مامەڵەی ئایندەی سەرکردە سیاسیەکانی عێراق

چۆنیەتی مامەڵەکردنی سیاسەتمەدارانی عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان بابەتێکی ئاڵۆزە کە ڕەنگدانەوەی سیاسەت و مێژوو و پرسە نیشتمانی و ئابوورییەکانی عێراقە، پەیوەندی مێژوویی و گرژیی درێژخایەنی نێوان بەغدا و هەرێمی کوردستان لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە بەردەوامن.

لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمەوە چەندان ڕاپەڕینی کورد ڕوویان داوە کە لە لایەن حکوومەتە ناوەندەکانی بەغداوە بەرەو ڕووی سەرکوتێکی توند بوونەتەوە، لەوانە بەکارهێنانی توندوتیژیی سەربازی و هەڵمەتەکانی ئەنفال و کیمیاباران لە سەردەمی ڕژێمەکانی پێشوو . 

دوای ساڵی 2003، هەرێمی کوردستان بوو بە بەشێکی گرنگ و کاریگەر لە پرۆسەی سیاسیی نوێی عێراق، سیاسەتمەدارانی کوردیش بەشدارییان کرد لە داڕشتنەوەی دەستووری نوێی عێراقی ساڵی 2005، هەرێمی کوردستانی وەک هەرێمێکی فیدراڵ ناساند کە دەسەڵاتی تایبەتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری هەیە.

پرسی کەرکووک و ناوچە جێناکۆکەکان تا ئێستاش یەکێکە لە خاڵە دیارەکانی ناکۆکی نێوان بەغدا و هەولێر، ناکۆکیی لەسەر بەڕێوەبردنی سامانی نەوت و دابەشکردنی داهاتەکان بابەتێکی هەستیارە و زۆرجار دەبێتە هۆی قەیرانی سیاسیی نێوان هەردوو لا، لە پرسەکانی هاوکاریی ئەمنی و سەربازی لەگەڵ هێزی پێشمەرگە لە ڕووبەڕووبوونەوەی داعش بەتایبەتی لە ناوچە هاوبەشەکاندا، ڕۆڵی هەبووە لە پەیوەندی نێوان هەردوو لادا.

سەرەڕای دانوستاندن و سازانەکان لەگەڵ سەرکردایەتیی کورد، بەڵام عێراق لە کاتی ناکۆکی، پەنا بۆ فشارە ئابووری و سیاسییەکان دەبات، وەک بڕینی بودجە یان کۆنترۆڵکردنی هەناردەی نەوت و زۆر بابەتی دی ئیداری و ئابووری، پێشهاتە ناوخۆیی و دەرەکی و مامەڵەی سیاسەتمەدارانی عێراق لەگەڵ ناوچەکەدا هەندێکجار کاریگەری دەستوەردانی دەرەکی و بەرژەوەندییە ناوچەییەکان (تورکیا، ئێران و وڵاتانی عەرەبی، وڵاتانی زلهێز) کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ئەو پەیوەندیانە دەبێت و ئاراستەکان دەگۆڕێ.

پەیوەندیی نێوان بەغدا و هەولێر پێویستی بە میکانیزم و گفتوگۆی بەردەوام هەیە بۆ چارەکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان، بۆ کۆتایی هێنان بەو بەربەستانەی هەمیشە درێژە بە ناکۆکیەکان دەدەن، پێویستە کار لەسەر دروستکردنی متمانە و بەهێزکردنی چەمکە هاوبەشە نیشتمانیەکان بکرێت کە دەبنە کلیلی سەقامگیری  لە عێراق. 

مامەڵەی سیاسەتمەدارانی عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان، تێکەڵەیەک لە دانوستاندن و گرژی و هەندێک جاریش هاوکارییە ، سەرەڕای ئاستەنگیەکان، چارەکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان پێویستی بە ئیرادەیەکی سیاسی هاوبەش و دیدێکی هەمەلایەنە هەیە بۆ داهاتووی عێراق.

هەمیشە مامەڵەی سیاسەتمەدارانی عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان پێش هەڵبژاردنەکان بە قسەی سیاسی ئامانجدار و بڕیاردان بە ئامانجی ڕاکێشانی هەستی دەنگدەران و بەهێزکردنی پشتیوانی جەماوەریە، بە هێرشکردنە سەر هەرێمی کوردستان و بەکارهێنانی هەست و نەستی نەتەوەیی و بەرەنگاربوونەوەی توندی کورد لە مافە دەستوری یاساییەکانی، نەخاسمە مافە نەتەوەییەکانی بۆ ئامانجە سیاسیەکانی خۆیان و بەرژوەندییەکانیان و دەستکەوت لەو هەڵبژاردنانەدا .

لەگەڵ ئەوەشدا، پێش هەڵبژاردنەکان، لایەنە سیاسییەکانی عێراق بە دوای ئەوەوەن هاوپەیمانی لەگەڵ لایەنە گەورەکانی کوردستان، و بەتایبەت پارتی دیموکراتی کوردستان  ببەستن ، بۆ دەستەبەرکردنی پاڵپشتیی بەشێکی زۆری جەماوەری کوردی لە پەرلەمانی عێراق،  لەنێو ئەو بەرژەوەندیە هاوبەشانەدا لایەنە کوردییەکان لە بەرامبەردا هەوڵ دەدەن ئەو دەرفەتە بقۆزنەوە بۆ بەدەستهێنانی گەرەنتی لەسەر پرسە هەستیارەکانی وەک بودجە و مافی خاک و یاسای نەوت و گاز و لەسەر ئەو بنەمایە دانوستاندن و ڕێککەوتنەکان ئەنجام بدرێن .

هەندێک لە سیاسەتمەداران گوتارێکی ناسیۆنالیستی دەوروژێنن کە تیشک دەخاتە سەر "پاراستنی یەکڕیزیی عێراق"، و پەیوەندی لەگەڵ هەرێمی کوردستان وەک ئامرازێک بۆ بەدەستهێنانی دەنگ لە ناوچە عەرەبییەکان بەکار دەهێنن.

پێش بانگەشەی هەڵبژاردن لە گوتار و ڕێککەوتنەکانی خۆیان پاشگەز دەبنەوە و کۆسپ و تەگەرە دەخە بەردەم ڕێککەوتنەکانی خۆیان و هەرێمی کوردستان. لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا، حکوومەتی عێراق ڕەنگە هەنگاوی کاتی ڕابگەیەنێت، وەک پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم یان بەڵێنی جێبەجێکردنی ڕێککەوتنە داراییەکان، بۆ بەدەستهێنانی دەنگدەرانی کورد و هێورکردنەوەی گرژییەکان.

دواخستنی ناکۆکیەکان زۆرجار حکوومەت ناکۆکییەکانی لە سەر سامانی نەوت و ناوچە کێشە لەسەرەکان دوا دەخات بۆ دوای هەڵبژاردن ، لە کاتێکدا سیاسەتمەدارە دیارەکان سەردانی هەولێر و سلێمانی دەکەن، ئەمەش لە هەوڵێکدایە بۆ ئەوەی حەز و ئارەزووی خۆیان بۆ پرسەکانی هەرێمی کوردستان  نیشان بدەن و وێنەیەکی ئەرێنی لەنێو دەنگدەرانی کورد دروست بکەن ، لەو قۆناغەدا هاوسۆزییەک نیشان بدەن، ئەوەش تایبەتمەندە بەو لێدوانانەی کە جەخت لەسەر شەراکەتی نیشتمانی و مافەکانی کورد لە چوارچێوەی عێراقی فیدراڵی دەکەنەوە.

پابەندبوون بە چارەکردنی ناکۆکییەکان، هەمیشە لایەنەکان بەڵێن دەدەن کە کێشە هەڵپەسێردراوەکانی وەک یاسای نەوت و گاز، خاڵە ناکۆکەکان، و گەرەنتیکردنی مافەکانی هەرێم لە چوارچێوەی دەستووردا چارە دەکەن ، هەندێک جار بەڵێنەکان زیادەڕەوییان تێدا دەکرێت و ناتوانرێت جێبەجێ بکرێن، ئەمەش دەبێتە هۆی لەدەستدانی متمانە لە دوای هەڵبژاردن.

لەو دابەشبوونەی کورد، بەشێک لە لایەنە عێراقییەکان هەوڵدەدەن ناکۆکییەکانی نێوان لایەنە گەورە کوردییەکان بقۆزنەوە بۆ بەدەستهێنانی دەستکەوتی سیاسی و هەمیشە سوودیان لەو کێشە نێوخۆییەکوردییانە وەرگرتووە ، مامەڵەی سیاسەتمەدارانی عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان بە  جۆرێک جێگیر نییە و هەمیشە ئاڵوگۆڕی بەسەردادێت لە جووڵەیەکی تاکتیکی و قسە و بەڵێنی  بێ ئامانج و نیەتێکی خراپ و لە بەدەستهێنانی دەستکەوتی هەڵبژاردنەکان بەولاوە هیچی تر نییە  و دەبێتە هۆی بەردەوامبوونی کێشە چارەنەکراوەکانی نێوان بەغدا و هەولێر.