هاوسەنگیی نەریت و مۆدێرنە؛ ئاراستەیەك بۆ گەشەی هاوبەش

ئەم ناونیشانە ڕاستەوخۆ مەسەلەی پێکەوەژیانی نەریت و مۆدێرنە دەخاتە ڕوو، لە هەر ماڵێک، لە هەر شوێنێکی کار، لە هەر كارلێكێكی کۆمەڵایەتی، کێشمەکێشێکی هێمن لە ئارادایە؛ پێکدادانی نێوان دوو جیهان. لەلایەکەوە، جیهانی نەریتی دێرین، کە بەهای پتەو و ڕێسای دیاریکراوی پێ بەخشیووین. لەلایەکی دیکەوە، جیهانی مۆدێرنی خێرا، کە بە ئازادی و کرانەوەی بێ سنوورەوە بانگمان دەکات. پرسیاری سەرەکی ئەوەیە ئایا ئێمە مەحکومکراوین بە هەڵبژاردنی یەکێکیان و دەستبەرداربوون لەوی دیکە؟، یان دەکرێت لەسەر 'پرد'ـێک بڕۆین کە هەردووکیان بە یەکەوە ببەستێتەوە؟.

ڕاستییەکە ئەوەیە کە کۆمەڵگەی ئێمە ئێستا لەسەر ئەم پردە وەستاوە. هەوڵدەدات لە ڕەگ و ڕیشاڵەکانی نەبێتەوە، بەڵام لە هەمان کاتدا چاوی لە ئاسۆی پێشکەوتنە. دروستکردنی ئەم پردە پێویستی بە تێگەیشتنێکی قووڵ هەیە لەسەر بەها ڕاستەقینەکانی هەردوو جیهان.

نەریت وەک ڕیشەی درەختێک وایە؛ ناسنامە و دڵنیایی پێدەبەخشێت. ئەگەر بەهای نەریتی وەک ڕێزگرتن لە دایک و باوک، پتەویی پەیوەندییە خێزانییەکان، یان یارمه‌تیدانی بێ بەرانبەری کۆمەڵایەتی، نەبووایە، ئەوا هەر تاکێک هەستی بە بێ ڕەچەڵەكی و بێگانەیی دەکرد. نەریتەکان بۆ ماوەی چەندین سەدە مەکۆی دڵنیایی بوون، چوارچێوەیەکیان بۆ داناوین لەژیان  فێری ڕەوشت و لێبوردەییان کردووین.

بەڵام کاتێک مۆبایلە زیرەکەکان بوونەتە دەروازەی زانیاریی بێ کۆتایی، کاتێک شێوازی جلوبەرگ و خۆشەویستی بەپێی ستانداردە جیهانییەکان دەگۆڕێن، مرۆڤی نەریتی هەست بە هەڕەشە دەکات. ترسەکە لێرەدا لەوەدایە کە نەریتەکانمان بەتەواوی لەناوبچن و لەبری ئەوە کەلتوورێکی سارد و کرچ و كاڵ بێتە کایەوە، کە تێیدا تاک تەنها لەگەڵ شاشەی مۆبایلەکەیدا قسە بکات و هەست بە تەنهایی بكات تەنانەت لە سەنتەری شارە گەورەکانیش.

لەلایەکی دیکەوە، مۆدێرنە هێزێکی بێوێنەی گەشەسەندن و کرانەوەیە. پێشکەوتنەکان لە زانست و تەکنەلۆژیا، ئازادیی تاکەکەسییان زیاتر کردووە و ڕێگەیان داوە لە سنوورە داخراوەکانی بیرکردنەوە دەرباز بن. مۆدێرنە ڕێگەی داوە بە پرسیارکردن لەو ڕێسایانەی کە لەوانەیە زیانبەخش بووبێتن (وەک جیاکاریی ڕەگەزی یان کۆتوبەندی کۆمەڵایەتی توند).

بەهۆی مۆدێرنەوە، ئێمە دەتوانین بە چەند چرکەیەک لەگەڵ ئەوسەری جیهان قسە بکەین، زانستی نوێ فێربین و بە خێرایی لەگەڵ پێداویستییەکانی سەردەم بڕۆین. بەڵام ئەم مۆدێرنە بێ سنوورەش مەترسییەکانی خۆی هەیە. مۆدێرنەی بێ ڕەگ و ڕیشە دەبێتە هۆی سەرلێشێواوی شوناس، تەنهایی قووڵ و وەرگرتنی کاڵفامیانەی هەر شتێک کە لە ڕۆژئاواوە دێت. دەبێتە هۆی ئەوەی کە خێزانەکان لە یەک ماڵدا کۆ ببنەوە، بەڵام هەر یەکەیان لە جیهانی تایبەتی خۆیدا بژی و هەست بە بێ ماڵبوون بکەن.

دروستكردنی ئەم پردە و هاوسەنگیی پاراستن لە 'هەڵبژاردنی هۆشمەندانە'دایە، نەک 'بەجێهێشتن'. پردەکە کاتێک دروست دەبێت کە فێر بین نەریتەکانمان هەڵسەنگێنین و ئەو بەهایانە وەرگرین کە مرۆڤدۆستانەن و یارمەتیدەرن. لە هەمان کاتدا، بەشەکانی مۆدێرنە وەربگرین کە ژیانمان باشتر دەکەن. بۆ نموونە، نەریت فێری کردووین پەیوەندیی خێزانی بەهێز بێت و ڕێز لە بەساڵاچووان بگرین؛ مۆدێرنەش فێری کردووین بەکاریگەریی زانست کار بکەین. مرۆڤی سەر پردەکە دەتوانێت تەکنەلۆژیای مۆدێرن (پەیوەندی ڤیدیۆیی) بەکار بهێنێت بۆ پتەوکردنی پەیوەندیی خێزانی (نەریت)، نەک بۆ هەڵهاتن لێی لەناو یەک ژووردا.

بۆ دروستکردنی کولتووری تێکەڵ ئەمڕۆ پێویستمان بە کولتوورێکە لەلایەکەوە ڕیشەکانی لە ڕەوشتەكانی دێرین قووڵ بێت و لەلایەکی دیکەوە گەڵا و میوەی سەوز و نوێی مۆدێرنەی هەبێت. پێویستە فێر بین نەریت وەک ڕێبەری ببینین نەک کۆت و بەند.

 تێکەڵکردنی نەریت و مۆدێرنە شتێکی مەحاڵ نییە، بەڵکو تاکە ڕێگەی گەشەسەندنی تەندروستی کۆمەڵگەیە. ئەم پردەیە بەردەوام لە دروستکردندایە و پێویستی بە پشوو درێژی و گفتوگۆی ڕاستەقینە هەیە. پێویستە هەمیشە و ئاگامەندانە هەوڵی دروستکردنی هاوسەنگیی بدەین لە ژیانی خۆماندا بۆ ئەوەی كەسایەتییەك و بوونێكی بەهێز و یەكپارچە و ئاراممان هەبێت.