عه‌لی حه‌ریر: هه‌مواری یاسای باری كه‌سی دابه‌شكردنی كۆمه‌ڵگه‌یه به‌سه‌ر وه‌قفی شیعی و وه‌قفی سوننی
چالاكوانێكی مه‌ده‌نی ئاماژه به‌وه ده‌كات، ئه‌وه‌ی له باره‌ی هه‌مواری یاسای باری كه‌سییه‌وه هه‌وڵی بۆ ده‌درێت، دابه‌شكردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یه به‌سه‌ر دوو جه‌مسه‌ری وه‌قفی شیعی و وه‌قفی سوننی و هه‌ڵوێستێكی سیاسییه.
دووشه‌ممه، 19ـی ئابی 2024، عه‌لی حه‌ریر، چالاكوانی مه‌ده‌نی تایبه‌ت به كوردستان24 گوتی، سیسته‌می حوكمڕانی عێراق، سیسته‌مێكی ناڕوون و نادیموكراتی و لاوازه.
عه‌لی حه‌ریر ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد، عێراق له لایه‌م به‌شداری له هاوپه‌یمانی و ڕێككه‌وتنه‌كانی تایبه‌ت به مرۆڤ ده‌كات، له لایه‌كی دیكه ڕێگه به به‌شوودانی منداڵان ده‌دات.
ناوبراو گوتیشی، حكوومه‌ت له ڕێگه‌ی سیسته‌م هاوكات له ڕووی هه‌مواری یاسای باری كه‌سییه‌وه، جیاكاری ده‌خاته ناو عێراقییه‌كان.
ئه‌و چالاكوانه مه‌ده‌نییه باسی له‌وه‌ش كرد، عێراق له ڕێگه‌ی ئه‌م یاسایه‌وه تایه‌فه‌گه‌ری به‌تایبه‌ت له نێوان سوننه و شیعه زیاتر زه‌ق ده‌كاته‌وه.
ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤ هۆشداری دەدات کە هاوسەرگریی منداڵان لە عێراق زیادی کردووە و ئەو دیاردەیەش پێشێلی یاسای باری کەسێتییە و پاشەکشەیە لە مافەکانی مرۆڤ.
لە سەروبەندی یاسای باری کەسێتی و مشتومڕەکانی لە عێراق، ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤ ڕاپۆرتێکی لەسەر بەرزبوونەوەی ڕێژەی هاوسەرگیری منداڵانی لە عێراقدا بڵاوکردەوە و ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە 18٪ کچانی خوار تەمەنی 18 ساڵی بەشوودراون و هاوکات 22٪ هاسەرگییرە تۆمارنەکراوەکانیش هی منداڵانی ژێر تەمەنی 14 ساڵانن.
لە ڕاپۆرتەکە هۆشداریی و ئاماری مەترسیداری بڵاوکردەوە، بە پێی راپۆرتەکە بەشێکی زۆری کچانی عێراق بەر لە تەمەنی یاسایی بە شوو دەدرێن و هۆشدارەی لە پەسەندکرندی پرۆژەبڕیارەکە دەدرێت کە بە هەموواری یاسایی کەسیی ناسراوە.
پرسی هه‌مواركردنه‌وه‌ی یاسای باری كه‌سیی، له‌سه‌ر ئاستی په‌رله‌مانتارانی عێراق كاردانه‌وه‌ی جۆراوجۆری لێ ده‌كه‌وێته‌وه، به جۆرێك به‌شێك له په‌رله‌مانتاران له‌گه‌ڵ هه‌مواركردنه‌وه‌دان و به ده‌رچه‌یه‌ك بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی دیارده‌ی جیابوونه‌وه‌ی هاوسه‌ران و له‌خۆگرتنی منداڵان له دوای جیابوونه‌وه داده‌نێن. به‌شێكیش هه‌مواره‌كه به بۆمبی چێنراو له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی ناو ده‌بن و داوای ڕاگرتنی هه‌مواره‌كه ده‌كه‌ن.
له‌و باره‌‌وه ڕائید مالیكی، له لیژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مانی عێراق پێی وایه "گرنگترین ئه‌و بڕگانه‌ی هه‌موار ده‌كرێنه‌وه، ئازادیی ته‌واو بۆ تاكی عێراقی ده‌سته‌به‌ر ده‌كات". به‌گوته‌ی مالیكی "یاسا پێشنیازکراوەکە بڕگەکانی ماددەی 41ـی دەستوور جێبەجێ دەکات، کە تێیدا هاتووە: عێراقییەکان ئازادن لە پابەندبوون بە باری کەسیی خۆیانەوە، بە پێی ئایین و مەزهەب و بیروباوەڕ، یان هەڵبژاردن و ئەمەیش بە یاسا ڕێک دەخرێت".
سه‌باره‌ت به به‌خێوكردنی منداڵ دوای جیابوونه‌وه‌ی هاوسه‌ران، محهم‌مه‌د خه‌فاجی، له لێژنه‌ی یاسایی گوتوویه‌تی، "ناڕه‌زایه‌تییه‌كان له باره‌ی هه‌مواری یاساكه تایبه‌ته به مادده‌ی 57ـی په‌یوه‌ست به به‌خێوكردنی منداڵ." گوتیشی، هه‌مواره‌كه له چوارچێوه‌ی هه‌ڵكشانی حاڵه‌ته‌كانی جیابوونه‌وه‌ی هاوسه‌ران، پاراستن و دادپه‌روه‌ری بۆ خێزان ده‌گه‌ڕێنێته‌وه.
هەروەها له هه‌مواره‌كه‌دا پێشنیازی سه‌رپه‌رشتیی منداڵ، به هاوبه‌شی له نێوان دایك و باوك له ژینگه‌یه‌كی هاوسه‌نگدا كراوه، به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئاسته‌نگه ناوخۆیی و ده‌ره‌كییه‌كان، یاساكه هه‌موار ده‌كرێته‌وه.