عێراق لەبەردەم هەڵدێری حوکمڕانیدا.. دەوڵەتێک لەنێوان هەژموونی چەکدارەکان و ونبوونی ترلیۆنەها دیناردا

لە دوای گۆڕانکارییەکانی ساڵی 2003 و ڕووخانی ڕژێمی پێشوو، چاوەڕوانییەکان بۆ بونیاتنانی عێراقێکی نوێی دیموکرات و خۆشگوزەران لە لوتکەدا بوون، بەڵام دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە دوو دەیە، واقیعەکە وێنەیەکی تەواو پێچەوانە و تاریک نیشان دەدات، ئەوەی ئەمڕۆ لە عێراق دەگوزەرێت، تەنها قەیرانێکی کاتی نییە، بەڵکو دەرەنجامی کەڵەکەبوونی ساڵانێکە لە حوکمڕانییەکی ناساز کە تێیدا چەمکی دەوڵەت لەبەردەم دەسەڵاتی گرووپەکاندا لاواز بووە.

یەکێک لە مەترسیدارترین ئەو دیاردانەی کە پرۆسەی سیاسیی عێراقی خستووەتە ژێر پرسیارەوە، باڵادەستیی گرووپە چەکدارە لەیاسادەرچووەکانە، ئەم هێزانە کە دەبوو لەژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتدا ببنە بەشێک لە سیستەمی بەرگری، ئێستا خۆیان بوونەتە خاوەن بڕیار و بەکردەیی دەستیان بەسەر جومگە هەستیارەکانی دەوڵەتدا گرتووە، بوونی ئەم هێزە هاوتەریبانە وایکردووە کە سەروەریی یاسا ببێتە قوربانی و بڕیارە چارەنووسسازەکانی وڵات لە دەرەوەی دامەزراوە فەرمییەکان و پەرلەمان بدرێن، ئەمەش گورزێکی کوشندەی لە شکۆی دەوڵەت وەشاندووە.

لەلایەکی دیکەوە، دۆسیەی ئابووری و داهاتی وڵات بووەتە گۆڕەپانی گەورەترین پرۆسەی بەهەدەردان لە مێژووی نوێی عێراقدا. سەرەڕای ئەوەی عێراق خاوەنی یەدەگێکی نەوتیی گەورەیە و داهاتی ساڵانەی بە دەیان ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت، بەڵام پرۆسەی تەخشان و پەخشانکردنی سامان بەردەوامە، باس لە دیارنەمانی ترلیۆنەها دینار دەکرێت کە بە شێوەیەکی سیستماتیک لە خەزێنەی دەوڵەت دەردەهێنرێن و دەچنە گیرفانی تایبەتەوە، لەبری ئەوەی داهاتی گشتی بۆ بوژانەوەی ژێرخان و پڕۆژەی ستراتیژی بەکاربێت، بەسەر کوتلە و لایەنە سیاسییەکاندا دابەش دەکرێت، ئەم دابەشکارییە حزبییە بووەتە هۆی ئەوەی کە بودجەی دەوڵەت وەک کێکێک سەیر بکرێت کە هەر لایەنێک پشکی خۆی لێ دەبات، بەبێ ڕەچاوکردنی بەرژەوەندیی گشتی.

دەرەنجامی ئەم سیاسەتە هەڵانە بە ڕوونی لە شار و شارۆچکەکانی ناوەڕاست و خوارووی عێراقدا ڕەنگی داوەتەوە، ئەم ناوچانە کە بە بڕبڕەی پشتی ئابووریی عێراق دادەنرێن و سەرچاوەی سەرەکیی نەوتن، لە سەرەتاییترین خزمەتگوزارییەکانی ژیان بێبەشن. لە دوای ساڵی 2003 وە تا ئێستا، حکوومەتە یەک لەدوای یەکەکان نەیانتوانیوە کێشەی کارەبا، ئاوی پاک، ڕێگاوبان و کەرتی تەندروستی چارەسەر بکەن، هاووڵاتیی عێراقی لە باشوور لەسەر دەریایەک لە نەوت دەژی، بەڵام لە هەژاری و بێکاری و نەبوونیدا دەتلێتەوە، ئەمەش وێنەیەکی تراژیدیی دادپەروەریی کۆمەڵایەتییە لە عێراقدا.

بەدرێژایی ساڵانی ڕابردوو، هێزە سیاسییە دەسەڵاتدارەکان، بەتایبەتی ئەوانەی نوێنەرایەتی پێکهاتەی زۆرینەی شیعە دەکەن و جڵەوی حوکمڕانییان بەدەستەوەیە، نەیانتوانیوە نموونەیەکی سەرکەوتوو لە بەڕێوەبردنی دەوڵەت پێشکەش بکەن، شکستی ئەوان تەنها لە ئیدارەدانی ناوخۆدا نەبووە، بەڵکو لەوەشدا بووە کە نەیانتوانیوە خۆیان و عێراق لەژێر هەژموونی دەستێوەردانە دەرەکییەکان ڕزگار بکەن، ئەم وابەستەییە بە ئەجێندای (ئەملا و ئەولا) وایکردووە کە عێراق ببێتە گۆڕەپانی یەکلاکردنەوەی ململانێی هەرێمی و نێودەوڵەتی، کە باجەکەی تەنها هاووڵاتیی عێراقی دەیدات.

کۆی ئەم هۆکارانە؛ لە باڵادەستیی چەک بەسەر یاسادا، گەندەڵیی دارایی بێ‌شومار، وێرانبوونی خزمەتگوزارییەکان و لاوازیی بڕیاری سیاسی، بوونەتە هۆی دروستبوونی کەلێنێکی گەورە لەنێوان دەسەڵات و شەقامدا، ئێستا گەلانی عێراق گەیشتوونەتە قۆناغی بێ‌ئومێدییەکی تەواوەتی و هیچ متمانەیەکیان بەم شێوازە لە حوکمڕانی نەماوە، توڕەیی شەقام و ناڕەزایەتییە بەردەوامەکان، ئاماژەن بۆ ئەوەی کە سیستەمی ئێستا لە بنبەستدایە و بەردەوامبوونی بەم شێوەیە، تەنها وڵات بەرەو چارەنووسێکی نادیارتر دەبات.