صنعت فرش ایران در حال فروپاشی تحت تحریم‌ها
اربیل (کوردستان٢٤)- فرش‌های دستباف ایران که زمانی نمادی از اعتبار فرهنگی بودند، دیگر به سرعت گذشته به فروش نمی‌رسند، زیرا تحریم‌ها بر اقتصاد از قبل مشکل‌دار ایران فشار می‌آورند و سلیقه خریداران تغییر می‌کند.
این صنعت که در اوج خود در اوایل دهه 1990 بیش از 2 میلیارد دلار درآمد صادراتی داشت، اکنون برای جمع‌آوری حدود 40 میلیون دلار تلاش می‌کند و با سقوط چشمگیر بیش از 95 درصدی مواجه شده است.
اعمال مجدد تحریم‌ها در سال 2018 به این معنی بود که این هنر قدیمی، آنچه را که به طور سنتی بزرگترین بازار خود - ایالات متحده - بود، از دست داد.
زهرا کمانی، رئیس مرکز ملی فرش ایران، به تلویزیون دولتی گفت:"در سال‌های اعمال تحریم‌های نامهربانانه و ظالمانه ایالات متحده بر بخش فرش دستباف، ما ایالات متحده، خریدار بیش از 70 درصد فرش‌های دستباف ایران، را از دست دادیم."
در سال ۲۰۱۷، درست قبل از احیای تحریم‌ها، فرش همچنان یکی از صادرات غیرنفتی کلیدی کشور محسوب می‌شد و درآمدی بیش از ۴۰۰ میلیون دلار داشت.
اما سازمان گمرک ایران اعلام کرد که در آخرین سال تقویم ایرانی که در ماه مارس به پایان رسید، صادرات تنها ۴۱.۷ میلیون دلار بود.
در آن سال صادرات به ۵۵ کشور انجام شد که آلمان، امارات متحده عربی، ژاپن و چین در صدر آنها قرار داشتند.
در این میان، رقبایی مانند هند، چین، نپال و پاکستان از این فرصت استفاده کرده و به دنبال پر کردن شکاف در بازار جهانی بوده‌اند.
«قیمت بالا»
برخی از این فرش‌ها حتی به ایران نیز راه پیدا می‌کنند، جایی که به گفته کمانی، حداقل دو میلیون نفر، از جمله زنان در مناطق روستایی، برای امرار معاش خود به صنعت فرش‌بافی وابسته هستند و گاهی اوقات درآمد کمی معادل چند دلار در روز دارند.
حامد نبی‌زاده، تاجر فرش، به خبرگزاری فرانسه گفت:«ایران از کشورهای دیگری مانند هند، ترکیه و چین فرش وارد می‌کند. ما به دلیل این واردات، بخشی از حجم فروش داخلی خود را در بازار ایران از دست می‌دهیم.»
دهه‌ها، گردشگران غربی از ایران عبور می‌کردند و فرش‌ها را به عنوان سوغاتی یا هدیه برمی‌داشتند. اما با توجه به اینکه صنعت گردشگری کشور نیز تحت تاثیر هشدارهای مسافرتی و روابط خصمانه قرار گرفته است، تعداد کمتری از خارجی‌ها از ایران بازدید می‌کنند که به معنای کاهش فروش فرش است.
نبی‌زاده علاوه بر این می‌گوید که حتی گردشگرانی که می‌آیند «ممکن است به کار ما علاقه‌ای نداشته باشند زیرا سلیقه مصرف‌کننده تغییر کرده است» و «قیمت‌ها بسیار بالاست».
وی افزود:«حتی برای کسی که در یک کشور اروپایی زندگی می‌کند، خرید فرش ابریشمی مثلا با قیمت 30 تا 40 هزار دلار تا حدودی دشوار است. حمل و نقل فرش نیز برای گردشگران بسیار چالش برانگیز است.»
کارشناسان رکود بازار را به مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی و سیاسی نسبت می‌دهند.
تحریم‌های گسترده بین‌المللی، بازارهای حیاتی را قطع کرده است، در حالی که سیاست‌های ناقص ارزی و خارجی - به ویژه آن‌هایی که بازگشت درآمدهای صادراتی را محدود می‌کنند - رقابت‌پذیری را فلج کرده‌اند.
افزایش هزینه‌های تولید و حمایت ضعیف دولت، این صنعت را تحت فشار قرار داده است و این مشکل را پیچیده‌تر کرده است.
احیای صنعت
مقامات ایرانی اصرار دارند که احیای این صنعت و هنر فرش‌بافی که قدمت آن به عصر برنز ایران می‌رسد، امکان‌پذیر است.
محمد اتابک، وزیر تجارت، در ماه ژوئن به خبرگزاری دولتی ایرنا گفت:"ما برخی از بازارهای بین‌المللی را از دست داده‌ایم، اما امیدواریم که با قوانین تجاری و ارزی کشور بتوانیم این صنعت را احیا کنیم."
وی افزود:"ما در تلاشیم تا با توافق‌نامه‌های تازه امضا شده، صادرات را برای بازرگانان کشور ترویج و تسهیل کنیم."
از نظر نبی‌زاده، راه خروج از این بحران توجه بیشتر به "روندهای فعلی در دکوراسیون" است.
او گفت:"ما باید فرش‌ها را بر اساس این روندها تولید کنیم و بیش از حد تعصب نداشته باشیم که فرش باید همان شکل‌ها و الگوهای قدیمی را داشته باشد."
همچنین «جذب مشتریان آنلاین از طریق رسانه‌های اجتماعی» و «ایجاد برندسازی قوی برای فرش» را از دیگر راه‌حل‌های ممکن ذکر کرد.
اما با سقوط ارزش پول ملی در برابر دلار، حتی بازار داخلی نیز در معرض خطر نابودی است.
شیما، یک عروس ۳۱ ساله، گفت:«اگرچه من همیشه فرش دستباف را برای جهیزیه‌ام می‌خواستم و خانواده‌ام به من قول داده بودند، اما نمی‌توانستند از پس هزینه آنها برآیند. در عوض، ما فرش‌های کارخانه‌ای را انتخاب کردیم.»
شیما که برای حفظ حریم خصوصی خود نخواست نام کامل خود را فاش کند، گفت:«این یک سنت قدیمی ازدواج است که عروس باید فرش‌های خانه را تهیه کند.»
با این حال، بسیاری از خانواده‌ها این روزها به دلیل قیمت پایین‌تر، فرش‌های کارخانه‌ای را انتخاب می‌کنند یا اگر از طبقات نیازمندتر باشند، اصلا فرش نمی‌خرند.»
اکنون، با از دست دادن فزاینده مشتریان داخلی توسط ایران و تسلط بازارهای جهانی بر تقلیدهای کم‌هزینه‌تر، فرش ایرانی در معرض خطر تبدیل شدن به یادگاری از یک عصر طلایی گمشده است که میراث آن به مویی بسته شده است.
ای‌اف‌پی/ب.ن
