خدر مەنتك
نووسەر
سەرژمێری و سیاسەتی گۆڕینی دیمۆگرافیا
سەرژمێری دانیشتووان چییە؟
سەرژمێری دانیشتووان پرۆسەیەکی فەرمییە، لەلایەن حکوومەتەکانەوە بەڕێوە دەچێت، کە ئامانج لێی ژماردنی هەموو هاووڵاتییەکە لە ناوچەیەکی دیاریکراوی ناو یەکەی دەوڵەت، بۆ تۆمارکردنی داتای دیمۆگرافی وەک تەمەن، ڕەگەز، زمان، نەتەوە، ئینتیمای ئایینی...هتد.
ئامانج لە سەرژمێری کۆکردنەوەی داتای دروستە بۆ ڕێنمایی، پلاندانانی ئابووری و تەرخانکردنی داهات.
لەگەڵ ئەوەشدا، لە ناوچە جێناکۆکەکانی وەک عێراق، بەتایبەتی لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، سەرژمێری وەک ئامرازێکی سیاسیی خۆی دەنوێنێت. لەم ناوچانەدا، سەرژمێری زۆرجار لەگەڵ ئامانجی نەژادی و سیاسی تێکەڵ دەبێت، چونکە دەتوانن داتای دانیشتووان بەکار بهێنن بۆ کاریگەری لەسەر سیاسەتی گشتی و تەنانەت گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەکە.
سیاسەتی ئاماری، دیمۆگرافی و جیۆپۆلەتیک
لە عێراق، بەتایبەتی لە ناوچە کوردییەکان، سەرژمێری دەشێت کاریگەری سیاسی قووڵی هەبێت. داتای سەرژمێری تەنیا ژمارە نییە، بەڵکوو کاریگەری لەسەر هاوسەنگیی نوێنەرایەتی سیاسی و دابەشکردنی سەرچاوەکانی داهات و ناسنامە هەیە.
بۆ کوردستان کە لە ڕووی نەژادییەوە لە ناوچە عەرەبییەکان جیا بووەتەوە، سەرژمێری لە مێژوودا هەم هەڕەشە و هەم میکانیزمێک بووە بۆ لێسەندنەوەی ناسنامەی کوردستانیبوون لە ناوچە کوردستانییەکاندا، بەتایبەتی لە کەرکووک و خانەقین. لەگەڵ ئەوەشدا، بۆ حکوومەتی ناوەندیی عێراق، دەستکاریکردنی داتاکانی ئاماری سەرژمێری وەک ئامرازێک بەکار دەهێنێت بۆ لاوازکردنی کاریگەری کورد لەو ناوچانە، دەسەڵاتدارانی عێراقی بە گۆڕینی ئاماری دیمۆگرافی، دەتوانن پێکهاتەیەک بۆ هەژموونی عەرەب دروست بکەن، بەمەش مافی کورد لەسەر کوردستانی بوونی ئەو ناوچانە سەرکوت دەکەن.
سەرژمێری ساڵی 1957 له عێراق
سەرژمێری ساڵی 1957 لە عێراق بە دوایین سەرژمێری پێش دەستێوەردانی سیاسی ئاشکرا دادەنرێت. ئەم سەرژمێرییە وێنەیەکی ڕوونی پێکهاتەی نەتەوەیی و ئایینی ناوچە جیاجیاکانی پێشکەش کرد، لەوانە ڕێژەیەکی بەرچاوی دانیشتووانی کورد لە کەرکووک و ناوچە کوردستانییەکانی تر، بەڵام دوای سەرهەڵدانی پارتە مەزهەبی و سیاسییەکان و گۆڕانی ڕژێم لە عێراق، سەرژمێری پرسێکە وەکوو سیاسەتی تەعریب لێی دەڕواندرێت.
مێژووی تەعریب لە عێراق
سیاسەتەکانی تەعریب لە عێراق، بەتایبەتی لە سەردەمی سەددام حوسێندا، شێوازێکی ئاوارەبوون و ڕاگواستنەوەی زۆرەملێ هێنایە کایەوە، بە شێوەیەکی سەرەکی دانیشتووانی کوردیان کردە ئامانج، بە مەبەستی داڕشتنەوەی ناسنامە و گۆڕینی ناسنامەی کوردی بۆ ناسنامەی عەرەب لە سەرانسەری ناوچەکانی عێراقدا، ڕژێم سیاسەتی تەعریبی جێبەجێ کرد کە دانیشتووانی کوردستانی لە زەوییەکانیان دوورخستەوە، دەستی بەسەر موڵکەکانیاندا گرت و خێزانە عەرەبە هاوردەکانی گواستەوە بۆ ناوچە کوردنشینەکان و لەسەر موڵک و ماڵی هاووڵاتیانی کوردستان نیشتەجێی کردن.
تەعریب تەنیا گۆڕانێکی دیمۆگرافی نەبوو، بەڵکوو هەوڵێکی گشتگیر بوو بۆ سڕینەوەی کولتوور و ناسنامەی کوردی و لەسەر خاکی خۆی. ئەم مێژووە لە ئاوارەبوون و سیاسەتی زۆرەملێ و سڕینەوەی ناسنامەی کوردی لە ناوچە کوردستانییەکاندا هێشتا نیشانەی خۆی نەسڕیوەتەوە لەسەر دانیشتووانی کورد، بەتایبەتی ئێسته بە بوونی میلیشیا عێراقییەکان لە ناوچە کوردستانییە داگیرکراوەکاندا وەک هەڕەشە دەردەکەوێت.
مەترسی سەرژمێری لە کەرکووک، خانەقین و ناوچە داگیرکراوەکانی کوردستان
لە ناوچە جێناکۆکەکان بەتایبەتی کەرکووک و خانەقین سەرژمێرییەکی نوێ کە لەژێر کۆنترۆڵی میلیشیا عێراقییەکاندا به‌ڕێوه ده‌چێت، مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر بوونی دیمۆگرافیای کورد.
لە دوای ڕووداوه‌كانی 16ـی ئۆکتۆبەرەوە میلیشیاکانی عێراقی بەتایبەتی حەشدی شەعبی دەسەڵاتی خۆیان بەسەر ئەو ناوچانەدا سەپاندووە و پشتیوانییان لە سیاسەتی تەعریب کردووە. هەژموونی ئەوان ڕێگەیان پێ دەدات پرۆسەی سەرژمێری بەکار بهێنن بۆ بەرژەوەندی دانیشتووانی عەرەب، کە دەبێتە هۆی بەهێزکردنی زۆرینەی عەرەب لەو ناوچانەی کە بە درێژایی مێژوو خاکی کوردن. ئەم سیاسەتە ئامارییە دیمۆگرافییە هەڕەشەی گۆڕینی هەمیشەیی ناسنامەی ئەو ناوچانە دەکات و داواکاری کوردەکان و ئاواتەکانی مافی چارەی خۆنووسین دەخاتە مەترسییەوە.
جێبەجێنەکردنی ماددەی 140
ماددەی 140 ی دەستووری عێراق بۆ چارەسەرکردنی ئەم نیگەرانیانە داڕێژرا. بەڵام دوای نزیکەی 20 ساڵ لە پەسەندکردنی ماددەكه، هێشتا جێبەجێ نەکراوە. لەو ماوەیەدا کە ئەم ناوچانە لەژێر دەسەڵاتی کورددا بوون، سەرکردایەتی کورد بەردەوام داوای سەرژمێرییەکی شەفافیان دەکرد بۆ چەسپاندنی مافە دیمۆگرافییەکانیان لەگەڵ ئەوەشدا ئەم بانگەوازانە دژایەتی لایەنە سیاسییە عەرەبەکان ڕووبەڕوویان بووەوە. ئێستا کە ئەم ناوچانە لەژێر کۆنتڕۆڵی میلیشیا عێراقیەکانن، لەناکاو هەوڵ دەدرێت سەرژمێری بكرێت کە مەترسییە لەوەی ئەم سەرژمێرییە شەرعییەتدان بێت بە بوونی تەعەریب و سڕینەوەی ناسنامەی کوردستانیبوون، لەسەر خاکی کوردستان.
بۆچی سەرژمێری لە کەرکووک و خانەقین ترسناکە؟
بۆ دانیشتووانی کورد، سەرژمێری لە هەلومەرجی ئێسته‌دا جێگەی نیگەرانییە، چونکە لەوانەیە گۆڕانکارییە دیمۆگرافیەکان زیاتر بە دامەزراوەیی بکرێن کە بەهۆی سیاسەتی تەعریب هاتۆتە کایەوە.
نیو سەدە بەسەر هەڵگیرسانی سیاسەتی تەعریب تێ دەپەڕێت و عێراق تەنیا ململانێی لەسەر ئەو خاکانە چڕتر کردووەتەوە. جێبەجێنەکردنی ماددەی 140 پێگەی دانیشتووانی کوردی لاواز کردووە و کۆنترۆڵکردنی بەردەوامی ئەو ناوچانە لە لایەن حەشدی شەعبی وەک درێژەپێدەری هەوڵە مێژووییەکانی عێراق بۆ تەعریب دادەنرێت. تەنانەت ڕاپۆرت هەیە، ئاماژه به‌وه ده‌كات، عەرەبی هاوردە و تەنانەت بە پەنابەرانی لوبنانیشەوە، لە ناوچە کوردنشینەکان نیشتەجێ دەکرێن. ئەم گۆڕانە هەڕەشەیەکی جیددی بۆ سەر ناسنامە و نوێنەرایەتی سیاسی کورد لەناو عێراقدا دروست دەکات.
بەکورتی، ناکرێت مەترسییەکانی سەرژمێری لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان بە کەم سەیر بکرێت. کۆنترۆڵی ئێسته‌ی کەرکووک و خانەقین لە لایەن میلیشیا عێراقییەکانەوە باردۆخێکی دروست کردووە کە دەتوانرێت داتاکانی سەرژمێری بەکار بهێنرێن بۆ زیاتر بەعەرەبکردنی ئەم ناوچانە و سڕینەوەی ناسنامەی کوردی.
بەبێ سەرژمێرییەکی دادپەروەرانە و شەفاف کە ڕێز لە دیمۆگرافیای مێژوویی بگرێت، دانیشتووانی کورد هەم نوێنەرایەتی و هەم پەیوەندییان بە خاکی بابوباپیرانیانەوە لە دەست دەدەن. هۆشیاری و چاودێری نێودەوڵەتی زۆر گرنگە بۆ دڵنیابوون لەوەی مافە دیمۆگرافیەکانی گەلی کورد بپارێزرێت و پرۆسەی سەرژمێری ڕەنگدانەوەی هەمەچەشنی ڕاستەقینەی دانیشتووانی عێراق بێت، نەک وەک ئامرازێک بۆ تەعریب.