تۆڕی میدیایی گڵۆباڵ ستارت ڤیو: یاسای وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستان دەروازەیەکی نوێ بۆ ئاشوورییەکانی تاراوگە دەکاتەوە

لە ڕاپۆرتێکی تایبەتدا، تۆڕی میدیایی گڵۆباڵ ستارت ڤیو تیشک دەخاتە سەر ئەو دەرفەتە ستراتیژییەی کە یاسای وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستان بۆ ئاشوورییەکانی تاراوگە دەیڕەخسێنێت. ڕاپۆرتەکە باس لەوە دەکات کە چۆن ئەم یاسایە، بە پێدانی مافی خاوەندارێتی 100%ـی بیانی، دەتوانێت ببێتە وەرچەرخانێک بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی کۆچ و ئاوەدانکردنەوەی زێدی باوباپیرانیان، لەرێگەی گۆڕینی پاراستنی کەلتوور بۆ بزوێنەرێکی ئابووریی بەردەوام.

لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، لە میانی سەردانێکی شاندێکی ئاشووری-ئەمەریکیدا بۆ عێراق و دیداریان لەگەڵ بەرپرسانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە نێویاندا محەممەد شوکری، سەرۆکی دەستەی وەبەرهێنان لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان، یاسا پێشکەوتووەکانی وەبەرهێنان لە هەرێم وەک دەرفەتێکی زێڕین بۆ گەڕانەوەی سەرمایەی کۆمەڵگە مەسیحییەکانی تاراوگە خرایەڕوو. ئامانجی سەرەکیی ئەم هەنگاوە، بەهێزکردنی بوون و ئایندەی ئاشووری، کلدان و سریانەکانە لەسەر خاکی باوباپیرانیان.

بەرگەشت ئاکرەیی، گوتەبێژی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستان بە کوردستان24ی ڕاگەیاند، بڕیارە سبەی یەکشەممە 16ی تشرینی دووەمی 2025، شاندێکی بازرگانی لە ئەمەریکا بە سەرۆکایەتی دەیڤید تافوری، سەرۆکی ئەنجوومەنی بازرگانیی ئەمەریکی کوردستان سەردانی هەرێمی کوردستان بکەن.

گوتیشی: شاندەکە لە سەرمایەدار، بازرگان و وەبەرهێنەری ئەمەریکی و نەتەوەکانی دیکە پێکهاتوون، کە ئامانج لە سەردانەکەیان لە نزیکەوە بینی دەرفەتە وەبەرهێنەرەکانە لە هەرێمی کوردستان و ئاڵوگۆڕکردنی دەرفەتەکان، هاوکات بۆ بە هاوبەشی کار کردن لەگەڵ وەبەرهێنەرەکانمان، بۆ ئەوەی ئەوانیش بتوانن لە ئەمەریکا وەبەرهێنان بکەن.

دەشڵێت: ئەو شاندە ساڵانە زیاتر لە جارێک سەردانی هەرێم دەکات و هەر جارێکیش بێنە ئێرە، یاداشتنامەیی لێکتێگەیشتن لەگەڵ هەرێمی کوردستان و بازرگان و وەبەرهێنەرەکانی خۆمان دەکات.

هاوکات بڕیارە سەرۆکی ئەنجوومەنی بازرگانیی ئەمەریکی کوردستان لەگەڵ سەرۆکی دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستان کۆببێتەوە.

ئاوەدانکردنەوە لە ناوخۆوە؛ وەڵامی نیگەرانییەکانی تاراوگە

بۆ دەیان ساڵە کۆچی بە لێشاوی گەنجان و کەسانی داهێنەر، گوندە ئاشوورییەکانی لە دەشتی نەینەوا، دۆڵەکانی دهۆک، و ناوچە مێژووییەکانی وەک عەنکاوە و ئەلقوش، بەرەو لاوازی بردووە. لە وەڵامی ئەم نیگەرانییەدا، ستراتیژی نوێ لەبری پشت بەستن بە هاوکاریی مرۆیی، جەخت لەسەر وەبەرهێنانی بوێر و بەردەوام دەکاتەوە کە میراتی کولتووری دەگۆڕێت بۆ دەرفەتی ئابووری و هێز بە کۆمەڵگەکان دەبەخشێت تا لە زێدی خۆیان گەشە بکەن.

هەرێمی کوردستان: ژینگەیەکی لەبار بۆ وەبەرهێنان

هەرێمی کوردستان وەک یەکێک لە لەبارترین ژینگەکان بۆ وەبەرهێنان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەرکەوتووە. بەپێچەوانەی یاسای فیدراڵی عێراق کە داوای خاوەندارێتی 51%ی سەرمایە لەلایەن هاوبەشی ناوخۆییەوە دەکات، یاسای وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستان (ژمارە 4ـی ساڵی 2006) ڕێگە بە خاوەندارێتی 100%ـی بیانی دەدات. ئەم یاسایە دەروازەیەکی مێژوویی بۆ کارئاسانی و پاراستنی سەرمایەی خەڵکی تاراوگە، بەتایبەت ئاشوورییەکانی ئەمەریکا و ئەورووپا، کردووەتەوە.

گرنگترین ئاسانکاری و پارێزبەندییەکان بۆ وەبەرهێنەران:

- خاوەندارێتی 100%ی بیانی: وەبەرهێنەرانی ئاشووری و تاراوگە دەتوانن بە تەواوی خاوەنی پرۆژەکانییان بن.

- لێخۆشبوونی باج: پرۆژەکان بۆ ماوەی 10 ساڵ لە باجی کۆمپانیا و گومرگ لەسەر هاوردەکردنی ئامێر و کەرەستەی خاو بەخشراون.

- مافی بەکارهێنانی زەوی: وەبەرهێنەران دەتوانن گرێبەستی درێژخایەنی بەکارهێنانی زەوی (تا 50 ساڵ و نوێکردنەوە) بەدەست بهێنن، کە هەندێک جار بە نرخی هاندەرانە یان بەخۆڕایی پێشکەش دەکرێت.

- گەڕاندنەوەی سەرمایە و قازانج: وەبەرهێنەران مافی تەواویان هەیە کە قازانج و سەرمایەکانیان بە دراوی بیانی بگەڕێننەوە بۆ دەرەوە.

مۆڵەتی ئاسانکراو بۆ پرۆژە گەورەکان – ئەو وەبەرهێنانانەی کە بڕەکەیان لە نزیکەی 2.5 ملیۆن دۆلار تێدەپەڕێنێت، شایستەی پەسەندکردنی خێرا و هاندانی زیاتر دەبن، لە وانەش پێشینەیی لە تەرخانکردنی زەوی، پشتیوانیی ژێرخان، و ئیمتیازاتی گومرگی.
مامەڵەی یەکسان: یاساکە گەرەنتی مامەڵەیەکی یەکسان لە نێوان وەبەرهێنەری بیانی و ناوخۆییدا دەکات.

داڕشتنی وەبەرهێنان: لە ئەمەریکاوە بۆ کوردستان

بۆ دامەزراندنی بوونێکی نێودەوڵەتیی یاسایی پارێزراو، پێویستە وەبەرهێنەران پەیڕەوی پێکهاتەیەکی دوو ئاستی بکەن: دامەزراوەیەکی خاوەن پشک لە ئەمەریکا (holding entity) و کۆمپانیایەکی جێبەجێکار لە کوردستان (operating company). ئەم شێوازە پارێزبەندیی جێبەجێکردنی نێودەوڵەتی مسۆگەر دەکات، هاوکات دڵنیایی دەدات لە پابەندبوون بە یاسا ناوخۆییەکانی وەبەرهێنان.

هەنگاوی یەکەم: دامەزراندنی کۆمپانیای (LLC) لە ئەمەریکا

کۆمپانیایەکی ئەمەریکی بە بەرپرسیارێتی سنووردار (LLC) وەک دامەزراوەی دایک کار دەکات، کە خاوەنی پشکەکانی کۆمپانیاکەی کوردستانە و بەپێی یاسای ئەمەریکا پارێزبەندیی یاسایی دابین دەکات.

پێکهاتە سەرەکییەکان:

بەڵگەنامەکانی دامەزراندن (Articles of Organization): لە یەکێک لە ویلایەتەکانی ئەمەریکا تۆمار دەکرێت (بۆ نموونە، میشیگان، دێلاوێر، ئیلینۆی).

ڕێککەوتننامەی کارپێکردن (Operating Agreement): شێوازی بەڕێوەبردن، دابەشکردنی قازانج، و چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان دیاری دەکات.

هەژماری بانکی و ژمارەی ناسنامەی باجی ئەمەریکی (EIN): بۆ گواستنەوەی سەرمایە بە شێوەیەکی شەفاف.

بڕگەکانی ناوبژیوانی (Arbitration clauses): دەسەڵاتی دادوەریی بێلایەن دیاری دەکات (بۆ نموونە، لەندەن، جنێڤ).

هەنگاوی دووەم: تۆمارکردنی کۆمپانیا لە کوردستان (فۆرمی ژمارە 1)

حکوومەتی هەرێمی کوردستان فۆرمی ژمارە یەک بۆ تۆمارکردنی کۆمپانیا بەکار دەهێنێت، کە ئەم زانیاریانە لە خۆ دەگرێت:

- ناوی کۆمپانیا بە زمانەکانی ئینگلیزی، عەرەبی و کوردی.

- شرۆڤەی چالاکییەکان (بۆ نموونە: بەرهەمهێنان، کشتوکاڵ، بیناسازی، گەشتیاری).

- پێکهاتەی خاوەندارێتی (کۆمپانیای LLCی ئەمەریکی دەتوانێت 100%ی پشکەکانی هەبێت).

- ناونیشانی تۆمارکراو لە هەولێر، دهۆک، یان سلێمانی.

- ئامانج و ماوەی کارکردنی کۆمپانیا.

- دوای پەسەندکردن، تۆمارکاری کۆمپانیاکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان بڕوانامەی دامەزراندن دەردەکات. پاشان کۆمپانیاکە دەتوانێت داوای مۆڵەت لە دەستەی وەبەرهێنان بکات بۆ دەستڕاگەیشتن بە زەوی، لێخۆشبوونی باج، و پشتیوانیی ژێرخان.

ستراتیژییەکانی پاراستنی سەرمایە لە کوردستان

پێویستە وەبەرهێنەران ڕێوشوێنی یاسایی و کارگێڕی بگرنەبەر بۆ کەمکردنەوەی مەترسییە سیاسی، دارایی و بازرگانییەکان.

بەکارهێنانی کۆمپانیای ناوخۆیی بە بەرپرسیارێتی سنووردار: کۆمپانیاکانی جۆری (LLC) لە کوردستان، خاوەن پشکەکان لە بەرپرسیارێتیی کەسی زیاتر لە بەشی سەرمایەکەیان دەپارێزن.

ڕێککەوتننامە دووقۆڵییەکانی وەبەرهێنان و دەسەڵاتی یاسایی: ڕێککەوتننامەکانی عێراق (BITs) ڕێگە بۆ پەنابردنە بەر ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی (وەک ICSID) خۆش دەکەن. پێویستە گرێبەستەکان بە ڕوونی ئاماژە بەم پارێزبەندیانە بکەن.

بڕگەکانی ناوبژیوانی لە هەموو گرێبەستەکاندا: دانانی ناوبژیوانی بێلایەن وەک (AAA, LCIA, یان ICC Paris).

جیاکردنەوەی سەرمایە بەپێی پرۆژە: دامەزراندنی کۆمپانیای جیاواز بۆ هەر پرۆژەیەک بە مەبەستی کەمکردنەوەی مەترسییەکان.

پاراستنی گرێبەستی زەوی و خاوەندارێتی: تۆمارکردنی هەموو گرێبەستەکان، لەخۆگرتنی مافی نوێکردنەوە و گواستنەوەی خاوەندارێتی، و دڵنیایی (دڵنیایی دژی دەستبەسەرداگرتن).

دڵنیایی (Insurance) و هاوبەشیی ناوخۆیی: بەکارهێنانی دڵنیایی دژی مەترسیی سیاسی (وەک OPIC و MIGA).

بۆ مسۆگەرکردنی مانەوەیەکی بەردەوام، پێویستە وەبەرهێنان لە چەند کەرتێکی ستراتیژیدا چڕ بکرێتەوە کە هەلی کار و ژێرخانی پێویست بۆ کۆمەڵگە ئاشوورییەکان دابین دەکەن، لەوانە:

کشتوکاڵ و ئاسایشی خۆراک: پەرەپێدانی ئاودێریی مۆدێرن، کارگەی ئارد و زەیتی زەیتوون.

پەروەردە و تەکنۆلۆژیا: کردنەوەی قوتابخانەی پیشەیی و ناوەندی فێرکردنی دیجیتاڵی.

تەندروستی: دامەزراندنی کلینیک، تاقیگە و خزمەتگوزاریی پزیشکیی لە دوورەوە.

بیناسازی و خانووبەرە: دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبوون بە نرخی گونجاو و نۆژەنکردنەوەی ژێرخان. 

گەشتیاریی کولتووری: نۆژەنکردنەوەی شوێنەوار و کڵێسا و دێرەکان بۆ ڕاکێشانی گەشتیاری نێودەوڵەتی.

دارایی و قەرزی بچووک: سندووقەکانی قەرز و پرۆگرامەکانی پێدانی قەرز بە کارە بچووکەکان بە پشتیوانیی خەڵکی تاراوگە.

ئەم هەوڵە تەنیا کارێکی بازرگانی نییە، بەڵکوو کردەوەیەکی پاراستنی کولتوور و ناسنامەیە. لەڕێگەی چوارچێوەی یاسایی هەرێمی کوردستانەوە، وەبەرهێنەرانی ئاشووری دەتوانن بە متمانە و شکۆوە وەبەرهێنان بکەن و ئەو دامەزراوانە بنیات بنێن کە گەلەکەیان لە خاکی باوباپیرانیاندا بەهێز و خۆڕاگر بهێڵنەوە.