عێراق بە کۆڵێک قەیرانەوە پێ دەنێتە ساڵی 2026
لەگەڵ هەنگاونانی عێراق بەرەو ساڵی 2026، جارێکی دیکە وڵات دەکەوێتەوە ناو بازنەی "بەرهەمهێنانەوەی قەیرانە تێکەڵکێشەکان". لەم نێوەندەدا، دیمەنێکی ئاڵۆز دەردەکەوێت کە بە دواکەوتنی مووچەی نزیکەی هەشت ملیۆن فەرمانبەر و خانەنشین دەست پێدەکات، بە بنبەستی پێکهێنانی حکوومەتدا تێدەپەڕێت و، دواجار بە سەرهەڵدانەوەی مشتومڕی هەستیاری "بەهەرێمکردنی بەسرە" کۆتایی دێت؛ دیمەنێک کە ئاماژەیە بۆ قووڵایی ئەو لێکترازانە سیاسی و داراییەی بەرۆکی دەوڵەتی عێراقی گرتووە.
لەگەڵ نزیکبوونەوەی کۆتاییەکانی ساڵی 2025، لە عێراق شکستھێنان لە دابەشکردنی مووچەی مانگی کۆتایی ساڵ بەسەر فەرمانبەراندا، وەک پێشهاتێکی مەترسیدار و بێ پێشینە سەری هەڵداوە. ئەم دۆخە شەپۆلێکی فراوانی نیگەرانیی لەنێو ئەو توێژەدا دروست کردووە کە بژێوییان ڕاستەوخۆ بەستراوەتەوە بە مووچەوە، بە تایبەت لە وڵاتێکدا کە کەرتی گشتی وەک بڕبڕەی پشت و داینەمۆی ئابووری هەژمار دەکرێت.
وێڕای ئەوەی وەزارەتی دارایی چەندین جار بە لێدوانی فەرمی جەخت لەسەر "دەستەبەرکردنی شایستە داراییەکان" دەکاتەوە و بوونی قەیرانی نەختینە ڕەت دەکاتەوە، بەڵام ئەم دڵنیاییانە لە سایەی ئیفلیجییەکی سیاسیی بەردەوامدا، توانای ڕەواندنەوەی ترس و دڵەڕاوکێی فەرمانبەران، خانەنشینان و سوودمەندانی تۆڕی چاودێریی کۆمەڵایەتییان نەماوە.
قەیرانی دارایی عێراق هاوکاتە لەگەڵ چەقبەستووییەکی سیاسیی توند، کە دەرئەنجامی ناکۆکیی قووڵی نێوان هێزە سیاسییەکانە لەسەر یەکلاییکردنەوەی پاکێجی "سێ سەرۆکایەتییەکە" (پەرلەمان، کۆمار و ئەنجوومەنی وەزیران).
لەم ڕووەوە، شرۆڤەکارانی دۆخی عێراق پێیان وایە نەبوونی حکوومەتێکی خاوەن دەسەڵاتی تەواو (Full Authority)، دەستی دامەزراوەکانی دەوڵەت دەبەستێت لە گرتنەبەری بڕیاری دارایی ستراتیژی، لەوانەش بەڕێوەبردنی خەرجییە گشتییەکان و مسۆگەرکردنی سەقامگیریی مووچە، ئەوەش لە کاتێکدا کە قەرزە گشتییەکان ڕوو لە هەڵکشانن و متمانەی شەقام بە دامەزراوەکانی دەوڵەت لە نزمترین ئاستدایە. ئەم دۆخە تەنیا وەک قەیرانێکی کاتیی سەیر ناکرێت، بەڵکو وەک ڕەنگدانەوەی "قەیرانێکی بونیادی" لە سیستەمی حوکمڕانیدا دەبینرێت، کە سەرەڕای داهاتی زەبەلاحی نەوت، هێشتا نەیتوانیوە میکانیزمێکی دامەزراوەیی سەقامگیر بونیاد بنێت.
پرۆژەی بە هەرێمبوونی بەسرە
هاوشانی تەنگژەی مووچە و بۆشایی حکوومی، لە کۆتاییەکانی 2025ـدا گۆڕاوێکی نوێ هاتە ئاراوە، ئەویش ڕاگەیاندنی ئەنجوومەنی پارێزگای بەسرە بوو سەبارەت بە نیازیان بۆ دەنگدان لەسەر پرۆژەی بەهەرێمکردنی پارێزگاکە.
هەرچەندە دەستووری هەمیشەیی عێراق مافی پێکهێنانی هەرێمی فیدراڵی داوە، بەڵام ئەم ئەزموونە لە واقیعدا تەنیا لە هەرێمی کوردستاندا بەرجەستە بووە. جیاوازیی دۆسیەی بەسرە لەگەڵ هەوڵەکانی پێشوو (وەک ئەنبار)، لەوە دایە کە پاڵنەرەکەی "ناسنامەی سیاسی یان تایفەگەری" نییە، بەڵکو پاڵنەرێکی "ئابووریی پەتییە". بەسرە کە سەرچاوەی زیاتر لە 80%ـی نەوتی عێراقە، هەوڵەکانی بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆییەکی نیمچە ئیداری و دارایی، نیگەرانییەکی قووڵی بۆ ناوەندی بڕیار لە بەغدا دروست کردووە.
لە نێوان سێکوچکەی (دواکەوتنی مووچە، لێڵبوونی ئاسۆی سیاسی و مشتومڕی فیدراڵیەت)، عێراق بەبێ بوونی هیچ نەخشەڕێگەیەکی چارە، پێ دەنێتە ساڵێکی نوێوە. بە بڕوای چاودێران، ئەوەی لە ئارادایە پرۆسەی "گەڕاندنەوە و دووبارەکردنەوەی قەیرانەکانە"، بەبێ ئەوەی هیچ هەنگاوێکی ڕیشەیی بۆ چارەی بونیادی بنرێت، ئەمەش مەترسییەکی ڕاستەقینە لەسەر سەقامگیریی کۆمەڵایەتیی وڵاتێک دروست دەکات کە ملیۆنان هاووڵاتیی تێیدا بۆ دابینکردنی بژێوییان تەنیا چاویان لە دەستی دەوڵەتە.
