سیاسەت لە نێوان لۆژیک و ئەخلاقدا: نموونەی ژیواری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

بەشی یەکەم

سیاسەت لە هیچ شوێنێک وەک ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوەندە ئاڵۆز و پڕ لە جیاوازی ئەخلاقی نییە. لەم ناوچەیەدا، سیاسەتمەداران و گەڵان ڕۆژانە ڕووبەڕووی هەڕەشەی سەخت دەبنەوە کە تێیدا پێویستە نێوان بەرژەوەندی نیشتمانی و پرەنسیپە ئەخلاقییەکان هەڵبژاردن بکەن. ئەم ئارتیکلە نموونەی ژیواری و پراکتیکی دەخاتەڕوو بۆ ئەو شەڕە نەبینراوانەی نێوان لۆژیک، ستراتیژ و ئەخلاق.

بڕوامان وایە مرۆڤ لە نموونەکانەوە زیاتر فێردەبن بوویە لێرەوە دەخەینەڕوو، نموونەی یەکەم: دابەشکاریی ئەمنیەت لە دژی مافەکانی مرۆڤ.

حاڵەتی ئیسرائیل: “Iron Dome” و غەززە:

بابەت، کاتێک ڕۆکێتەکان لە غەززەوە بۆ شارەکانی ئیسرائیل هەڵدەدرێن، چۆن دەبێت وەڵام بدرێنەوە؟

لۆژیکی ئەمنیەتی خۆی لە (پاراستنی ژیانی هاووڵاتیانی بێتاوان، سزادانی ئەوانەی ڕۆکێت هەڵدەدەن و پیشاندانی توانای وەڵامدانەوە) دەبینێت.

لەم نموونەیەدا جیاوازی ئەخلاقی ڕووندەکەینەوە، (لە غەززەدا زۆرینەی خەڵک بێتاوان و منداڵن، ئایا بۆمبارانکردنی ناوچەیەکی چڕ دانیشتوو ڕەوا دەبێت؟، کام سیاسەت کەمترین قوربانی هەیە؟

ئەنجامی پراکتیکی:

کۆمەلێک خاڵ لە خۆ دەگیرێت، بە کورتی باسی دەکەین”ئیسرائیل سیستەمی“ئاگاداری پێشوەختە” و “کوشتنی ئامانجدار” بەکار دەهێنێت.

-  بەڵام هێشتا قوربانیی مەدەنی هەن.

-  ئایا ئەمە “کەمترین خراپە” یە؟

دەرئەنجام و پێشنیار بۆ داوا رۆژ، لە ڕووی تیۆریەوە، ئەم شیکارەیە پیشانیدەدات کە:

1- سیاسەت هەرگیز “خاوێن” نییە: هەموو بڕیارێکی سیاسی لەخۆگرتووی کارتێکردنی لەسەر ئەخلاق و واقعیەتی سیاسییە.

2- ئەخلاقی تەواو” لە سیاسەتدا دەگمەنە: زۆرجار سیاسەتمەداران ناچارن نێوان چەند پرەنسیپی ئەخلاقیدا هەڵبژاردن بکەن.

3- پێویستی بە شیکاری حاڵەتی هەیە: هەر دۆخێک پێویستی بە شیکردنەوەی تایبەتی هەیە نەک بەکارهێنانی فۆرمولی ئامادە.

پێشنیار بۆ لێکۆڵینەوەی ئایندە، ئەمە دەکرێت بکرێت بە بنچینەی لێکۆڵینەوەیەکی فراوانتر کە لەخۆبگرێت:

- بەراوردکردنی نموونەکانی جیاواز: چۆن کولتوورەکانی جیاواز مامەڵە لەگەڵ ئەو جۆرە دابەشکردنانە دەکەن.

- شیکردنەوەی تایبەتمەندی: کام تایبەتمەندیەکانی دۆخی جوگرافی و مێژوویی کاریگەرییان لەسەر ئەو بڕیارانە هەیە.

-  داڕشتنی فریمۆرکی نوێ: ئایا دەتوانین چوارچێوەیەکی نوێ دابڕێژین کە باشتر نێوان پراگماتیزم و ئەخلاق هاوسەنگی دابنێت؟

ئەم بابەتە پوختەی ئەوە نابێتەوە کە هەوڵ بدەین یەکێک لەو لایەنانە “ڕاست بسەلمێنین” یان چارەی ئاسان دابین بکەین، بەڵکو ئامانج لە گەشەکردنی ئەو چوارچێوە بیرکردنەوەیەیە، کە ڕێگە دەدات بە هەوڵدانی زۆرتر بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو جۆرە دۆخە ئاڵۆزانەی کە سیاسەت پێکدێنن.

لە کۆتاییدا گرنگە بزانین، کە ئەم شیکارەیە تەنیا نموونەیەکە بۆ پیشاندانی ئاڵۆزیی جیاوازی ئەخلاقی لە سیاسەتدا، نەک پشتگیری لە هیچ لایەنێک یان سیاسەتێک.