ستراتێژی ترامپ دەستی پێكرد.. لە كوێ تەواو دەبێت ؟

خۆرھەڵاتی ناوەڕاست یەكێكە لە شوێنە ستراتیژییەكانی جیھان، چونكە بۆ بەیەكگەیشتنی كیشوەرە سەرەكییەكانی دونیا "ئەفرۆئۆرۆئاسیا" گرنگترین گۆڕەپانە، ھەربۆیە دەمێكە بە كلیلی باڵانسە ئابوری و سیاسی و ستراتیژییەكان ناونراوە، ھەربۆیە وڵاتانی گەورەی جیھان وەك ئەمریكاو رووسیا، لە داڕشتنی ستراتیژێتی خۆیاندا، حسابی تایبەت بۆ ئەم ناوچەیەو كێشەو قەیرانەكانی دەكەن. 

لەماوەی كەمتر لە ھەفتەیەكدا ئەمریكا چەند ھەنگاوێكی ھاویشتووە كە ھەڵگری ئاماژەی نوێن، یەكەمیان بۆردمانكردنی فڕۆكەخانە سەربازییەكەی سوریا بە مووشەكی تۆماھۆك بوو، دووەمیان بۆمبارانكردنی بنكەیەكی چەكدارانی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی بوو لە ئەفعانستان بە ((دایكی بۆمبەكان – كە نزیكە لەوەی بۆمبی ئەتۆمی بێت))،سێیەم ناردنی ھێزی سەربازییە بۆ سنوورەكانی ناتۆ نزیك لە رووسیا،ئاماژەكان پێمان دەڵێن ئەمریكا لە ناو ستراتیژێتی خۆی بۆ خۆرھەڵاتی ناوەڕاست، ھەنگاوی نوێ دەگرێتەبەر.

لەو ھەنگاوانەدا یەكەمجار پەیامێكی بۆ رووسیا نارد كە ھێزێكی جیھانییە، پەیامی دووەم بۆ ھێزە ئیقلیمییەكانی وەك ئێران و كۆریای باكورە، بەوەی كە ئەمریكا لەبەكارھێنانی ھێزی سەربازی  لەكاتی پێویستدا دوودڵ نابێت، دەكرێت ئەوە ناوبنێین (( ستراتیژی ترامپ)) كە تەواو پێچەوانەی ستراتێژی ئۆبامایە .

دۆناڵد ترامپ دەیەوێت بە جیھان بڵێت، سەردەمێكی نوێ لە سیاسەتی دەرەكی دەگرێتەبەر كەلە سەردەمی ئۆباما جیاوازە، بەتایبەت لەھەمبەر خۆرھەڵاتی ناوەراستدا - كە كاریگەری بەسەر ھەموو جیھانەوە دەبێت- چونكە((خۆرھەلاتی ناوەراست بۆ ئەو ستراتیژیاتانەی قورساییەكی دەریاییان ھەیە(ئینگلتەرا و ئەمریكا) ھێڵێكی بەرگرییە كەبە ھیچ جۆرێك و لە ھیچ كاتێكدا نابێت بۆ ھیچ ھێزێكی ستراتیژی نەیار چۆڵ بكرێت))1.

بەڵام لەسەردەمی ئۆبامادا ئەو ناوچە گرنگە بەجۆرێك چۆڵكرا كە روسیا توانی ئەو بۆشاییە ستراتیژییە پڕبكاتەوە كە بێدەربەستی ئیدارەی ئۆباما بۆ قەیرانەكانی ناوچەكە دروستی كردبوو.

مێژوو پێمان دەلێت ھەركاتێك ئەمریكا بەھێزەوە دەخالەتی لە قەیرانێكی جیھانی كردبیێت، ئەنجامەكەی بە وەرچەرخانی گەورەو گۆڕینی سنووەرەكان كۆتایی ھاتووە، لە نموونەداجەنگی یەكەمی جیھانی، دواتر ئۆپەراسێۆنی نۆرماندی توانی جەنگی جیھانی دووەم بە كۆتا بێنێت و سەردەمی دوو جەمسەری بێنێتە ئاراوەو چەندین دەوڵەتی نوێ سەرھەڵبدات، جەنگی كەنداو لە 1991 كۆتای بە سیستمی دووو جەمسەری ھێناو جیھانی خستە ناو سیستمێكی تازەوەو چەندیین دەوڵەتی نوێ بەدەركەوتن، ئەگەر ئەو ھەنگاوانەی ستراتیژەكەی ترامپ بەوجۆرە بەردەوام بێت، بۆی ھەیە جیھان بخاتە ناو وەرچەرخانێكی ستراتیژی گرنگ بە تایبەت لەناوچەیەكی وەك خۆرھەلاتی ناوەراست.

ترامپ بۆ جیھانی دووپاتكردەوە كە ئەسەد خوێنڕێژەو لەداھاتووی سوریاشدا ھیچ رۆڵێكی نابێت، كەواتە ئێمە لەبەردەم وەرچەرخانێكدا دەبین، كە ھۆكارەكەی ئەو ستراتیژە تازەیەی ئەمریكایە لە خۆرھەلاتی ناوەڕاستدا، كەبە لابردنی رژیمی سوریا دەست پێدەكات، بە گۆڕینی سنوورەكان و دەركەوتنی دەولەتی نوێ كۆتایی دێت(لەناویشیاندا دەوڵەتی كوردی)، ئەو سنورە دەستكرادنەی كە لەكاتی دانانیاندا لە نێوان سەرچاوە جێۆئابوری و رەوشە سیاسیەكان و خواستی نەتەوەكاندا رەچاوی گوونجاندن نەكراوە و زیاتر بۆ ئەوە بووە، سەرچاوەكانی پەتڕۆڵ و ئاوو كۆنتڕۆڵ بكرێت.          

ھۆكاری ئەو گەشبینییەم سنوورە سیاسییەكانی ناو خۆرھەڵاتی ناوەڕاستە كە وەك دكتۆر داوود ئۆغلۆ دەڵێت2(( لە دیوارێكی خراپ ھەڵچنراوو دەچن كە بوونیاتەكانیان لەیەك ترازاوون،ھێزە نێودەوڵەتییەكانیش دەزانن كە جووڵاندنی ھەركام لە بوونیاتەكانی ئەو دیوارە داھێزراوە، بەواتای داڕووخانی دێت، بە سرووشتی حاڵیش حەزناكەنخۆیان لەژێردارووپەردووی ئەو دیوارە رووخاوەدا ببیننەوە،ھەربۆیە ئەوان ھەوڵدەدەن رووخساری ئەو دیوارە بگۆڕن بەبێ ئەوەی بیڕووخێنن، بۆ بەدیھێنانی ئەو ئامانجەش لەیەككاتدا به‌ سروشتی حاڵیش، ده‌وڵه‌ته‌ به‌هێزه‌كان، كاربۆ جووڵاندنی بوونیاتە جۆراوجۆرەكانی دەكەن بەیەكەوە، ھەرئەوەشە وایكردووە گەمە دیبلۆماسییەكانیان جۆراوجۆر بن)) .

لەم دیدەوە بۆمان دەردەكەوێت كە بۆچی ستراتیژەكەی ئۆباما ھەوڵدان بوو بۆ(( گۆڕینی رووخساری ئەو دیوارە بەبێ ئەوەی بیڕووخێنێت)) ھەروەھا لەیەككاتدا كاری بۆ جوولاندنی بوونیاتە جۆراوجۆرەكانی دەكردو، گەمە دیبلۆماسییەكانیشی جۆراوجۆربوون، جارێك ھاوكاری ھێزە ئۆپۆزیسێۆنەكانی رژیمی ئەسەدی دەكردو جارێكی دی، پێی وابوو كە دەكرێت لەگەڵ ئەسەد دا وتووێژ بكرێت . ھەربۆیە ئۆباما رارا بوو، بەڵام تا ئێستە ترامپ وادەرناكەوێت، بەڵكو واخۆی نیشان دەدات كە دەتوانێت دیوارە لەرزۆكەكە بڕوخێنێت، بەبێ ئەوەی خۆی بخاتە ژێر دارووپەردووەكەیەوە .

___________

1- د. داوود ئۆغلۆ، كتێبی "قووڵایی ستراتیژی" ... لاپەرە 350 – وەرگێڕانی نەریمان تاڵیب .

2- ھەمان سەرچاوەی پێشوو .