دیپلۆماسییەت و نەیارەکانی

ئەو ڕوانگە و فرە میتۆدییەی بۆ هەڵسەنگاندنی جووڵە دیپلۆماسییەکانی هەرێمی کوردستان لێرە و لەوێ دەخرێتەڕوو لەلایەن نوخبە و ئیلیتی کوردەوە، بەشە زۆرەکەی زانستییانە نین و کۆڵەوارن، چونکە بەرمەبنای دیدێکی ناوچەیی ئایدۆلۆژیی بەرتەسک دەنووسرێت و دەوترێت، هیچ قوڵایی فیکری و میتۆدی زانستی و واقیعبینانەی تێدا ڕەچاوناکرێت و هەڵگری یەک ڕەهەند و تاکمیتۆدی کورتبینانەیە.

دەوڵەتی چین بەو هەژموون و ئیمپڕاتۆریەتە ئابووری و پێگە زەبەلاحەی خۆیانەوە، هێشتا ڕاکەڕاکی دیپلۆماسییان گەرمە بەدوای بەرژەوەندیەکانیاندا و چەند ساڵێک پێش ئێستا لە تاران ڕێککەوتنی 25 ساڵەیان واژۆ کرد بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆیان دژی هەژموونی ئەمەریکی لە 50 ساڵی داهاتوودا و لە ڕووسیا خەریکی دۆزینەوەی دەرفەتی تازەن، لە سێ دەرچەشەوە خۆیان بەستووەتەوە بە ئەورووپاوە تا نەخنکێن، یەکەمیان پاکستانە، دووەمیان ڕێگوی شەمەندەفەرە لە ڕووسیا و سێیەم ڕێڕەویش ڕێگەی چین - ئەنادۆڵە بەرەو دەریای ڕەش و ئێران، تا دەستی بگات بە ئەورووپای شەرقی و غەربیدا.

دەوڵەتی چین، هەریەک لە ئێران، عێراق، سووریا، تورکیا و دەیان وڵاتی ئەورووپی بە هەرێمی کوردستانیشەوە خستووەتە خزمەتی ئەجێنداکەی خۆی، تیۆری ئاوریشمی یەک دەرگا و یەک ڕێگە وازلێناهێنن، سەرۆکەکانیان بەردەوام لە خەمی گەشەی ئابووری وڵاتی خۆیاندان و ڕۆژنامەوانێک نابینی تانە و تەشەر لەو هەنگاوانەیان بدات، ئەی کورد؟

کەسایەتی سەرۆک، یان نێردەی دیپلۆمات، دەوڵەتی بێت یان نادەوڵەتی و هەرێمی، ڕاستەوخۆ نوێنەرایەتی گەل دەکات و فۆڕمی دەوڵەت نمایش دەکات و هەڵگری پەیام و ئازارەکانی کۆمەڵگەیە، ناکرێت هەمیشە بەچاوی گومانەوە لێی بڕوانین و بەراوردی بکەین بە دەوڵەتە هەرە شارستان و ڕەسەنەکانی دونیای مۆدێرنێتەی دیموکرات، کە سەدان بیریار و هزروانی وەک هیگڵ، جۆن لۆک، تۆماس هۆبز و کارڵ شمتیان هەیە.

تیۆری تۆماس هۆبز کە حوکمڕانی دەوڵەتی شیکار دەکات بۆ چەند بنچینە و کۆڵەگەیەک، بەشە سەرەکییەکەی ململانێ سیاسییەکانە، کردەی زاڵبوونە بەسەر کۆسپ و لەمپەرەکاندا، کە بەشێکی لەمپەرەکان لە کۆشی دوژمندایە و دەبێ بە گفتوگۆ بۆی بچیت، ئەوە ئەو دۆخەیە ئێستا کوردی باشووری تێدایە و هەرێمی کوردستان نوێنەرایەتی دەکات و پێویستی بەو کۆمۆنیکەیشنە دەوڵەتییە هەیە.

ئەگەر مرۆڤ نەزانێت هەڵسەنگاندن بە میتۆدی وەسفی و واقیعی Discription method بۆ جووڵە و ئاکت و هەنگاوە دیپلۆماسییەکانی تەنیشت خۆی و سەرکردەکانی هاوزمانی خۆی بکات، کە نزیکە و زانیاری، کات، شوێن و ڕەگەزی بنچینەیی وەسفیی تێدایە، ئەوا هەرگیز ناتوانێت بە میتۆدی دیکە، جووڵە و ئاکتە دیپلۆماسییەکانی دەوروبەری بخوێنێتەوە، چونکە میتۆدێکی دیکەی بابەتی هەیە بۆ کارکردن لەگەڵ چالاکی و پەیوەندییە سیاسییەکاندا، ئەویش میتۆدی مێژووکردە ‏Historical method، تا بزانیت کاتێک سەرۆکێک دەچێتە لای سەرۆکی هاوتای خۆی، بنەما، پاشخان و قوڵایی مێژوویی هەیە و دەبێت وەک ڕەگەزی دیپلۆماسی لوتکە باس بکرێت و شتگەلی بچووک و پرۆتۆکۆڵی نزم نەکرێتە ڕێگر بۆ خوێندنەوەی قوڵی بابەتییانەی پرسە سیاسییەکە.

لەو کاتەدا ئەوە نابێتە میدیای بۆچوون و شرۆڤەی سیاسی مێژوویی، بەڵکوو دەبێتە خوێندنەوەی ئایدۆلۆژیی حزبی و وەعزی سیاسی، وەک ئەوەی بۆ سەرۆک و نوێنەرانی کوردستان دەکرێت و هەندێک نووسەری گەورەش کەوتوونەتە ئەو هەڵە میتۆدییە و دەوڵەتەکەی خۆیان پێ بچووک و نزمەو ئەوەش سادیزمی خۆ بەبچووک زانیی مرۆڤی ئێمەیە، کە میدیا بە حەزی ئایدۆلۆژی و میزاجی خۆی، خاڵی لە زانیاری و هاوسەنگی شەن و کەوی دەکات و بەکاری دێنێت.

کورد لە تاران

ساڵانێکی زۆرە کورد وەک ئەکتەرێکی نادەوڵەتیی ئەمنی و سەربازی دژە داعش و تیرۆریزمی نێودەوڵەتی وجودی دیارە وەک پێشمەرگە و شەڕڤان، لێ هێشتا کورد چوارچێوەیەکی دەستوریی نییە، هیچ نەبێت فیدڕاڵیەتێکی سیاسیی جێگیری بۆ دەستەبەر نەکراوە، بەهۆی ئەو گەمارۆ سیاسییەی خراوەتە سەری، بۆ ئەم مەبەستە کورد دەبێت لەگەڵ دەوڵەتانی کاریگەری وەک کۆماری ئیسلامی ئێران و تورکیا بکەوێتە گفتوگۆ کە بەشێکن لەو تەونی گەمارۆدانە.

ڕاستە کورد دەوڵەتی نییە و دوژمنی زۆرە بەڵام خۆ خاوەنی کەسێتی و پێگە و کاریزما و ئەکتەری سیاسی خۆیەتی و دەوڵەتانی یار و نەیار ساڵانێکە پێشوازی لێدەکەن. سەردانی نێچیرڤان بارزانی بۆ تاران گەر بە نموونە وەربگرین، هەم مێژووکردە و هەم قەڵەمبازێکە بۆ دەستخستنی هەندێک فاکت و خاوکردنەوەی بەستەڵەکی پەیوەندییەکانی تاران و هەولێر و کارئاسانیی بۆ کورد لە عێراقدا کە بتوانێت ئەو چوارچێوە و دیوارە ئایدۆلۆژیی، سیاسیی، مەزهەبی، یاسایی و دەستوورییانە ببڕێت کە بۆیان دروستکردووە لە بەغدا لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەکان و دادگای باڵای فیدڕاڵییەوە. ئەوەش بە ئاسانی بە لۆژیکی هێورکردنەوەی گفتوگۆکانی تاراندا دەڕوات، دەبێ دواتر بکرێتە کرداری پەیوەندیکردنی هاوبەش لەسەر بنەمای بیرکردنەوەی هاوبەش.

گرنگە میدیای کوردیی، میدیای دیسکۆڕس و هاوسەنگی بێت بۆ ئاییندەی خۆی و نەتەوەکەی و لە ئاست لۆبی و کێشە نەتەوەییەکەدا بوەستێت نەک دژی ئەو جۆرە دیپلۆماسییەتانە بێت، ڕووماڵ بکات نەک هێرشی پێچەوانە، ئیرادە دروست بکات، نەک تانە و شکست بەرهەم بهێنێت، بە ئاراستەی شێواندنی دۆزگەری کورد و ڕاگرتنی دڵی نەیارەکانیدا نەڕوات، چونکە فیدراڵییەت بۆ کورد لە عێراقدا لە بەرەنجامی سیاسەتێکی تۆتالیتێری مەزهەبی و دەوڵەتی وەلائی و حاکمیەتی ڕەهای شیعەگەرای زاڵدا، تەنها وەک چەمکی سیاسیی، میدیایی و زمانەوانی ماوەتەوە و هیچ بنەمایەکی یاسایی و دەستووریی و هێزی کارپێکردنی نەماوە، کورد خراوەتە پشت پەراوێزی ڕووداوەکان و دەبێت بە فریای خۆی بکەوێت بە جووڵەی نوێ و دۆزینەوەی جەمسەرگیریی نوێ لە ڕێگەی لۆبیکردن و کەناڵەکانی پەیوەندیکردن و دانوستانەوە.

هێشتا کورد ئەوەتا لەناو گفتوگۆی ئەوکاتانەی مادده‌ی سێی دەستوورەکەی عه‌بدولكه‌ریم قاسم کە ئەویش هەر میدیایی و زمانەوانی بوو کە دەڵێت؛ يقوم الكيان العراقي على أساس من التعاون بين المواطنين كافة باحترام حقوقهم وصيانة حرياتهم ويعتبر العرب والأكراد شركاء في هذا الوطن ويقر هذا الدستور حقوقهم القومية ضمن الوحدة العراقية - 1958.

کورد کە دەوڵەتی نییە و گیرۆدەی دەیان دەوڵەتی فاشیست و تۆتالیتاری ناوچەکەیە و نکۆڵی لە بوون، زمان، ڕەنگ، کولتوور و مانەوەی دەکەن، هاوشانی جەنگاوەری کردن بۆ مانەوەی خۆی دەبێ بارتەقای ئەوەش دیپلۆماسییەتی هاوسەنگ لە ناوچەکەدا بۆ خۆی دروست بکات و نەیارەکانی تێبگەیەنێت کە چی دەوێت.