ڕێککەوتنی ئەتۆمی نێوان ئەمریکا و ئێران نزیکە؟

هەواڵی گفتوگۆی ناڕاستەوخۆی نهێنی نێوان ئەمەریکا و ئێران بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی کاتی لەسەر بنەمای ئەوەی کە بەرنامە ناوەکییەکەی ئێران ڕابگیرێت و لەژێر چاودێری نێودەوڵەتیدا بێت، ئێران دەستگیرکراوە ئەمەریکییەکان ئازاد دەکات لە بەرامبەر ئەوەی ئەمەریکا پارەی بەستووی ئێران ئازاد دەکات و ڕێگە بە هەناردەکردنی بڕێکی دیاریکراوی نەوتی ئێران دەدات.

هەرچەندە نە ئەمەریکا و نە ئێران بە فەرمی ئەنجامی ئەو ڕێککەوتنەیان ئاشکرا نەکردووە.

ئەگەر وردەکارییە دزەکراوەکانی ئەم ڕێککەوتنە ڕاست بن، ئەوا سەرکەوتنێکی کاتییە بۆ ئێران لە چوارچێوەیەکی نێودەوڵەتی فراوانتردا کە بووەتە فشارێک بۆ سەر ئەمەریکا و هاوپەیمانە ڕۆژئاواییەکانی. ئەم پەیوەندییە نێودەوڵەتییە پەیوەندی بە سێ شتی پێکەوە بەستراوەوە هەیە. یەکەمیان گرنگیدانی ڕۆژئاوا بە ناکۆکییەکانی ئۆکرانیا و سووربوونی ئەمەریکا و ئەوروپای ڕۆژئاوا بۆ پشتیوانیکردنی ئۆکرانیا لە ڕووی سەربازییەوە هەتا ئەو کاتەی سەرکەوتن بەدەست دەهێنێت یان ڕوسیا ناچار دەکات بکشێتەوە و ڕێگری بکات لە هەر هەوڵێک بۆ فراوانکردنی ئەوروپا لە داهاتوودا.

ئێران سوودێکی زۆری لەو نیگەرانییە وەرگرتووە، چونکە سزاکانی ڕۆژئاوا لە جێبەجێکردنیدا لاواز بوون، هەندێک جار بە مەبەست لەلایەن ئەمریکاوە، وەک ڕێگەدان بە هەناردەکردنی نەوتی ئێران. لە ماوەی چەند مانگی ڕابردوودا ڕێژەی هەناردەکردن گەیشتۆتە نزیکەی یەک ملیۆن و  نیو بەرمیل لە ڕۆژێکدا، لەگەڵ هەندێک بەرزبوونەوە و دابەزینی قۆناغ بە قۆناغ. ئەمەریکا چاوێکی کوێر دەکات بۆ ئەو هەناردەکردنانە چونکە یارمەتیدەر دەبێت لە سنووردارکردنی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا، کە دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی فشاری دارایی و ئەگەری هەڵئاوسان لەسەر وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژئاوا کە ڕووبەڕووی ڕاگرتنی هەناردەکردنی وزەی ڕوسیا دەبنەوە بەهۆی جەنگی ئۆکرانیاوە.

دووەمیان زیادبوونی هاریکارییە سەربازییەکانی ئێران و ڕوسیایە، کە بووەتە نیگەرانی ڕۆژئاوا، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئێران فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی "خۆکوژی"ی پێشکەش بە ڕوسیا کرد کە بە "شەهید" ناسراوە و لە مانگەکانی یەکەمی ئەمساڵدا زیانێکی زۆری بە ژێرخانی ئۆکرانیا گەیاندووە، وەک وێستگەکانی کارەبا.

سێیەم لەوانەیە کاریگەرترین بڕیار بێت لە ئەمریکا و هەروەها بڕیاری ئێران بۆ ئەنجامدانی ئەم ڕێککەوتنە، لەبەر هۆکاری زۆر جیاواز بۆ هەردوولا. ئەمەش پەیوەندی بە ئیسرائیلەوە هەیە و ئارەزووی ئەوەی هەیە بە تەواوی بەرنامە ناوەکییەکەی ئێران لەناو ببات بە هێرشی ئاسمانی و موشەکی چڕ. ئەمەریکا ئەم پلانەی ئیسرائیل ڕەت دەکاتەوە و فشار دەخاتە سەر ئیسرائیل بۆ ڕێگەگرتن لێی و ڕەتی کردەوە چەکی پێشکەوتوو بۆ ئیسرائیل دابین بکات بۆ ئەنجامدانی ئەو ئۆپەراسیۆنە، لەوانە بۆمبی گەورە کە دەتوانێت بچێتە ناو قەڵا بەهێزەکانی ژێر زەوی ئێرانەوە.

بەبێ ئەم چەکانەی ئەمەریکا، ئیسرائیل ناتوانێت تەواوی بەرنامە ناوەکییەکەی ئێران لە ماوەی یەک یان دوو ڕۆژدا لەناو ببات، بەڵام بەهۆی تواناکانی ئێستایەوە، چەند هەفتەیەکی دەوێت بۆ ئەنجامدانی ئەم پرۆسەیە. لە هەمان کاتدا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئاگردایە و ئەوە شتێکی لۆژیکی نییە کە بیر لەوە بکەینەوە کە ئێران بۆ چەند هەفتەیەک بێدەنگ دەبێت لە کاتێکدا كە خاوەنی چەکی موشەکی بالیستیکی گەورەیە، هەروەها بوونی هاوپەیمانە چەکدارەکانی لە عێراق و لوبنان و فەلەستین و یەمەن کە لە ماوەی ئەم ئامانجکردنەدا بە تەواوی ڕاوەستاون.

تەنها ئەمەریکا توانای سەربازیی هەیە بۆ لەناوبردنی تەواوی بەرنامە ناوەکییەکەی ئێران لە یەک ڕۆژدا، بەڵام ئامادە نییە بۆ سیناریۆیەکی لەو شێوەیە لەبەر ئەوەی تیشک دەخاتە سەر پشتیوانیکردنی ئۆکرانیا لە دژی ڕوسیا و هەژمارکردنی نیازە سەربازییەکانی چین بەرامبەر تایوان. هەروەها نایەوێت بڕیارێکی سەربازی لەسەر دۆسیەی ئەتۆمی ئێران بدات، چونکە دەرگایەکی نوێ دەکاتەوە بۆ ناکۆکییەکی کراوە لە ناوچەیەکدا کە دەیەوێت بوونی ئێران کەم بکاتەوە.

لە کۆتاییدا، وێرانکردنی دامەزراوە ناوکییەکانی ئێران توانا بنەڕەتییەکانی ئێران لەناودەبات کە پێویستە بۆ دووبارە شێوەکردنەوەی هەر بەرنامەیەکی ناوکی کە بە شارەزایی و زانیاری مرۆیی ئێران لە بنیاتنانەوەدا نوێنەرایەتی بکرێت. تەنانەت لەگەڵ هێرشە سەربازییە بەردەوامەکانی ئیسرائیل و هێرشە ئەلیکترۆنییەکان بۆ سەر دامەزراوەکانی ئێران، ئێران هەمیشە دووبارە بنیاتنانەوەیان کردووەتەوە، زۆرجار بە تایبەتمەندییەکی بەرزتر، وەک سەرچاوە ئەمریکییەکان دانیان پێدانا.

هەروەها ئێران نایەوێت ڕووبەڕووی ڕووبەڕووبوونەوەیەکی چەکداری کراوە ببێتەوە لەگەڵ ئیسرائیلدا کە لەوانەیە فراوانتر بێت و دواتر ئەمەریکاش بگرێتەوە. ئەم جۆرە ڕووبەڕووبوونەوەیە لەوانەیە ببێتە هۆی توندکردنەوەی سزا ئابوورییەکانیان و زیادکردنی سزای زیاتریان، هەروەها هاندانی وڵاتانی ناوچەکە دژیان، بەتایبەتی ئەگەر هاوپەیمانە ناوخۆییەکانیان لە ناوچەکەدا لە گروپە چەکدارەکان بەکاربهێنن لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکاندا کە ناوچەکانی بوونی سەربازی ئەمەریکا یان هاوپەیمانەکانی واشنتۆن لە ناوچەکەدا دەکەنە ئامانج. ئێران ناتوانێت ئەم جۆرە ڕووبەڕووبوونەوەیە لە بەرژەوەندی خۆیدا چارەسەر بکات و پێشبینی ئەنجامەکەی بکات، بەڵام بەهێزترین پاڵنەرەکانی ئێران بۆ چوونە ناو ئەم ڕێککەوتنە کاتییە بە شێوەیەکی سەرەکی ناوخۆییە و پەیوەندی بە فاکتەرە ئابووری و سیاسییەکانەوە هەیە.

فشارە ئابوورییەکان بەهۆی سزاکانی ڕۆژئاواوە و دابەزینی بەهای ڕیاڵی ئێران بەرە بەرە بنکەی پشتیوانی رژێم لاواز دەکەن. خۆپیشاندانە بەردەوامەکان بۆ ماوەی چەند مانگێک پێش ئەوەی ڕەتیان بکەنەوە کە ڕووپۆشێکی ناچاری بۆ ژنان لەبەر بکەن، بەڵگەیەکی نیگەرانکەر بوو بۆ ڕژێم کە شێوە نوێیەکانی دژایەتیکردنی سیاسەتە کۆمەڵایەتییەکانی لەوانەیە سەریان هەڵدابێت، بەڵام لەوانەیە بەخێرایی ببنە ئۆپۆزسیۆنێکی سیاسی کە لەسەر سەختییە ئابوورییەکانی چینە کەم دەرامەتەکان دەخوات، کە کۆڵەکەیەکی سەرەکی خەڵک لە پشتیوانیکردنی سیستەمی سیاسیدا دەنوێنێت.

سەرەڕای پێویستی هەردوولا، ئەمریکا و ئێران، بۆ واژۆکردنی ڕێککەوتنێکی کاتی کە خزمەت بە بەرژەوەندییە جۆراوجۆرەکانیان بکات، بەڵام ئەو ئاستەنگانەی ڕووبەڕووی ڕێککەوتنێکی لەو شێوەیە دەبنەوە زۆر گەورەیە، هەروەها ڕەتکردنەوەی ئەو ڕێککەوتنە لەلایەن هاوپەیمانەکانی ئەمەریکا لە ناوچەکە، بەتایبەتی ئیسرائیل، هەروەها دژایەتی ناوخۆیی کۆنگرێسی ئەمەریکا بۆ ڕێککەوتنێکی لەو جۆرە. بەڕێوەبەرایەتی بایدن دەتوانێت بەسەر ئەم ئاستەنگانەدا زاڵ بێت، بەڵام خاڵێكی قورستر هەیە و لەوانەیە ڕێگری بکات لە واژۆکردنی ئەم ڕێککەوتنە. ئەوە بێ متمانەیی نێوان ئێران و ئەمریکایە کە هەوڵەکانی پێشووی بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتنی کۆتایی یان درێژخایەنی نێوان هەردوولا شکست پێ هێناوە. ئەگەری گومانکردن ئەمجارە زیاد دەکات چونکە ئەو ڕێککەوتنەی ئێستا گفتوگۆی لەسەر دەکرێت نە فەرمییە و نە نووسراوە، بەپێی سەرچاوە جیاوازەکان، چونکە نزیکترە لە تێگەیشتنێکی بێدەنگ وەک لە ڕێککەوتنێکی فەرمی، هەروەها ئامرازێکی سەرەکییە بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە ئەو ڕێککەوتنە ڕێکخراوی وزەی ئەتۆمییە لە ڕێگەی گەڕاندنەوەی تواناکانی چاودێریکردنی بەرنامە ناوەکییەکەی ئێران. ئێران زۆرجار ڕێکخراوی وزە و پشکنەرانی نێودەوڵەتی تۆمەتبار دەکات بە چاودێریکردنی بەرنامەکە بە لایەنگری دژی.

ئیمزاکردنی ئەم تێگەیشتنە زۆر قورسە، بەڵام مەحاڵ نییە. ئەمجارە زۆر پشت دەبەستێت بە خواستی ئێران بۆ ئەوەی ئەم تێگەیشتنە سەرکەوتوو بكات.