Bi xwendinê mirov xwedî zimanekî azad e
Mirov bi xwendin û perwerdehiyê digihîje armancên xwe ku bi xwendinê jiyana xwe nûjen dike. Belê, bandora wê li ser civakê bi tevahî posetîv e, ji ber ku perwerde bingeha pêşkeftina şaristanî û bidestveanîna aramî ye û ev yek diyar dibe di cudahiya civakên pêşketî û paşverû de ku di rêjeya perwerdehiyê de serkeftî ne. Piştre pêşketina aborî û civakî û pêşketina di hemû waran de têne.
Zanist çekê mirov ê herî bi bandor e di civakê de, bingeha bextewarî û xweşiya hemû mirovan e, stûna avakirina şaristanî û pêşketinê ye di her demê de.
Bila em vê yekê jî zanibin ku xwendin û zanestî rêya jinavbirina nezanî û feqîriyê ye, girîngiya wê di her civakê de ji av û hewayê ne kêmtir e. Zanist kevirê bingehîn e ji bo avakirina nifşekî pêşketî, ji ber ku hemî welatên pêşkeftî qedr û hurmetê didin zanistiyê û ji bo hemwelatiyên xwe derfetan peyda dikin. Mirov dikare li gorî serdema ku tê de dijî bimeşe û dikare jiyanek baştir ku bi xwendinê statûya xwe û statûya civakê bilind bike.
Dema ku civak perwerde bibe û xelkê wê dibin xwendevan, bi hesanî dikarin pirsgirêkên xwe çareser bikin, çinkû wê demê zanist li ber civakê ye ku di hemû qadên jiyanê de bigihîje kontrolê. Weke aborî, bazirganî, pêşesazî, çandî û warên din ên ku ji bo her civakê bingeha hêzê ne. Bi vî awayî xwendin têra xwe bi kêrî civakê tê. Civaka ku li ser zanistê neyê avakirin, tê diyarkirin ku di her kêliyê de tê helweşandin û xû diherive.
Pêvajoya kedîkirina nifşan bi hebûna sê faktoran ve girêdayî ye: perwerdekar, fêrbûn û bawerî. Armanc ew e ku xwendekar jiyanê xweş bikin û faktora sêyemîn jî bingeha perwerdehiyê ye ku mirov bi vê pêvajoyê gava tavêje. Girîng e em hewl bidin ku şert û mercên wê pêvajoyê biafirînin li rojavayê welat jî da ku tiştek wiha nebe û yekser civaka me ber bi tunebûnê ve neçe. Kêmasiyek ku pêvajoya mezinkirina xwendinê, ji bo nifşan, an xwendekaran ji hêla nezanan bête astengkirin. Di nav van astengan de nebûna amûrên pêdivî ye ku ji bo pêkanîna pêvajoyek rast a çandiyê, ku di rêbazên pêşkêşkirinê de têne xuyana kirin. Û ramanên ku di dilê xwendekaran de hatine çandin, û her wiha balkişandina her du aliyan li ser proseya perwerde û hîndekariyê bidin pêş.
Her weha divê cihê kurdan de û bi taybetî rojava yê welat, pêvajoya xwendinê pir girîngî di jiyana nifşan pê bête kirin û bi vî awayî civak ava bibe. Û ji aliyê din ve jî divê guhpêdan kirin li ser pêşkeftina wekî huner, muzîk, hwd. Yek ji girîngtirîn tedbîrên ku dikare ji bo vê piroseyê jî were girtin, giringî bi aliyê hunerî û dahêneriya xwendekaran û pêşxistina wan e, ji ber ku ev yek ji wan re dibe alîkar ku xwe û çanda xwe bidin nîşan û bawerî di dilê wan de zêde bibe.
Xwendin û zanestî civatê diparêzin û ji bo pêşdebirina wê û danîna pêdiviyên ku debara mirovan hêsan dike. Li hişê zarokan de ramanên pêşveçûna civakê tê çandin û bîr û baweriyên xwe bi mezin tînin, ji lewma civaka nezan bi qestî an jî nexwazî, bi awayekî otomatîk bi kar tînin û xelkê wê bi zimanê çek û kuştinê di axivin. Dema ku pêvajoya perwerdeyê bi awayekî rêkûpêk pêk were, nifşên ciwan xwedî şiyana avakirina civakê ne. Û pêşxistina çavkaniyên mirovî û madî ji bo xizmetkirina berjewendî û pêşketina civakê ne.
Li vir dixwazim bêjim dema ku di perwerdeyê yan jî di zanestiyê de kêmasiyek çêbibe, ev kêmasî bandorê li nifşan dike. Ji ber vê yekê bandoreke neyînî li ser civakê dike ku zirarê dide wê û jê re nigetîv be. Her wiha têkiliya civaka heyî û nifşên xwendevan, têkiliyeke riyalîzm e. Çawa ku nifş bandorek erênî û neyînî li ser civakê dikin, civak jî bi vî awayî li wan bandor dike. Dema ku nifş bi awayekî rast û dirust bên mezinkirin, dikarin ji hev cuda bikin ka çi bi posetîv û çi zirar e. Ew ji ramanên neyînî yên ku di nav civakê de hene bandor nabin, belkî ji bo rastkirina wan dixebitin û heta ku dibe bila bibe ji erênî sûd werdigirin. Û gava ku ew bi nezanî têne mezin kirin, dibe ku di civakê de ji ramanên neyînî bandor bikin û hewl bidin ku xirabiyan bikin. Heta dibe ku bibe sedema têkçûn û xirabiya civakê. ji nezaniyê xetertir tune û bi vî awayî girîngiya rola xwendin di mezinkirina nifşan de diyar dibe.
Her yek ji me di vê pêvajoyê de rola herî mezin dilîze ku ramanan radigihîne û nerîna wan misoger dike. Û zelalkirina rêbaza cîbicîkirina wê ji bo xwendekaran ji bo ku civakê bi nifşên jêhatî ji bo pêşketina wê û bi vî awayî pêşketina welat peyda bike. Divê kurd bi xwe jî ji bo vê pêvajoya tevlihev ku ev pêvajo hewce dike, jêhatî be. Hişmendî, hewldan û lêkolînek mezin da ku ew bikaribe di jiyanê re xwedî biryar be , ku dibe ku bandora zanestî li ser hebe. Kurd divê ji bo welat yê ku dixwaze wî bidestbixe, bibe mînakek baş û ji ber vê yekê divê tevgera xwe rast bike. Taybetmendiyên xwe yên şexsî li ber çavê xwendekaran biparêze da ku layiqî baweriya wan be. Her weha divê kurd her guhertinên nexwestî yên ku di wê pêvajoyê de çêbibin, wek mînak. Ger kêmasiyek hebe, an jî di bin bandora ramanek neyînî de bin, divê ew aram û jîr be. Û dîtina çareseriyên nûjen û afirîner da ku ji vê kêmasiya zû xilas bibe.
Rolan desthilatdariyan gelo çi ye di mezinkirina nifşan de
Rola desthilatdarî di mezinkirina nifşan de ne tenê di aliyê perwerdehiyê de ye, her wiha digihêje wêdetir. Ew ezmûn û lêkolînên berhevkirî bikar tîne da ku hewl bide ku kesayetiya xwendekar fêr bike. Û hewl bidin ku di asta kesane de bigihîjin xalên bandorê. Ji bo ku desthilatdarî encamên pêwîst bi dest bixe, divê bi malbatê re têkiliyê deyne. Ji bo ku ew agahiyên ku derbarê zarokan de bi destbixe û bi hevre biguherin û ji bo çareserkirina kêmasiyan bixebitin. Ya ku yek ji her du aliyan bi awayekî hevbeş dualî dibîne, ev yek bidestxistina bandoreke mezin di çareserkirina pirsgirêkan de ye.
Zanestî bi giranî bi pêşveçûnê ve girêdayî ye, û ji ber vê yekê peydakirina xwendekaran pêwîst e. Ji bo ku em bi hêsanî bigihîjin armancên ku em dixwazin, pêkanîna vê pêvajoyê girîng e.
Civakên serketî û pêşkeftî yên herî bi hêz di vê cîhanê de li ser çend pêkhateyan ava dibin, ku ya herî diyar jî zanist e. Zanist rêya tekane ya li ber destê mirovan , ku divê bişopînin da ku bigihijin rastiyan. Gihîştina zanîna teqez ne tiştekî hêsan e, ji ber ku gelek lêkolîn û westiyan hewce dike. Di warê civakê de jî zanist ew e ku nifşên ciwan civak û netewe ava dikin, civakên ku xwediyê zanînê di nav civakên herî bihêz û serdest ên cîhanê de ne, her wiha ev zanîn çanda civakan û şert û mercên jiyana wan ji xizaniyê diguherîne û dike dewlemendî. Mirov di mijarên jiyanê de zanatir û bi tecrûbetir dibe û ev jî wî dike mirovekî xwedî zimanekî azad.