ئومێد سه‌باح: شاندی هه‌رێمی كوردستان له‌ كۆتایی ئه‌م هه‌فته‌یه‌ یان له‌ سه‌ره‌تای هه‌فته‌ی داهاتوو سه‌ردانی به‌غدا ده‌كات

K24 - هەولێر:

سه‌رۆكی دیوانی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت، به‌م زووانه‌ شاندێكی باڵای حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان سه‌باره‌ت به‌ جێبه‌جێكردنی یاسای بوودجه‌ی فیدڕاڵی سه‌ردانی به‌غدا ده‌كات، ئاماژه‌ به‌وه‌ش ده‌كات، رێككاره‌ یاساییه‌كانیان سه‌باره‌ت به‌ تێبینییه‌كان له هه‌ندێك مادده‌ و بڕگه‌ی یاسای بوودجه‌ ده‌گرنه‌به‌ر.

ئه‌مڕۆ (سێشه‌ممه‌ 11ـی ته‌ممووزی 2023) ئومێد سه‌باح، سه‌رۆكی دیوانی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان به‌ كوردستان24ـی راگه‌یاند، په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و حكومه‌تی فیدڕاڵی له‌ ئاستێكی باش دایه‌، گوتیشی، سه‌ره‌ڕای هه‌بوونی تێبینییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان سه‌باره‌ت به‌ هه‌ندێك له‌ مادده‌ و بڕگه‌كانی یاسای بوودجه‌، به‌ڵام هه‌ردوو سه‌رۆكوه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان و عێراقی فیدراڵ گفتوگۆیان كردووه‌.

هه‌روه‌ها سه‌رۆكی دیوانی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیران ئاماژه‌ی به‌وه‌ كرد، تیمێكی باڵا بۆ جێبه‌جێكردنی یاسای بوودجه‌ پێكهێنراوه‌، له‌ حكومه‌تی هه‌ریمی كوردستاندا سه‌رۆكوه‌زیران مه‌سرور بارزانی ئه‌و تیمه‌ی پێكهێناوه‌، به‌هه‌مان شێوه‌یه‌ محه‌ممه‌د شیاع سوودانی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق تیمێكی باڵای له‌ حكومه‌ته‌كه‌ی پێكهێناوه‌.

سه‌رۆكی دیوانی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان روونیشیكرده‌وه‌، بڕیار وایه‌ له‌ كۆتایی ئه‌م هه‌فته‌یه‌ یان له‌ سه‌ره‌تای هه‌فته‌ی داهاتوو شاندی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان سه‌ردانی به‌غدا بكات و ده‌ست به‌ هه‌نگاوه‌ كرده‌ییه‌كان بۆ جێبه‌جێكردنی یاسای بوودجه‌ بكرێت، گوتیشی، هه‌رێمی كوردستان سه‌ره‌ڕای تێبینییه‌كانی له‌باره‌ی یاسای بوودجه‌، به‌ڵام رێككاری‌ یاساییش له‌و باره‌یه‌وه‌ ده‌گرێته‌به‌ر.

دوای پەسەندکردنی یاسای بودجە لە پەرلەمانی عێراق، رۆژی (21ـی حوزەیرانی 2023)، سەرۆک کۆماری عێراق پەسەندی کرد و بڵاوبوونەوەی لە رۆژنامەی وەقائیعی فەرمی لە (26ـی حوزەیرانی 2023)، بە گوێرەی یاساکە لە (1ـی کانوونی دووەمی 2023) دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە.

یاسای بودجەی گشتی عێراق بۆ ساڵەکانی (2023، 2024 و 2025) لە 78 ماددە پێکهاتووە و کۆی گشتی بودجەکەش بە 198 ترلیۆن و 910 ملیار و 343 ملیۆن و 590 هەزار دینار بۆ ساڵی دارایی 2023 خەمڵێندراوە، کە داهاتی گشتی عێراقیش بۆ ئەو ساڵە بە 134 ترلیۆن و 552 ملیار و 919 ملیۆن و 63 هەزار دینار داندراوە، بەمپێیەش 64 ترلیۆن و 357 ملیار و 424 ملیۆن و 527 هەزار دینار کورتهێنان لە بودجەدا هەیە.

لە یاساکەدا، زۆرترین داهاتی بودجەی گشتی عێراق پشتی بە هەناردەکردنی نەوت بەستووە کە لە رۆژێکدا دەبێت سێ ملیۆن 500 هەزار بەرمیل نەوت هەناردەی دەرەوە بکات بە 400 هەزار بەرمیلەکەی هەرێمی کوردستانیشەوە، کە نرخی بەرمیلێک نەوت بە 70 دۆلار خەمڵێندراوە. هەروەها بەهای 100 دۆلاریش بە 130 هەزار دینار جێگیرکراوە.

بۆ پڕکردنەوەی ئەو کورتهێنانەی لە بودجەدا هەیە، حکومەتی عێراق پشت بە قەرز و هاوکارییە نێودەوڵەتییەکان دەبەستێت، هەروەها ئەگەر نرخی نەوتیش بە زیاتر فرۆشرا، ئەوا رێژەی 70%ـی بڕی داهاتەکە بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنان تەرخاندەکرێت.

ئەوەی تایبەتیش بێت بە پشکی هەرێمی کوردستان لە یاسای بودجە، بە رێژەی12.67 جێگیرکراوە و لە ماددەکانی 11، 12 و 13 و جەخت لەسەر هەناردەکردنی 400 هەزار بەرمیل لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیی کراوەتەوە، ئەگەر هەناردەش نەکرا بە هەر هۆکارێک، ئەوا لە ناوخۆ ئەو بڕە نەوتە بەکاردەهێندرێت.

هاوکات دوو هەژماری بانکی دەکرێتەوە، یەکێکیان بۆ داهاتە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان لە بانکی ناوەندی، هەروەها هەژمارێکی دیکەی بانکی بۆ شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان دەکرێتەوە لە بانکێک کە لەلایەن بانکی ناوەندییەوە پاڵپشتکرابێت و سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان یان کەسێک لەلایەن ئەوەوە راسپیدرابێت، دەسەڵاتی خەرجکردنی دەبێت و لەلایەن دیوانەکانی چاودێری دارایی فیدراڵی و هەرێمی کوردستان چاودێری هەردوو هەژمارە بانکییەکە دەکرێت.

بەرەبەیانی رۆژی (12ـی حوزەیرانی 2023)، لە دانیشتنی چوارەمیدا تایبەت بە دەنگدان لەسەر بودجە، پەرلەمانی عێراق بە زۆرینەی دەنگ یاسای بودجە بۆ ساڵەکانی 2023، 2024 و 2025 پەسەندکرد و دوای سڕینەوەی چوار ماددە و زیادکردنی چەند ماددەیەک.

درەنگانی شەوی (8ـی حوزەیرانی 2023) پەرلەمانی عێراق بە ئامادەبوونی 258 پەرلەمانتار لە کۆی 329 پەرلەمانتار دەستی بە دانیشتنی تایبەت بە دەنگدان بە پرۆژەیاسای بودجەی گشتی کرد کە پێشتر دوو خوێندنەوەی بۆ کرابوو، دوای ئەوەی لە رۆژی (13ـی ئاداری 2023) لەلایەن ئەنجوومەنی وه‌زیرانی عێراقەوە پەسەندکرا و رەوانەی پەرلەمانی عێراقی کرد کە (5ـی نیسانی 2023) خوێندنەوەی یەکەم بۆ یاساکە لە پەرلەمانی عێراق ئەنجامدرا.

لە (4ـی نیسانی 2023)، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە (4ـی نیسانی 2023) هاوشانی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق ئامادەبوو لە رێورەسمی واژووکردنی رێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا، کە نەخشەرێگای چارەسەربوو بۆ ناکۆکییە یاسایی و سیاسییەکانی نۆ ساڵی رابردوو لەبارەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان.