دەستپێشخەری شارستانییەتی جیهانی: نموونەیەکی نوێ بۆ هاوسەنگیی شارستانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

لە جیهانی بەیەکەوە گرێدراوی ئێمەدا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کە لانکەی شارستانییەتە کۆنەکانە، لە قۆناغێکی گرنگدا وەستاوە. تابلۆی دەوڵەمەندی ناوچەکە لە کولتوور و مێژوو ڕووبەڕووی بەرەنگاری لێکگەیشتن و ململانێ دەبێتەوە.

 دەستپێشخەری شارستانیەتی جیهانی (GCI) کە لەلایەن سەرۆک شی جینپینگەوە لە ساڵی 2023 پێشنیار کراوە، چوارچێوەیەکی گونجاو پێشکەش دەکات کە لەسەر بنەماکانی گفتوگۆ و فێربوونی هاوبەش دامەزراوە و ڕێگایەکی بنیاتنەر بۆ پێشەوە بۆ ناوچەکە و دەرەوەی دەخاتە ڕوو.

دەستپێشخەریی شارستانییەتی جیهانی لەسەر چوار پایەی سەرەکی بنیات نراوە: داکۆکیکردن لە ڕێزگرتن لە هەمەجۆریی شارستانییەتە جیهانییەکان؛ پێشخستنی بەها هاوبەشەکانی مرۆڤایەتی (ئاشتی، گەشەپێدان، دادپەروەری، یەکسانی، دیموکراسی و ئازادی) جەختکردنەوە لەسەر گرنگی میراتی کولتووری و داهێنان؛ و بەهێزکردنی هەماهەنگی کولتووری و ئاڵوگۆڕی نێودەوڵەتی نێوان گەلان. ئەم دەستپێشخەرییە، لە تیۆری کۆن و دابەشکەری "پێکدادانی شارستانیەتەکان" تێدەپەڕێت و لە بەرامبەردا  دیدگایەک پێشنیار دەکات کە تێیدا جیاوازییە شارستانییەکان وەک سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندکردن سەیر دەکات نەک ململانێ.

دەستپێشخەریی شارستانیەتی جیهانی گرنگییەکی زۆری هەیە، بەتایبەتی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؛ جێگرەوەیەکی فەلسەفی و کرداریی بەهێز بۆ هێزەکانی زیادەڕەوی و توندوتیژی دابین دەکات. دەستپێشخەری شارستانیەتی جیهانی بە جەختکردنەوە لەسەر ئەوەی کە هیچ شارستانیەتێک لە شارستانیەتێکی دیکە باڵاتر نییە، وڵاتان دەتوانن شانازی بە میراتەکانیانەوە بکەن و ڕێگایەکی نوێگەری گونجاو لەگەڵ چوارچێوەی خۆیاندا پەیڕەو بکەن، نەک پابەندبن بە یەک مۆدێلی سەپێنراو. ئەمەش بە قووڵی لە ناوچەکەدا دەنگ دەداتەوە کە هەوڵ دەدات ناسنامە و سەروەری خۆی لە جیهانێکی خێرا لە گۆڕاندا دووپات بکاتەوە. ڕاگەیاندنی ڕۆژێکی نێودەوڵەتی بۆ گفتوگۆ لە نێوان شارستانیەتەکاندا لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە، کە چین پاڵپشتیی کردووە، جەخت لەسەر گرنگییە جیهانییەکەی و ئەو کۆدەنگییە نێودەوڵەتییە دەکاتەوە کە پەروەردەی دەکات.

ئەنجامە ئەگەرییەکانی جێبەجێکردنی دەستپێشخەری شارستانیەتی جیهانی، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانکاری بەرچاو بەخۆیەوە دەبینێت. دەتوانرێت وەک ئامرازێکی بەهێز بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکی و دروستکردنی متمانە بەکاربهێنرێت.  سەرکەوتنی چین لە نێوەندگیریکردنی گفتوگۆی نێوان سعوودیە و ئێران، ئەوە نیشان دەدات کە چۆن گفتوگۆ کە بنەمایەکی سەرەکی دەستپێشخەری گفتوگۆی جیهانییە، دەتوانێت ڕێگە بۆ ئاشتەوایی و سەقامگیریی ناوچەکە خۆش بکات. جگە لەوەش، دەستپێشخەریی کەشوهەوای جیهانی ژینگەیەکی لەبار بۆ هەماهەنگی لە چارەسەرکردنی ئاستەنگە هاوبەشەکاندا پەروەردە دەکات. وەک شارەزایەکی عەرەب ئاماژەی پێ کردووە، ئەم دەستپێشخەرییە دەتوانێت تێگەیشتن قووڵتر بکاتەوە و یارمەتیدەر بێت لە ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشە هاوبەشەکانی وەک ئاسایشی خۆراک و گۆڕانی کەشوهەوا.

هەروەها پێشتر هەنگاوی کرداری نراوە. چین و دەوڵەتە عەرەبییەکان کە هاوبەشی سروشتین لە جێبەجێکردنی دەستپێشخەریی هەماهەنگی جیهانی، لە ڕێگەی میکانیزمەکانی وەک کۆڕبەندی هەماهەنگی چینی -عەرەبی هەماهەنگیەکانیان بەهێزتر کردووە. 

 لە هەرێمی کوردستانی عیراق، حەز و ئارەزووی گەنجان بۆ فێربوونی زمان و کولتووری چینی پەرەی سەندووە. ساڵانە دەیان خوێندکاری ئامادەیی و زانکۆ لە رێگای دەرفەتی خوێندن یان بۆ کەمپی هاوینە دەچنە چین. هەروەها لەم دواییانەدا ناوەندێکی توێژینەوە دەربارەی دەستپێشخەری شارستانیەتی جیهانی لە شاری هەولێر دامەزرا و بەڕێز کاوە مەحموود، کەسایەتییەکی سیاسیی دیار و سکرتێری گشتیی پێشووی حزبی شیوعی کوردستان، بەڕێوەبەری ئەو ناوەندەیە  ئەم ناوەندە، یەکەم ناوەندی توێژینەوەیە لەسەر ئاستی عێراق کە تیشک دەخاتە سەر خوێندن و لێکۆڵینەوەی دەستپێشخەریی هەماهەنگی جیهانی. ئەم هەوڵانە کە لە کەناڵە فەرمیەکانەوە فراوان دەبن بۆ بەشداریکردنی جەماوەری، بۆ ڕەواندنەوەی پێشوەختە زانینەکان و پەروەردەکردنی هەستێکی ڕاستەقینەی  کۆمەڵایەتی هاوبەش زۆر گرنگن.

لە کۆتاییدا، دەستپێشخەری شارستانیەتی جیهانی زۆر زیاترە لە پێشنیازێکی دیپلۆماسی؛ ئەمە نەخشەیەکی کرداریە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستێکی ئارامتر و ئاوەدانتر. لە رێگای جێبەجێکردنی گفتوگۆ لەبری ڕووبەڕووبوونەوە و گشتگیری لەبری هەستکردن بە باڵادەستی، دەستپێشخەری گفتوگۆی جیهانی، کاردەکات بۆ ئەوەی ناوچەکە بتوانێت هەمەجۆرییە کولتوورییە زەبەلاحەکەی وەک هێزێک بەکاربهێنێت. لە کاتێکدا چین و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەردەوامن لە ڕۆیشتن دەست لەناو دەست لەسەر رێگای ئاڵوگۆڕی شارستانی، ئەوان نەک تەنها بەشداری دەکەن لە گەشەپێدانی خۆیان بەڵکو بەشداری لە هەمەچەشنی زیندووی کۆمەڵگەی جیهانیشدا دەکەن.