هەڵبژاردن.. وەک ماف و ئەرک و ئەمانەت

بەو پێیەی شەریعەت هەمووی لەسەر بنەمای پاراستنی (بەرژەوەندی مرۆڤ) و (لادانی زیان) دامەزراوە، زانایانی فیقهی ئیسلامی و شەرعناسان لە داڕشتن و دەرکردنی هەر یاسایەکی فیقهی؛ ئەم بنەما گرنگەیان لەبەرچاو گرتووە، چونکە لە تێڕوانینی ئیسلامدا بەرژەوەندی مرۆڤ و دوورخستنەوەی زەرەرو زیان ئەولەویەتەو، ئەرکێکی گرنگ و گەورەیە بۆ رێکخستنی کاروبارەکانی ژیان و کۆمەڵگە.

ئامانج لە هەڵبژاردن هەمان ئەو ستراتیژەیە کە تێیدا رەچاوی بەرژەوەندی باڵای گەل و وڵات دەکرێت، لەبەر ئەوەش ئیسلام هیچ فۆرمێکی تایبەت بە هەڵبژاردنی دیاری نەکردووە، بەڵکو لە چوارچێوەی سیاسەتی شەرعی و کاروباری دونیایی و پەیوەست بە ئیدارەو رێکخستنی سیستەمی بەرێوەبردن جێی کردۆتەوە، لە قورئاندا چەمکی شورا باسی لێوە کراوە، خوای گەورە دەفەرموێ: (وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ) الشورى: 38. لەسەر ئەمە زانایانی پێشنین و هاوچەرخ دەفەرموون هەڵبژاردن بەشێکە لە راوێژو شوراو رەوایەتی پرسی هەلبژاردن دەگەڕێتەوە بۆ ئەم بنەما قوڕئانییە، لەهەمان کات لەناو سەحابەو یاوەران هەڵبژاردن بە شێوەی راستەوخۆ و داخراوی هەبووەو کراوە، تەنانەت لە پەیماننامەی عەقەبەی دووەم پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) رووی کردە گەلی ئەنساڕو داوای لێ کردن دوازدە کەس وەک نوێنەر لەناو خۆیاندا هەڵبژێرن، ئەوانیش دوازدە کەسیان; کە نۆیان لە هۆزی (خەزرەج) و سێشیان لە هۆزی (ئەوس) بوون لە هەڵبژاردنێکی راستەوخۆ هەڵبژاردو کردیانە نوێنەری خۆیان، واتە پێغەمبەر خۆی ئەو كەسانەی دیاری نەكرد، بەڵكوو مافی هەڵبژاردنی بە خۆیان دا، دیقەت بدەن پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) نە خۆی ئەو دوازدە کەسەی دەستنیشان کرد، نە هیچ فۆرمێکی تایبەت بە دیاریکردنی ئەمانی تەرح کرد، بەڵکو ویستی بە کردەیی بنەمای راوێژ- شورا- بۆ خەڵک پیشان بدات. 

کاتی خۆی بەوانەی وەک نوێنەری خەڵک هەڵدەبژێردران پێیان دەگوترا (عرفاء) کە بە زاراوەی ئەمرۆ پێیان دەگوترێ نوێنەر یان هەڵبژێردراو، ئەوانە پەیوەندیدار بوون بە سەرپەرشتیکردنی کاروبارەکانی خەڵک و پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان، کە زۆر جار پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) بۆ وەرگرتنی رای گشتی و چاودێری بەرژەوەندی خەڵک بۆ ئەوان گەڕاوەتەوە، یان کاتێ لەلایەن خەڵکەوە پرسێکی هاتۆتە لا بە بێ راوێژی ئەوان هەنگاوی نەناوەو پێی فەرموون بڕۆن تا نوێنەرتان دێت و کاروبارەکەتان باس دەکات، وەک لە فەرموودە هاتووە: (ارْجِعُوا، حَتَّى يَرْفَعُوا إِلَيْنَا عُرَفَاؤُكُمْ أَمْرَكُمْ) رواه البخاری. تەنانەت لەسەردەمی سەحابە بەرێزەکانیش ئەگەر کاروبارێکی دینی یان دونیایی هاتبایە پێش بێ راوێژی ئەو نوخبەیە هیچ قەرارێکیان نەدەدا، سەرەڕای ئەمانەش دەستنیشانکردنی خەلیفەکانی راشیدین کە جێنشینی پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) بوون، لەرێی هەڵبژاردن و بەیعەتەوە دەستنیشان کراون. 

هەموو ئەمانە ئەوەمان پێ دەڵێن، کە هەڵبژاردن لەبەر ئەوەی گەڕانەوەیە بۆ رای خەڵک و وەرگرتنی راوێژە لەسەر پرسە گرنگەکانی بەرێوەبردن و رێکخستنی کاروبارەکانی هاوڵاتیان، پرۆسەیەکە رەوایەتی و بنەمای دروست و شەرعی هەیەو ئیسلام دانێ پێدا دەنێت، بۆیە یەکێکە لەو پرۆسانەی مێژووێکی درێژی هەیەو لەگەڵ رەوڕەوەی ژیان و گۆڕانکاری و پێشکەوتنەکانی کۆمەڵگەو شارستانیەت فۆڕمی جیاجیاو شێوازی جۆراوجۆری وەرگرتووە، بەڵام ئەوەی لە زۆرینەی سیستەمی وڵاتانی دونیا جێی بایەخەو بنەمای ئاڵوگۆڕی دەستەڵات و پرەنسیپەکانی حوکمڕانیەو جەختی لێ دەکەنەوە بوونی پرۆسەی هەڵبژاردنە، کە لە سەردەمی ئێستادا ئامرازێکی شورایەو خەڵک لە یاسادانان و چاودێریکردنی حکومەتدا نوێنەری خۆیان هەڵدەبژێرن، بەمەش پرەنسیپی بەشداریکردن لە بڕیاردان بەدیدەهێنن.

ئێستا لەسەر ئاستی وڵاتانی جیهان پەیڕەوی ئەم سیستەمە دەکرێت، بەڵام رەنگە ئاڵیەت و میکانیزمی وڵاتێک بۆ وڵاتێکی تر جیاواز بێت، گرنگ پرۆسەکە شەرعیەتی هەیە، بەڵام ئەوانەی دەچنە ناو پرۆسەکەو ململانێ و بانگەشە و خۆیان بەربژێر دەکەن و دواجار دەبنە نوێنەری خەڵک و لایەنێکی دیاریکراو، بەرپرسیاریەتێکی گەورە دەکەوێتە سەر شانیان و گرنگە لە ئاست ئەو پۆست و متمانەیە بن کە خەڵک لێیان چاوەڕوان دەکات، هاوکات جوان بەرێوەچوون و ئەنجامدانی پرۆسەکە دەگەرێتەوە بۆ سەر هۆشیاری تاکەکان لەمەڕ ئایندەی بەرێوەبردنی گەل و وڵات و دیاریکردنی نوێنەری راستەقینەیان. 

لەبەر ئەوەی هەڵبژاردن ئامرازو فاکتەرێکی هاوچەرخە بۆ بەرێوەبردنی وڵات و دابەشکردنی دەستەڵاتەکان، هەلێکە بۆ هەڵبژاردنی چاک و بەهێزو بەتواناکان بۆ ئەوەی ئەگەر ململانێ و شەڕێکی هەق و ناهەق هەبوو، هەڵبژێردراو بتوانێ پارسەنگی ڕاستی قورس بکات و ڕێگە لە ستەم و خراپەکاری بگرێت، شەڕی پەڕلەمان بە کەسێک ئەکرێ، کە لە ئاست بەرپرسیارێتی دابێت و شەڕکەری چاونەترس بێ، لەولاشەوە بۆ ئەرکی پەرلەمان و داڕشتن و دەرکردنی یاساو ململانێ سەختانەی دێنە پێش هەگبەی پڕ بێ، دڵسۆزی و ئەمانەتپارێزی و لە خواترسی، کە گرنگترین مەرجە بۆ کەسێک کە شان بداتە بەر ئەو ئەرکە قورسە، متمانە وەرگرتنی خەڵک چەندە قورسە، ئەمانەت هەڵگرتن و دڵسۆزی بۆ دەنگی ئەو خەڵکە، دوو هێندە قورسترە؛ چونکە هەڵبژێردراو، بەکۆڵێک زەحمەتی هەزاران کەس گەیشتووەتە ئەوێ، پێویستی بە زەحمەتی زۆرە تا خەمخۆرانە بۆ قازانجی ئەو خەڵکە پارێزگارییان لێ بکات.

لە تێڕوانینی ئیسلامدا کەسی شیاو کە بە نوێنەری خەڵک پێدانی ئەرکێک دیاردەکرێت ئەوەیە خەسڵەتی (پارێزکارو دڵسۆز، کارامەیی و لێهاتوویی، تواناو ئەمانەتپارێزی) هەبێت، چونکە هەڵبژاردن مەیدانی سپاردەو بەرپرسیارێتی و تەرازوویەكی وردو ڕێگەیەكی پتەوە، هێزو ئەمانەتپارێزی زۆری پێویستە بە تایبەتی ئەگەر بۆ بەرژەوەندی گشتی بێت، بەرپرسیارێتی هەڵبژاردنەكە مەزنترە، گرنگە ئەو كەسە هەڵبژێردرێت كە شیاوی ئەو ئەمانەتەیەو دەزانیت و دەتوانێت بەرپرسیارێتی هەڵبگرێت و داكۆكی لە كوردستان و مافەكانی گەل و نیشتمان بكات.

كەسی بەهێز ئەوەیە کە دەتوانێت كارەكانی پێی دەسپێردرێت جێبەجێ بكات و بەرگەی بەرپرسیارێتی بگرێت، بەبێ ئەوەی لە ئەركەكانی هەڵبێت، كەسی ئەمانەتپارێز ئەوەیە كە پارێزگاری لە ڕەوشتی كار دەكات و بەرژەوەندی خەڵكی ڕەچاو دەكات، بێ كەمتەرخەمی و پێشێلكردنی مافەكانیان. پێغەمبەری خوا ﷺ هەرگیز كەسێكی نەدەكردە بەرپرسی خەڵكی، ئەگەر بەهێزو دلسۆزو ئەمانەتپارێز نەبوایە، وەک لەو فەرمودەیە هاتووە: (عنْ أبي ذرٍّ -رضيَ اللهُ عنه- قالَ، قلتُ: يَا رَسُولَ الله، أَلاَ تَسْتَعْمِلُنِي؟، قَالَ: فَضَرَبَ بِيَدِهِ عَلَىَ مَنْكِبِي، ثُمّ قَالَ: ( يَا أَبَا ذَرٍّ إنّكَ ضَعِيفٌ، وَإنّهَا أَمَانَةٌ، وَإنّهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ خِزْيٌ وَنَدَامَةٌ، إلاّ مَنْ أَخَذَهَا بِحَقّهَا وَأَدّى الذِي عَلَيْهِ فِيهَا) رواه مسلم. 

کەواتە لە ڕوانگەی ئیسلامەوە هەڵبژاردن تەنیا کارێکی سیاسی نییە، بەڵکو ئەرکێکی ئایینی و بەرپرسیارێتییەکی ئەخلاقی و نیشتمانییە، کە موسڵمانان تێیدا بەشدارن بۆ گەیشتن بە چاکسازی گشتی و هەڵبژاردنی ئەو کەسانەی کە خزمەتی میللەت دەکەن و دادپەروەری دەچەسپێنن، بەشداریکردن لە هەڵبژاردن مافێكی كەسییە و بەرپرسیارێتییە لەسەر هەمووان بەرانبەر ئایندەی نیشتمان.

ئەم ھەڵبژاردنە بۆ ھەرێمی کوردستان گرنگییەکی تایبەتی ھەیە، بەو پێیەی ئامرازێکی دەستوورییە بۆ دەستەبەرکردنی بەشداریی خەڵکی لە بەڕێوەبردنی وڵات و داکۆکیکردن لە مافە ڕەواکانیان لە چوارچێوەی دەستووری عێراقداو ئیرادەی خەڵک نوێ دەکاتەوە و سیاسەتەکانی داهاتووی دەوڵەت دیاری دەکات.

بەدڵنیاییەوە ئەم دۆخەی ئێستا تێیداین لە خۆڕا نەهاتووە، بەڵکو دەرەنجامی خەبات و قوربانیدان و دەریایەک خوێن بووە، ئەو میللەتە زەحمەتی و سەرگەردانی زۆری بینیوە، هەورازو نشێو، ئاوارەیی، ترس و تۆپ، تەهجیرو تەرحیل و تەعریب تا دەگاتە ئەنفال و کیمیاباران! مەینەتی زۆری دیوە، ئێستا کەشێکی وا هاتۆتە پێش پێویستە بە بایەخەوە لێی بڕوانین، ئەوەی ئەمانە لەبەر چاو بگرێ دەزانێ گرنگی نیشتمان لەکوێدایە، ئەوەشی بە کوردستانەوە ماندوو نەبووبێت ئەوە قەزیەی کوردی بەلاوە گرنگ نیە، بۆیە ئەم هەڵبژاردنە بە دووسێ کورسی و هاشوهوشی ئیعلامی و دروشم و بانگەشەی بێ کردار ناکرێت، بەڵکو پێویستی بە پێگەیەکی بەهێزو سیایەتێکی حەکیمانەو دڵسۆزانی گەل و وڵات و ئەندازیارانی ئارامی و ئاوەدانی کوردستان دەکرێت.