تاوان و سزا لگۆری یاسایێن میدیا و سۆشیال میدیایێ

بەحسکرنا چەمکێ تاوان و سزایێ هەر چەند دچارچووڤێ یاسایێ ژی دابیت، بابەتەکێ دەروونی یێ گرانە و ب سەناهی ناهێتە وەرگرتن و هەرسکرن، چۆنکی چ مرۆڤان د سروشتێ خۆ دا حەزا سزادانێ نینە، لێ ب هەمان ئەندازە پێدڤییەکە ژ بۆ رێخکستنا جڤاکێن مرۆڤایەتیێ.

فرەنسی دبێژن: بەلێ، لێ نەخێر، بۆ نموونە خۆڤالاکرنا دەروونی (بەلێ) چونکی  مافێ منە وەکو مرۆڤ لێ (نەخێر) ئەگەر ل سەر حسابا خەلکی یان کەسەکی بیت. بەلێ راستە یا خۆش و شرینە مرۆڤی چ دڤێت ئەنجام بدەت لێ نەخێر ئەگەر کارتێکرنێ ل سەر کەسەکی یان هژمارەکا کەسان بکەت ب تایبەتی دبابەتێن جڤاکی - کەسی دا یان ژی دبابەتێ ناسنامەیێن مرۆڤی دا وەکوو "ئاین، وەلات، باژێر، و رەگەز و ناسنامەیا پیشەیی" و هەتا دوماهیێ. ب لڤاندنا کیژ ژ ڤان ناسنامە و پیرۆزیان یان ب بریندارکرنا وان ئەو ناسنامە دهێتە پێش و دئازراندن.

دناڤا جیهانا بەرفرەها میدیا و سۆشیال میدیایێ دا  ب واتەیا "مەسمێدیا" رۆژانە ئەم هژمارەکا بابەتێن کارتێکرنا "نەرێنی" ل سەر دەروونێ مرۆڤی و جڤاکێ مرۆڤایەتیێ دا دبینین مینا بەلاڤکرنا "وێنە، ڤیدیو، کاریکاتوور، تێکست، کومێنت، لایک ب جوداهیێن خۆ ڤە، ریکلام و پرۆپاگندە و هەتا ئیمۆژییان" کو رەنگە بۆ جەماوەری ببنە کێشەیێن دی، نە بتنێ گریمانەیەکە بەلکی هژمارەکا زۆر یا کەیسان ل دادگەهان هەنە کو کەیسێن ئەلکترۆنی و میدیایی نە، ژ ئەنجامێ خەلەت نڤیسینەکێ یان بریاردانەکا بلەز ژبۆ بابەتەکی بێێ بەرچاڤگرتنا رەهەندێن " جڤاکی- دەروونی"،  بوویە ئەگەرێ پەیداکرنا هژمارەکا کەیسێن بێزارکەر و هەتا رادەیێ کوشتنێ چوویە. ئەو گۆتنا بێ فەلسەفە نینە یا دبێژیت: "ئەگەر نۆژدارەک نەخۆشەکی ژ ئەنجامێ شاشییەکا نۆژداری سەقەت بکەت"، رۆژنامەڤانەک یان ژی راگەهاندەکارەک دێ شێت ب هزاران مرۆڤان سەقەت بکەت". ب واتەیەکا دی، کاریگەریا نەرێنی یا میدیایێ دێ گەلەک خرابتر بیت ژ شاشییەکا نۆژداری نە دویرە و یا ل بیرا مە کو دبن کارتێکرنا هزرێن گەنی و ژەنگی یێن تیرورێ دا، بتنێ بەری شەش سالان بوو ب رێکا تەکنۆلۆژیایێ و مەسمێدیایێ ب هزاران مرۆڤان قەستا ناڤا تیرورستێن هوڤ و چەپەلێن "داعش"ێ کری.

دسەردەمێ پێشکەفتنا تەکنۆلۆژی و بەردەستبوونا ئامیرێن زیرەک یێن ئەلکترونی، و نە بتنێ ئامیرێن زیرەک بەلکی دناڤا وان هەمی جۆرێن تورێن جڤاکی، سایتێن ئەلکترونی ئامراز و ناڤگینێن میدیایێ دا یا وەکری کو ب ملیۆنان پەیامنێرێن ئەلکترونی دروست ببن. و بێی بەرچاڤگرتنا تیۆرێن نڤیسینێ و کارتێکرنێ و ب تایبەتی تیورێن میدیایی "پاسەوانییا دەرگەهی" کو چ تشت تێدا بێێ دەربازبوون ژ چەند قوناغان ناهێنە بەلاڤکرن، یان "تیورا بەرپرساتییا جڤاکی" ئێدی ل پشت هەر مۆبایل و لاپتۆپەکێ پەیامنێرەکێ ئەلکترۆنی هەیە بتنێ مۆبایل و لاپتوپێ خۆ دبینین بێێ خواندن و تێگەهشتن ل وێ پەیامێ کو نەبتنێ بو ئامرازێ خو یێ ئەلکترونی یێ زیرەک  دنڤیسیت بەلکی ب دەهان یان پتر وێ بەلاڤکرنێ دبینن و کارتێکرنێ لێ دکەن.

ل جیهانێ و وەلاتێن پێشکەفتی چەندین رێکخستنێن یاسایی و رێسایێن کاری و پیشەیی بۆ بەلاڤکرنا پەیامان ژ "تێکست و دەنگ و ڤیدیو" و تەنانەت ریکلامێ هەنە. ل هەرێما کوردستانێ ژی دیاسا ژمارە "35" یاسا یا رۆژنامەگەریێ ل کوردستانێ و دیاسا خراب بکارئینانا ئامیرێن پەیوەندیکرنێ دا و دیاسا وەرگرتنا زانیاریان دا، کا ئایە مافێ وەرگرتنا چ زانیاری و چەوانیا وەرگرتنا هەیە؟ هاتیە رۆنکرن. سەرەرای پاراستنا بها و مافێن ئازادیێ ب یاسا ل وەلاتێ مە ، لێ دیاسا یا خراب بکارئینانا ئامیرێن پەیوەندیکرنێ دا ل هەرێما کوردستانێ سزا ژی ژبۆ سەرپێچیکەران داناینە دمادێ دوویێ یێ یاسا هژمارە "6" یا سالا 2008ێ دا دبێژیت " هەر کەسەکی ئەگەر ب خرابی تێلەفونا خانەیی"موبایل" یان ئامیرەکێ پەیوەندیێ یێ تەلدار یان بێ تەل یان ئینتەرنێت یان پۆستێ ئەلکترۆنی ب مەرەما گەفکرن  یان تومەت هەلبەستن "قذف" یان جێنودان یان بەلاڤکرنا نوچەیێن دروستکری بکارئینا کو ترسێ پەیدا بکەت یان دزینا گفتوگو و وێنەیێن جێگیر یان جۆلاو یان کۆرتە نامە بەلاڤکرن کو دگەل خۆرەوشتێ گشتی دا ناگونجیت یان بێێ روخسەت و مۆلەت وێنە گرت یان کاروبارەکێ وەسا کو شەرەفێ برینداربکەت یان هاندانا ئەنجامدانا تاوانێ یان کارێ بەدرەوشتیێ یان بەلاڤکرنا زانیاریێێن گرێدایی ب نهێنی یان ژیانا تایبەت یان خێزانی بۆ تاکان بهێتە بەلاڤکرن و ب هەر رێکەکێ بیت ب دەست کەفتبن هەتا ئەگەر راست بن ژی، ئەگەر ب ئەگەرێ بەلاڤکرنا وان و دابەشکرنا وان سڤکاتی یان زیانێ بگەهینیتێ (بو دەمەکی دێ هێتە بەندکرن"حبس" کو ژ شەش هەیڤان کێمتر نەبیت و ژ 5 سالان پتر نەبیت، و ب غەرامەیەکێ دارایی ژی دهێتە سزادان کو ژ ملیۆنەکا دیناران پتر نەبیت، و ژ ٥ ملیونان زێدەتر نەبیت یان ب ئێک ژ وان دوو سزایان دێ هێتە پێگیرکرن.

ئەوا مە ل سەری دیارکری ژ بۆ گشتی و بۆ هەمی جڤاکی یە، لێ بۆ کارێ رۆژنامەڤانیێ دیاسا هژمارە 35 یا سالا 2007ێ دمادێ نەهێ/ برگەیێن ئێک و دوو دا هاتیە:

- بڕگەیا ئێکێ رۆژنامەڤان و سەرنڤیسەر ب بڕەکێ پارەی دهێتە غەرامەکرن کو ژ ملیۆنەکا دیناران کێمتر و ژ پێنچ ملیۆن دیناران پتر نەبیت، دەمێ ئێک ژڤان خالان بەلاڤکر کربیت:

１. چاندنا توڤێ رق و کینێ و ژێک ڤەقەتاندنا پێکهاتێن جڤاکی.

２. سڤکاتیکرن ب بیر و باوەر و رێورەسمێن ئاینی.

３. سڤکایەتیکرن ب سومبل و پیرۆزیێن هەر ئاین و ئاینزا و لەکەدارکرنا وان.

４. هەر بابەتەکێ پەیوەندی ب نهێنی یێن ژیانا تاکی هەبیت، هەر چەند راست ژی بیت، بەلێ بەلاڤکرنا وان دێ بیتە ئەگەرێ لەکەدارکرنا وان.

５. جنێودان و توانج "تعلیق"ێن نە رەوا و ناڤزڕاندنا وان.

６. هەر بابەتەکێ زیانێ ب رێکارێن ڤەکۆلین و دادوەریێ بگەهینیت بتنێ ئەگەر دادگەهێ رێکا بەلاڤکرنێ دابیت.

７. پێشێلکرنا پرەنسیپێن" بەلگەنامەیا شەرەفێ" یا فیدراسیۆنا نیڤ دەولەتی یا سالا 1954ی یا راستڤەکری.

- دوو: ئەو رۆژنامەیا بەلاڤکری، ب بڕەکێ پارەی دهێتە غەرامەکرن کو ژ پێنچ ملیۆن دیناران  کێمتر، و ژ ژ 20 ملیون دیناران پتر نەبیت. ئەگەر خالەک ژ خالێن دبرگا ئێکێ دا هاتبیتە بەلاڤکرن.