڕانکارییەکی بێ وێنە بووین لە بواری پاراستن و سەوزکردنەوەی ژینگە. ڕێژەی سەوزایی لە هەرێمدا لە 17% گەیەنراوەتە 20%، ئەمەش دەستکەوتێکی مەزنە لە ماوەیەکی کورتدا کە دەبێتە نموونە بۆ هەموو عێراق و هەرێمەکانی دیکە.

ئەم بەرزبوونەوە 3 لەسەدییە وەک ڕەقەمێک ساکار دیار نابێت، بەڵام لە واقیعدا واتای چاندنی زیاتر لە 8 ملیۆن دار و درەخت لە سەرانسەری هەرێمە، کە هەرساڵێک نزیکەی 176 هەزار تۆن دووکەڵی کاربۆن هەڵدەمژن و ئۆکسیجین بۆ زیاتر لە 6 ملیۆن کەس دابین دەکەن.

پڕۆژەی پشتێنەی سەوز: ڕێگەچارەیەکی ستراتیژی بۆ خۆڵباران

یەکێک لە گەورەترین پڕۆژەکانی کابینەی نۆیەم، پڕۆژەی پشتێنەی سەوزە لە دەوروبەری شاری هەولێر. ئەم پڕۆژەیە کە لە بەشی باشووری شار دەستی پێدەکرێت، ئامانجی سەرەکی ڕێگری کردنە لە خۆڵبارین کە لەم ئاراستەیەوە دێتە ناو شار.

بەپێی زانیارییەکانی بەڕێوەبەرایەتی کەشناسی هەولێر، شاری هەولێر ساڵانە 8-9 مانگ تووشی خۆڵباران دەبێت، بەتایبەتی لە وەرزی بەهار و هاویندا. پڕۆژەی پشتێنەی سەوز کە پێکدێت لە باخچەیەکی بەردەوام بە درێژایی 45 کیلۆمەتر لە باشووری شار، دەتوانێت ڕێژەی خۆڵبارین بە 40-50% کەم بکاتەوە.

ملیۆنی دارزەیتون: سەوزایی و ئابووری

پڕۆژەی چاندنی ملیۆنی دارزەیتون لە بەرزاییەکانی هەولێر، تەنها پڕۆژەیەکی ژینگەیی نییە، بەڵکو خاوێنێکی ئابووریی گرنگیشە بۆ هەرێم. دارزەیتون کە گونجاوە بۆ کەش و هەوای کوردستان، هەم وەک ڕووەکێکی بەرگریکەر دژی خاکەڕۆیشتن کاردەکات و هەم دەرامەتی ئابووری دەبێت.

بەپێی ئاماری وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوە ئاوییەکان، هەر هەکتارێک دارزەیتون دەتوانێت ساڵانە 3-5 تۆن بەرهەم بداتە دەرەوە، کە واتای دابینکردنی کارە بۆ هەزاران خێزانی جوتیار و کەمکردنەوەی هاوردەی ڕۆن لە دەرەوەی هەرێم. لەبەرامبەردا، هەر ملیۆن دارزەیتون ساڵانە 22 هەزار تۆن دووکەڵی کاربۆن هەڵدەمژێت.

دەیان پارکی نوێ: ژینگه‌ی سەوز بۆ هاووڵاتییان

یەکێک لە دەستکەوتە بەرچاوەکانی کابینەی نۆیەم، دامەزراندنی نزیکەی 10 پارکی گەورەی نوێیە لە پارێزگاکانی هەرێم. ئەم پارکانە تەنیا شوێنی یاری و پشوو نین، بەڵکوو سیفەیەکن بۆ پاککردنەوەی هەوا و کەمکردنەوەی پلەی گەرمی لە شارەکان.

لە شاری هەولێردا تەنیا، 4 پارکی گەورەی نوێ دامەزراون بە ڕووبەری گشتیی زیاتر لە 850 هەزار مەتری چوارگۆشە، کە ڕێژەی فەزای سەوزی هەر هاووڵاتییەکی لە 2.1 مەتری چوارگۆشەوە بەرزکردۆتەوە بۆ 3.8 مەتری چوارگۆشە. ئەگەرچی ئەم ڕێژەیە هێشتا لە ستانداردی ریکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان (9 مەتری چوارگۆشە) کەمترە، بەڵام هەنگاوێکی گەورەیە بەرەو ئەو ئامانجە.

هاندانی خێزانەکان: هاوبەشی لە سەوزکردنەوە

پڕۆژەی دابەشکردنی دار بە خاوەنماڵەکان، نموونەیەکی سەرکەوتووی هاوبەشیکردنی هاووڵاتییانە لە پڕۆسەی سەوزکردنەوە. تا ئێستا زیاتر لە 150 هەزار دار بە خۆڕایی دابەش کراوە بە خێزانەکان بۆ چاندنیان لە حەوشە و باخچەی ماڵەکانیان.

ئەم پڕۆژەیە کاریگەرییەکی دووانەی هەیە: یەکەم سەوزایی دەبەخشێتە ناوخۆی شارەکان، دووەم هەستی بەرپرسیارێتی ژینگەیی لە هاووڵاتییاندا پەروەردە دەکات. بەپێی ڕاپۆرتی وەزارەتی شارەوانی، 78% لە دارە دابەشکراوەکان ڕوانراون و بەردەوامن، کە ڕێژەیەکی زۆر باڵایە لە پڕۆژەیەکی خۆبەخشانەدا.

پێشنیار  و داواکارییەکان

سەرەڕای ئەم دەستکەوتە گەورانە، هەرێمی کوردستان هێشتا ڕووبەڕووی چەندین مەترسی ژینگەیی دەبێتەوە. کێشەی دابینکردنی ئاو بۆ ئاودانی دار و درەخت، بەتایبەتی لە وەرزی هاویندا، هێشتا کێشەیەکی گەورەیە. بەڵام پرۆەی فریاگوزاریی خێرای گەیاندنی ئاو بۆ ئەمساڵ و تا 30 ساڵی دیکەش ئەم کێشەیەی چارەسەر دەکات، شارەزایانیش بە هۆکاریکی باشی دەزانن بۆ زیادبوونی رێژەکانی سەوزایی، هەروەها دوورخستنەوەی کارگە پیشەسازییەکان لە ناوەڕاستی شارەکان بۆ ناوچە تایبەتەکان، چارەسەرکردنی کێشەی پالاوگە نایاساییەکان و پرۆژەی رووناکیش کاریگەی ئەرێنی لەسەر ژینگەی شارەکەدا هەبووە.

لە بواری گواستنەوەدا، رێژەی بەکارهێنانی ئۆتۆمبێلی تایبەت لە هەولێر گەیشتووەتە 42 ئۆتۆمبێل بۆ هەر 100 کەس، کە لە هەرێمێکی وەک کوردستان بە ژمارەی دانیشتووانی 6 ملیۆن کەس، واتای دەرکردنی نزیکەی 1.1 ملیۆن تۆن دووکەڵی کاربۆن لە ساڵێکدا. جێبەجێکردنی پڕۆژەی گواستنەوەی گشتی (باس یان مێترۆ) دەتوانێت ڕۆڵێکی گەورە بگێڕێت لە کەمکردنەوەی ئەم ڕێژەیە.

 بەراورد لەگەڵ پارێزگاکانی عێراق

به‌ بەراورد لەگەڵ پارێزگاکانی دیکەی عێراقدا، هەرێمی کوردستان پێشەنگە لە بواری سەوزکردنەوە. لە کاتێکدا ڕێژەی سەوزایی لە بەغدا 4.5%، لە بەسرە 3.2%، و لە مووسڵ 5.8%یە، هەرێمی کوردستان بە 20% لە پێشەوەیە. ئەمە ئەنجامی پلاندانانی ستراتیژی و بەردەوامی لە جێبەجێکردنی پڕۆژەکانە.

ئاسۆی داهاتوو

بەپێی پلانی کورتخایەنی حکومەتی هەرێم، ئامانج ئەوەیە تا ساڵی 2030 ڕێژەی سەوزایی بگاتە 25%، واتا چاندنی 10 ملیۆن داری دیکە. بۆ گەیشتن بەم ئامانجە، پێویستە هەماهەنگی نێوان وەزارەتەکانی شارەوانی، کشتوکاڵ، و گواستنەوە بەردەوام بێت و تەرخانکردنی 2.5% لە بودجەی ساڵانەی هەرێم بۆ پڕۆژەکانی سەوزکردنەوە.

هەروەها گرنگە کە بەشی تایبەت و هاووڵاتبیان هاوبەشی زیاتر بکەن لەم پڕۆسەیەدا. پڕۆژەی وەبەرهێنان لە بواری چاندنی دار لە زەوییە بەتاڵەکاندا، دەتوانێت هاوکات سوودی ئابووری و ژینگەیی بەخشێت.

ئەنجام

دەستکەوتەکانی کابینەی نۆیەم لە بواری سەوزکردنەوەی هەرێمدا، سەلماندی کە بە ویست و بەردەوامی دەتوانرێت گۆڕانکاریب ڕاستەقینە دروست بکرێت. بەرزبوونەوەی ڕێژەی سەوزایی لە 17%ـه‌وە بۆ 20%، چاندنی ملیۆنی دارزەیتون، دامەزراندنی دەیان پارکی نوێ، و هاندانی هاووڵاتیبان بۆ چاندنی دار، هەمووی دەریدەخەن کە هەرێمی کوردستان لەسەر ڕێگای دروستدایە.

بەڵام ئەم کارە تەواو نەبووە. پێویستە هەنگاوەکان بەردەوام بن و خێراتر بكرێن تا کوردستان بگەڕێتەوە بۆ ئەو باخچە سەوزەی کە ئامانجی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانییە و بەردەوام  باسی دەکات. ئاییندەی کوردستان سەوزە، ئەگەر ئێمە هەمووان تەواوکاری پاراستنی ژێنگەی خۆمان بین.