كورد و یاسای نەوت و گازی فیدراڵی

یاسای نەوت و گاز بایەخێكی تایبەتی هەیە لەو وڵاتانەی دەوڵەمەندن بە سامانی نەوت و گاز، ئەمیش بە ئامانجی ڕێكخستنی شێوازی بەڕێوەبردنی ئەم سامانە بە تایبەت ئەو وڵاتانەی سیستەمی بەڕێوەبردنیان فیدراڵییە، یاسایەكی تایبەت بەم سامانە لە وڵاتانی فیدراڵی چەند ئامانجێكی هەیە، ئەویش پاراستنی هاوسەنگی نێوان دەسەڵاتی فیدراڵی و هەرێمەكانە، هەروەها جێگیر كردنی داواكاری و خواستی ئەو هەرێمانەیە كە دەوڵەمەندن بە سامانی نەوت و گاز لە ناوەڕۆكی یاساكەدا.

عێراق بە گوێرەی ماددەی یەكەمی دەستوور وڵاتێكی فیدراڵییە و لە هەمان كاتدا دەوڵەمەندیش بە سامانی نەوت و گاز، ئەم كەرتە بە شادەماری ئابووریی عێراق دادەنرێ و داهاتی ساڵانەی بە نزیكەیی لە 90%ـی بودجەی گشتی فیدرالی پێكدەهێنێت.

لە دوای بەركاربوونی دەستووری كۆماری عێراق ساڵی 2005 پرسی نەوت و گاز خاڵی ناكۆكی نێوان دەسەڵاتی فیدراڵی و هەرێمی كوردستان بووە، ناكۆكییەكان لە ئەنجامی خوێندنەوە و شیكردنەوەی جیاواز بۆ دوو ماددەی دەستوور سەریانهەڵداوە  كە ماددەكان پەیوەندیدارن بە خاوەنداریەتی و ڕێكخستنی بەڕێوەبردن و پەرەپێدانی كەرتی نەوت و گاز لە عێراقدا، ئەوانیش ماددەكانی (111) و (112)ی دەستوورن.

بۆ ڕوونكردنەوە و ڕێكخستنی هەموو ئەو بابەتانەی لە دەستوور ئاماژەیان پێكراوە پێویست بووە یاسایەك دەربكرێ، بۆ بابەتی نەوت و گازیش بە هەمان شێوە یاسادانەری دەستووری لە بڕگەی یەكەمی ماددەی (112) ئاماژەی بە دەركردنی یاسایەك كردووە بۆ ڕێكخستنی كەرتی نەوت و گاز.

ئەم ماددانەی دەستوور ئاماژە بە ڕێكخستنی كەرتی نەوت و گاز لە عێراق دەكەن پەیوەست بە دەسەڵاتەكانی فیدراڵی و هەرێم و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت و گاز لە عێراق ناڕوونی و لێڵی تێدایە، بۆیە لە ڕابردوودا خوێندنەوە و شێكرنەوەی جیاوازی بۆ كراوە.

كەواتە عێراق لە بەردەم ناڕوونی دەقەكانی دەستوور و نەبوونی یاسای نەوت و گازی فیدراڵی ساڵانێكە كەرتی نەوت و گاز بەڕێوە دەبات، لە كاتێكدا دەستوور فەرزی كردووە یاسایەكی تایبەت هەبێ میكانیزمی بەڕێوەبردنەكە ڕێكبخات و دەقەكانی دەستوور لە ناوەڕۆكی یاساكەدا ڕوون بكاتەوە، ئەمانە هەموو كاریگەری نەرێنی لە سەر كۆی پڕۆسەی بەڕێوەبردنی سامانی نەوت و گاز هەیە و هۆكارێكە بۆ قوڵ بوونەوەی ناكۆكییەكان لەو بارەیەوە.

ئەمساڵ سەرۆك بارزانی لە دوو وتاری جیاوازدا كە یەكەمیان كۆتا ڕۆژی بانگەشەی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و دووەمیان كۆڕبەندی مێپس 2025 بوو ڕوانگەی كوردی لە چەند خاڵێكدا خستەڕوو بۆ گفتوگۆ كردن لە گەڵ لایەنە عێراقیەكان پەیوەست بە پێكهێنانی حكوومەتی فیدراڵی، ڕوانگەكە خۆی لە جێبەجێكردنی ئەو ماددە دەستووریانە دەبینێتەوە تا ئێستا جێبەجێ نەكراون یاخود پشتگوێخراون، یەكێك لەو خاڵانە دەركردنی یاسای نەوت و گازی فیدراڵییە.

پشت بەست بە وتارەكەی سەرۆك بارزانی دەردەكەوێ دەركردنی یاسای نەوت وگازی فیدراڵ بە سازانی لایەنەكان یەكێكە لە كارتەكانی دەستی كورد و لە لایەن كوردەوە دەخرێتە سەر مێزی لایەنە عێراقییەكان لە كاتی گفتوگۆكردن بۆ پێكهێنانی حكوومەتی نوێی فیدراڵی.

دەركردنی یاسای نەوت و گازی فیدراڵی بە شێوەیەك ناوەرۆكەكەی بە سازان و ڕەزامەندی دەسەڵاتی فیدراڵی و هەرێمی كوردستان و پارێزگا بەرهەمهێنەرەكان بێت، دەرگا بە ڕووی چارەسەركردنی ناكۆكییەكانی پەیوەست بە نەوت و گاز دەكاتەوە و كۆتایی بە خوێندنەوەی جیاواز بۆ دەقەكانی دەستوور دەهێنێت.