نامەیەک بەکوردی، بۆ بەڕێز (کییەر ستارمەر)

لە ڕۆژی چوارشەممەی 24ی ئەیلوولی ئەمساڵدا، ستارمەر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، وتارێکی لە ڕۆژنامەی (الشرق الاوسط)دا بڵاوکرابووەوە، کە ڕەنگە تایبەت بە عەرەبی بۆ ڕۆژنامەکە نووسرا بێ .

گەوهەری وتارەکەی پاساودان بوو سەبارەت بە دانپێدانانی بەریتانیا بە دەوڵەتی فەڵەستین لە چوارچێوەی ستراتیژی چارەسەری (دوو دەوڵەتەکە)، كە تیایدا نووسیبووی: (ئەوەی لەقسەکانمدا وتم دەنگدانەوەی مێژوو و پابەندبوونی باوباپیرانمان لەخۆدەگرێ) ئەمەش ئاماژەیە بۆ بەڵێنی بلفۆر (1917) كە تیایدا بەڵێنیان بە جووەکان دابوو، نیشتمانێکی نەتەوەییان بۆ دادەمەزرێنن .

بێگومان باوباپیرانی شانشینی یەکگرتوو، کە چەند سەدەیەک کۆلۆنییە فراوانەکانی بەریتانیا بەو ئیمپراتۆرییەتە دەناسرا، (کە خۆری لێ ئاوا نەدەبوو)، بەڵام لەسەدەی بیست  و لە دوای جەنگی یەکەم و دواتریش لە جەنگی دووەمی جیهاندا بەریتانیا ناچاربوو دەرگای سەربەخۆیی بۆ بەشێکی زۆری نەتەوە بە کۆلۆنیکراوەکانی  بکاتەوەو وەک نموونە هەندێ لە بەڵێن و ڕێکەوتنەکانی وەک ئەوەی بلفۆڕ لە (1948)دا بەبڕیاری براوەکانی جەنگی دووەم و پەسندکردنی لەلایەن ڕێکخراوی تازە دامەزراوی (نەتەوە یەکگرتووەکان) بچێتە بواری جێبەجێکردنەوەو سەرزەمینەکە لەنێوان فەڵەستینی و  جووەکان دابەشبکرێ.

 جووەکان خێرا پڕۆژەکەیان پەسندکرد و دەوڵەتی ئیسرائیلیان بونیات نا و فەڵەستینیەکان بە فیت و هاش وهوشی دەوڵەتە عەرەبییەکانی ئەو سەردەم بە بڕیاری دابەشکردنەکە ڕازی نەبوون و ئیتر دۆخی جەنگ و ململانێی خوێناوی سەپێندرایە سەر تەواوی ناوچەکە و کارەسات و کوشتارو وێرانکارییە دوولایەنییەکە تائێستاش بەردەوامە و هیچ ئاسۆیەکیش بۆ ئاسایش و سەقامگیری دیار نییە، ڕێک لەم دۆخەدا چەندین وڵاتی ئەوروپایی و عەرەبی و ئیسلامی و ئەفریکایی و لاتینی بڕیاریان دا دان بە دروست بوونی دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێن، کە بەریتانیا یەکێکیان بوو، هەڵبەت لەجەنگی یەکەمەوە فەڵەستین لەدەست داگیرکاری عوسمانی ڕزگار کراو بە سیستمێکی ماندێتی براوەکانی جەنگی یەکەم لە ژێرسایەی تاجی بەریتانیا بە خودی کێشەکەی و لێکەوتە ناڕەحەت و بوغرنجەکان مایەوە، تا بڕیاری دابەشکردنەکە لە (1948) دا و ئیدی لەوساوە تا ئەم ساتەوەختەش وێڕای چەندین دانوستانی نێوانی عەرەب و ئیسرائیل بڕیاری نێودەوڵەتی بۆ چارەکردنی کێشەکە هەیە، کە لە ئەدەبیاتی سیاسی جیهاندا بە کێشە یان بە (ململانێی عەرەب و ئیسرائیل) ناسراوە.

 (ستارمەر)، وەک لەسەرەوە بیرۆکەی بنەڕەتی قسەکەیم بە وەرگێڕدراوی تۆمار کرد، ئەیەوێ لەگەرمەی خولێکی نوێی شەڕ و کوشتاری خوێناوی نێوان ئیسرائیل و حەماس دا بچێتە ناو ئەو بەرەیەی، کە بە پێشەنگایەتی فەرەنسا و سعوودیە بەڕژدی کاریان بۆ ئەو پلانەکرد، کە بە دانپێدانان بە دەوڵەتی فەڵەستین تێزی (چارەسەری دوو دەوڵەتی) جێبەجێ بکەن .

 لێرەدا مەبەستمە بەتایبەت وەبیر (ستارمەر) و دەوڵەت و دەستەبژێری سیاسی و بیریار و توێژەران و دەستەبژێرە جیاجیاکانی بەریتانیا بهێنمەوەو هاوکات وەبیر نەتەوەکەشمان لە هەمووپارچەکانی کوردستان، بە هەموو ئاراستە ئایدیۆلۆژی و سیاسییەکان و بە هەموو نەوەکانی بهێنمەوە، کە ئەگەر :

یەکەم : بەریتانیا بە دیدێکی نوێ وجیاواز پێداچوونەوەیەکی مێژوویی و بگرە ئاکاری لەمەڕ ئەو بەڵێنانەدا پەیڕەو دەکا، کە باوباپیرانی (سەرکردە و ڕابەر و سیاسەتوانانی) بە نەتەوە بەکۆلۆنیکراوەکانی شانشینی بەریتانیای سەردەمە جیاجیاکانیان داوە، ئەوا دەبێ کوردیش بەهەموو تواناکانی خۆی لێرە و لە دیاسپۆراو لە ناوەندە نێودەوڵەتی و جیهانی و ناوچەییەکان، خەبات و گووشاری شارستانییانە و دپلۆماسییانەی دەوڵەتی و میللی و هەروا تێکۆشانی  ئەکادیمیانەش بکا بۆ ئەوەی ئەو بەڵێنانەی لە ڕێککەوتننامەی (سیڤەر)دا بە نەتەوەی کوردی دابوون و هاوکات ئەو بەڵێنانەش کە (بەریتانیا و فەرەنسا) بە نەتەوە ڕزگارکراوەکانی ژێر چەپۆکی عوسمانی دابوو، بەتایبەت ئەوەی بە کورد وەک نەتەوە پەیوەستە، بگەڕێنەوە سەری و با وەفاداری بەریتانیا تەنیا بۆ فەڵەستینییەکان نەبێ، بەڵکو بۆ کوردیش بێ، کە ئێستا پتر و ڕوونتر و کاریگەرتر لە سەد ساڵی ڕابردوودا دۆز و پرسەکەی بۆتە پرسێكی نەتەوەیی چارەنووسخوازی ئەوتۆ کە چیتر وەدرەنگ کەوتن هەڵناگرێ. 

دووەم : پرسی کورد (کوردستان) لە ڕێککەوتنی سایکس - پیکۆ (1916)ەوە دەست پێدەکات، تا دەگاتە  پەیماننامەی (سیڤەر) و ئەوساش یەکەمین زەبری هاوبەشی بەریتانیاو فەرەنساو کۆماری تورکیا بە ڕەزامەندی کۆمەڵەی گەلان لە پەیماننامەی (لۆزان 27/7/1923) لە کورد دراو لەوێش بەدواوە ئیدی نە بەریتانیا و نە هاوپەیمانەکانی جەنگی دووەم و نە دواتریش دۆز و پرسی نەتەوەیی کورد لە هەموو پارچەکاندا بە فەرمی و بەڕاگەیەندراوی نابێتە خاوەنی هیچ بنەمایەک، کە کێشەیەکی نێودەوڵەتی یان هەرێمایەتی پێک بهێنێ، هەرچەندە لە کۆتاییەکانی جەنگی دووەمدا بە پشتیوانی سۆڤیەت کۆماری کوردستان لە مەهاباد دادەمەزرێنرێ ئەویش (سۆڤیەت) تەنیا دوای یانزە مانگ پشتی تێ دەکا و دەیکاتە قوربانی بەرژەوەندییەکانی خۆی، پرسی نەتەوەیی کورد تا ئەم ساتە وەختەش دوای زیاتر لەسەدەیەك هەر بەردەوامە (2025) و تەمەنی پرسی نەتەوەیی کورد (كوردستان) بە  چارەنەکراوی ماوەتەوە، لە کاتێکدا پرسی فەڵەستین تەنیا 77 ساڵە هەیە، بەڵام لەبەر زۆر هۆکار گەرچی وەک پرسی بەشێکی بچووکی نەتەوەیی عەرەبە، وەک پرسێکی ناوچەیی و نێودەوڵەتی لەئارا دایە و چونکە پتر لە 20 دەوڵەتی عەرەب و هەموو دەوڵەتە موسڵمانەکان و زۆری وڵاتی دیکەش پشتگیری لە مەسەلەی سەروەربوونی فەڵەستینیەکان دەکەن، بۆیە پرسیی ئەوان بۆتە فاکتەرێکی دیار لە هاوکێشە جیهانی و ناوچەییەکاندا و بۆتە بنەمای کێشەگەلی فرەڕەهەند و فرە لێکەوتەی جیهانیش، کەچی  هەم چوار دەوڵەتە داگیرکەرەکەی کوردستان و هەم دەوڵەتە بەهێز و کاریگەرەکانی دنیا بە (بەریتانیای مەزن)یشەوە، لەتەکیاندا وڵاتانی دنیای عەرەب و دنیای موسڵمانیش بە شێوەیەکەی فەرمی دان بەوە دانانێن، کە پرسی کورد (کوردستان) پرسی نەتەوەو و نیشتمانێكی ژێردەست و داگیرکراوە، چ جای ئەوەی چاوەڕوان بین دان بەوەدا بنێن، کە کوردیش لە جوگرافیا و دیمۆگرافیایەکی فراوانی وەک کوردستانی هەرچوار پارچەی لێکنەپچڕاودا شایستەی ئەوە بێ دان بە سەربەخۆبوون و سەروەریدا بنرێ، لەکاتێکدا میراتگرانی ئەمڕۆی باوباپیرانی بەریتانیا لەڕووی هاودەنگ بوون لەگەڵ مێژوو و پابەندبوون بە بەڵێنەکانیان، وەک سەرۆک وەزیرانی ئێستایان سەبارەت بە ڕەواداری دەوڵەتی فەڵەستین ئاماژەی داوە، دەبووایە بەپێی پرەنسیپی یەک (بانی و یەک هەوایی) مامەڵەی لەگەڵ مەسەلەی کوردیش بکردایە نەک وەک پەندە کوردیەکە بە پرەنسیپی بێ شەرمانەی (بانێک و دوو هەوا) مامەڵەی بکردایە، بەراووردی هەڵوێستی بەریتانیا لە بڕیاردان لەسەر بەدەوڵەتبوونی فەڵەستین لە ئێستادا (2025) و دژایەتیکردنی فرەچەشن بە شێواز و ئامرازە نەرم و زبرەکانی شانشینی یەکگرتوو و هاوپەیمانانی بەرانبەر ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان (2025) بەسە بۆ ئەوەی (دووهەوایی) سیاسەتی نەک هەر ڕەتکردنەوەی  ئەنجامی ڕیفراندۆمی باشووری کوردستانمان بۆ ڕوون بێتەوە، بەڵکو ڕەتکردنەوەی خودی پرۆسەکە و سزادانی کوردیش وەک سیاسەتێکی بێ شەرمانە دەردەکەوێ .

سێیەم : ئەگەر، بەریتانیاو وڵاتانی تری سواربووی هەمان شەمەندەفەر، ئەم هەموو کوشتار و وێرانكارییانەی ، کە بەدرێژایی هەفتاوهەفت ساڵ لە نێوان ئیسرائیل و عەرەبدا ڕوویداوە، کە لە نێوان ئیسرائیل و عەرەبەکان، بە فەڵەستینیشەوە وەک بابەتێکی مرۆییانە و ئاکاری بکەنە بیانووی دانپێدانان بە بەدەوڵەتبوونی فەڵەستین، ئەوە نەک هەر جێی خۆیەتی بەڵکو زۆر جێی خۆیەتی لە بەڕێز (ستارمەر) و لە هەموو ناوەند و کەسایەتییە بڕیاردەرەکانی ئەو دەوڵەتە بەهێز و کاریگەرە بپرسین، داخۆ ناوەندەكانی توێژینەوە و ئامارییەکانیان هیچ بەراوردێکیان لە نێوان ژمارەی قوربانیەکانی کورد، بەژن و مناڵ و پیر و لاوی نەک تەنیا باشووری کوردستان بەڵکو هی هەر چوارپارچەی کوردستان کردووە، داخۆ لە 1916ـەوە تا ئەمڕۆ قوربانییەکانی کورد بەرانبەر بە قوربانیانی فەڵەستین و عەرەب و جوو ( بەدەر لە هۆڵۆکۆست )چەند بووە؟ بێگومان بەراوردێکی خێرا لە نێوان ژمارەی قوربانیانی ئەنفال (182,000) قوربانی کیمیابارانی هەڵەبجەش بە (5000) قوربانییەوە، ئەوا تەرازووی قوربانییەکانی کورد لەبەرانبەر هی عەرەب و فەڵەستینی و جووەکان  پێکەوە، هەموو ئەوانە شەرمەزار دەکا، کە کارەساتەکانی کورد پشتگوێ دەخەن یان زۆر سادەی دەکەنەوە .

بۆیە ئەگەر دروستکردن و داننان بە دەوڵەتی فەڵەستین، لە دیدگایەکی ئاکاری و مرۆییەوە کاردانەوە بێ  بەرانبەر بە کوشت وکوشتاری غەزە، ئەی کیمیابارانی هەڵەبجە و، پرۆسەی ئەنفالی باشووری کوردستان و ڕەشەکوژی وجینۆسایدی دێرسیمی باکوور و کوشتارگەکانی خەلخالی کە دادوەری کوشتارە نایاساییەکانی کۆماری ئیسلامی بوو لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، هەروەها ئەو کوشتارەی دەوڵەتی سوریای ئەسەد بەرانبەر بە هاندەرانی تیپی تۆپی پێی کوردانی قامشلی لە 2004 لەناو گۆڕەپان و ستادیۆمی تۆپێن ئەنجامیاندا هەر لەبەر ئەوەی بە کوردی سلۆگانی هاندانی یارییکەرانی تیپەکەی خۆیان دەووتەوە. 

هەڵبەتە من تەنیا مشتێک لە هەزاران خەرواری تاوانەکانی کوشتنی کوردم لە چوار پارچەی کوردستان بەدەستی داگیرکەران ئاماژە پێدا، بۆیە بە مافی کوردی دەزانم، بەسەرسووڕمانەوە لە بەڕێز (ستارمەر) و ناوەندەکانی بڕیاری تەواوی دەوڵەت و کۆمەڵگای بەریتانیا بپرسین، ئەرێ ئێوە ئاگاداری ئەو هەموو تاوان و ڕەشەکوژی و جینۆسایدی کورد نین؟ ! ئەگەر هایدارنین، بۆ؟ ئەگەر ئاگاداریشن بۆ لێی بێ دەنگن و وەک مەسەلەی کوشتن و قڕکردنی نەتەوەیەک هیچ هەڵوێستێکی بارتەقای تاوانەکانتان نییە؟، بەتایبەت دەوڵەت و حکومەت و حزبەکانی بەریتانیا، کە لە دەستپێکەوە ئۆباڵی ژێردەست بوون و داگیرکردن و سیاسەتی قڕکردنی کوردتان لە ئەستۆدایە کاتێک ڕەوایەتیتان دا بە داگیرکردنی کوردستان و پارچەکردنی و هاوکات لەژێردەستەییدا هێشتنەوەی کورد.

 چوارەم : زۆر ئەگەری تری پەیوەست بەبابەتی دانپێدانانی بەریتانیا و ئەوانی تر بە دەوڵەتی فەڵەستین هەن، کە دەشێ باسیان بکەین، بەڵام  بەڕێز (ستارمەر)... پێم وایە ئەوەندەی ئاماژەمان پێدا ، بەس بێ بۆ ئەوەی ئێوە و ئەوانی تریش بگەڕێنەوە سەر ئەو بەڵێنانەی باوباپیرانتان بەنەتەوەی کوردیان داو لێیشی هەڵگەڕانەوە، بە تایبەت، کە لە قسەکانی ناو ووتارەکەت لە (الشرق الاوسط)دا ئەوەمان بۆ ڕوون ڕوون دەبێتەوە، کە پەشیمان بوونەوەی دەوڵەتێکی مەزنی وەک بەریتانیا، لەو  سیاسەتە هەڵانەی کە بەرانبەر بە نەتەوەیەکی وەک کورد کردوونیەتی و من وەک هەڵەیەکی سادەو ئاسایی ناویان نانێم، چونکە ئەو سیاسەتە هەڵانە خوێنزاو کارەساتباربوون، بەڕێز سەرۆک وەزیران... کە ڕۆژگارێ لە سایەی دەوڵەتی تۆدا ئێمەی کورد پارچەپارچە و داگیرکراین، وەختی ئەوە نەهاتووە، ئاوڕێک لەو ڕابردووەش بدەیتەوە، بە تایبەت، کە ئێستا کورد ئێوە بە دۆستی خۆی دەزانێ و چاویشی لەوەیە، دۆستان لەبەرانبەر یەکتردا بە ڕژدی و ڕاستگۆیانە بەو هەڵانەیان دابچنەوە، کە هێشتا کارەسات سازن .

دوا قسەم ئەوەیە، کە بڕوام وایە کوردیش بەو بەرەوپێشچوونانە ناڕەحەت نین، کە لە دۆزی فەڵەستیندا ڕوویداوە، هەرچەندە هێشتا دیار نییە دەگاتە پێدەشتێک یان هەمدیس دەچێتەوە سەرهەڵدێرێک، بەڵام ئەبێ بوێرانە و ڕاستگۆیانە ئەوە بڵێم، کە ئیرەیی بەو پەرەسەندنانە دەبەم، کە فەڵەستین لانی کەم لەڕووی تیۆری و گووتاری سیاسییەوە لێی بەرخورداربووە، نەک هەرلەبەر ئەوەی، کە دەیان دەوڵەت پشتیوانی دەوڵتسازییان دەکەن، بەڵکو لەبەر ئەوەش، کە باش یان خراپ، ڕاست یان درۆ هەن پشتگیرییان دەکەن، لەکاتێکدا هێشتا ئێمەی کورد بەکردەوە وا دەبینین، کە لە خۆشی و ناخۆشیەکانماندا تەنیا شاخەکانمان دۆستی ڕاستەقینەمانن!