ئالۆزیێن سیاسی ل ئیراقێ و ڕۆلێ ئێکلاکەر یێ کوردان

ژ سالا ٢٠٠٣ و هەتا نها، پشتی هەلوەشاندنا ڕژێما بەعس، ئیراق د ناڤ زنجیرەیەکا قەیرانێن سیاسی یێن کویر و بەردەوام دا دژیت. ئەو هیڤیێن هەین کو ئیراق ببیتە وەلاتەکێ دیموکراتی و فیدرال، ب مخابنی ڤە د بن سیبەرا ناکۆکیێن مەزهەبی، دەستێوەردانێن دەرەکی و گەندەلیێ دا بەرزە بوون. د ناڤ ڤێ تابلۆیا ئالۆز دا، کورد وەکو پێکهاتەیەکێ سەرەکی نە تەنێ بەشەکن ژ کێشێ یان چارەسەریێ، بەلکو فاکتەرێ هەرە گرنگ یێ ڕاگرتنا هەڤسەنگیێ (تەوازنێ) نە.

ژێدەرێ ئالۆزیان بجهنەئینانا سیستەمێ فیدرالی یە، ئەگەرێ سەرەکی یێ ئالۆزیێن سیاسی ل ئیراقێ ڤەدگەریت بۆ سیستەمێ نها یێ سیاسی کو ئەو ژی بۆ هندێ ڤەدگەریت فیدرالیەت وەکو خوە ل ئیراقێ نەهاتە بجهئینان، هەرچەندە ئەڤ سیستەمە ل دەستپێکێ بۆ هندێ هاتبوو دانان کو هەموو پێکهاتە پشکدار بن، لێ د پراکتیکێ دا بوویە ئەگەرێ ئیفلیجبوونا دەولەتێ. ئالیێن شیعی د ناڤ خوە دا ل سەر پۆستێ سەرۆکوەزیران ناکۆکن، سوننە ژ بەر نەبوونا سەرکردایەتییەکا بهێز لاواز بووینە، و ئەڤ یەکە داهێلیت کو حکومەتێن ئیراقێ نەشێن خزمەتگوزاریان پێشکێش بکەن و سەروەریا وەلاتێ خۆ بپارێزن.

هەروەسا، دەستێوەردانێن وەلاتێن جیران و زلهێزێن جیهانی، گۆرەپانا سیاسی یا ئیراقێ کریە مەیدانا شەڕێ وەکالەتێ. ئەڤ ڕەوشە وەسا ل بڕیارێن سیاسی ل بەغدا دکەت کو نە ل دیڤ بەرژەوەندیێن خەلکێ ئیراقێ، بەلکو ل دیڤ ئەجێندایێن دەرەکی بهێنە دان.

ڕۆلێ کوردان: د ناڤبەرا هەڤسەنگی و پاراستنا دەستکەفتان دا

د ڤێ هاوکێشەیا دژوار دا، کورد و هەرێما کوردستانێ خوەدان ڕۆلەکێ تایبەتن. ئانکو زۆربەیا جاران بێی ڕازیبوونا کوردان حکومەت ل بەغدا ناهێنە پێکئینان. پۆستێ سەرۆککۆمارێ ئیراقێ بۆ کوردانە و ئەڤە ژی هێمایێ هەڤبەشیا کوردانە د دەولەتێ دا.

لێ ڕۆلێ کوردان تەنێ د پێکئینانا حکومەتان دا سنوردار نینە. سەرکردایەتیا سیاسی یا کوردستانێ هەردەم بزاڤێ دکەت کو دەستوورێ ئیراقێ (دەستوورێ ٢٠٠٥) ببیتە بنەمایێ چارەسەریێ. لێ مخابن، دەسهەڵاتا ناڤەندی یا بەغدا گەلەک جاران پرەنسیپێن فیدرالیزمێ بنپێ دکەت.

کێشەیێن هەلاویستی: پەترۆل، بودجە و ئاخ

پەیوەندیێن هەولێر و بەغدا ل سەر سێ دۆسیەیێن سەرەکی ئاسێ ماینە:

١.  دۆسیەیا ئابووری:  کێشەیا هنارتنا مووچەیێن فەرمانبەرێن هەرێمێ و پشکا بودجەی بوویە کارتەکا فشارێ د دەستێ بەغدا دا ل دژی هەرێمێ. هەروەسا، یاسایا پەترۆل و غازێ هێشتا نەهاتیە دەرخستن، کو ئەڤ یەکە بوویە ئەگەرێ ناکۆکیێن مەزن و بڕیارێن دادگەها فیدرالی ل دژی سێکتەرێ پەترۆلا کوردستانێ.

٢.  ماددێ ١٤٠:  دەڤەرێن  کوردستانی یێن ل دەرڤەی ئیدارەیا هەرێمێ (وەک کەرکووک و شنگال) هێشتا چارەنڤیسێ وان نەهاتیە دیارکرن و گەلەک جاران تووشی تەعریبکرنێ دبن.

٣.  سەروەری و ئەولەکاری:  هەبوونا گروپێن چەکدار یێن نەیاسایی ل ئیراقێ گەفێ ل ئاساییشا هەرێما کوردستانێ دکەن.

گرنگیا ئێکڕێزیا ناڤخوەیی

بۆ هندێ کو کورد بشێن د ڤێ ئالۆزیا سیاسی دا ڕۆلێ خوە بپارێزن و مافێن خوە بدەستڤە بینن، ئێکڕێزیا د ناڤبەرا ئالیێن کوردی (ب تایبەتی پارتی و ئێکەتی)  دا گەلەک یا گرنگە. دەمێ کورد ل بەغدا ب دو گۆتاران و دو دەنگان دئاخڤن، هەلوێستێ وان لاواز دبیت و ئالیێن بەرامبەر ڤێ یەکێ ل دژی بەرژەوەندیێن کوردستانێ بکار دئینن.

د ئەنجام دا، ئالۆزیێن سیاسی یێن ئیراقێ نە تەنێ دەمکی نە، بەلکو ئەنجامێ سیستەمەکێ شکەستی نە. ڕۆلێ کوردان د ڤێ قۆناغێ دا گەلەک هەستیارە؛ دڤێت ئەو هەڤسەنگییەکێ د ناڤبەرا پاراستنا قەوارەیێ هەرێما کوردستانێ و پشکداریا کارا ل بەغدا دا ببینن. ئارامیا ئیراقێ گرێدایی جێبەجێکرنا دەستووری و ڕێزگرتنا ل مافێن کوردانە، لێ یا گرنگتر ئەوە کو کورد ب ئێكدەنگی ڕووبڕوویێ ڤان تەحەدیان ببن. بێی چارەسەرکرنا کێشەیێن هەولێر و بەغدا، ئیراق دێ هەر د ناڤبەرا قەیرانان دا مینیت.