هشدار تهران به قطع همکاری هسته‌ای و تشدید تنش‌ها در آستانه‌ی برگزاری گفتگوهای ایران و آمریکا
علی شمخانی از احتمال اخراج بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و انتقال مواد غنی‌شده به مکان‌های نامعلوم سخن گفت
در آستانه‌ی دور جدید مذاکرات میان ایران و ایالات متحده که قرار است روز شنبه، ۲۳ فروردین، در مسقط، پایتخت عمان برگزار شود، علی شمخانی، مشاور سیاسی رهبر جمهوری اسلامی، با انتشار پستی در شبکه‌ی اجتماعی ایکس هشدار داد که هرگونه حمله‌ی نظامی به ایران با پاسخ قاطع تهران مواجه خواهد شد.
شمخانی از احتمال اخراج بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، قطع همکاری با این نهاد و انتقال مواد غنی‌شده به مکان‌های امن و نامعلوم به‌عنوان اقدامات بازدارنده یاد کرد. این اظهارات پس از تهدیدات مکرر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، مبنی بر استفاده از گزینه‌ی نظامی در صورت شکست مذاکرات مطرح شده است.
افزایش تنش و تهدیدات متقابل
ترامپ که پس از بازگشت به قدرت در دی ۱۴۰۳ بار دیگر سیاست فشار حداکثری علیه ایران را در پیش گرفته، روز چهارشنبه اعلام کرد: «اگر ایران در مذاکرات کوتاه نیاید، همه‌ی گزینه‌ها، از جمله حمله‌ی نظامی، روی میز است.» در همین راستا، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، روز گذشته از استقرار بمب‌افکن‌های استراتژیک B-2 در نزدیکی حریم هوایی ایران خبر داد و گفت: «این بمب‌افکن‌ها پیامی روشن برای تهران دارند؛ تصمیم با خودشان است.» او با این حال ابراز امیدواری کرد که مذاکرات عمان به راه‌حلی صلح‌آمیز منجر شود.
واکنش ایران به درخواست‌های آمریکا
از سوی دیگر، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، صبح امروز، پنج‌شنبه ٢١ فروردین، در واکنش به گمانه‌زنی‌ها درباره‌ی درخواست‌های جدید آمریکا مبنی بر توقف کامل غنی‌سازی و برچیدن سانتریفیوژها، این خواسته‌ها را «شوخی» خواند و تأکید کرد: «برنامه‌ی هسته‌ای ایران غیرقابل مذاکره است و ما تحت هیچ فشاری از حقوق خود عقب‌نشینی نخواهیم کرد.» این موضع‌گیری نشان‌دهنده‌ی عزم تهران برای حفظ برنامه‌ی هسته‌ای خود در برابر فشارهای فزاینده‌ی غرب است.
روایت‌های متفاوت از نحوه‌ی مذاکرات
مذاکرات پیش‌رو که با میانجی‌گری عمان برگزار می‌شود، قرار است میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه‌ی ایران، و استیو ویتکاف، فرستاده‌ی ویژه‌ی رئیس‌جمهور آمریکا، انجام شود. در حالی که واشنگتن این گفت‌وگوها را «مستقیم» توصیف کرده، مقامات ایرانی بر غیرمستقیم بودن آن تأکید دارند و می‌گویند عمان تنها نقش میانجی را ایفا خواهد کرد. این اختلاف در روایت‌ها خود نشان‌دهنده‌ی پیچیدگی و حساسیت مذاکرات است.
بازخوانی تجربه‌های گذشته و دیدگاه‌های مقامات پیشین
در روزهای اخیر، دو مقام ارشد پیشین ایران به بازتاب تجربیات خود از مذاکرات با آمریکا پرداخته‌اند. محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور در دولت ابراهیم رئیسی، روز چهارشنبه در دیدار نوروزی با کارگزاران دولت گفت: «در دوره‌ی رئیسی دو بار تا آستانه‌ی توافق با آمریکا پیش رفتیم؛ یک بار در شهریور ۱۴۰۱ و بار دیگر پیش از شهادت ایشان در اردیبهشت ۱۴۰۳. اما هر دو بار اسرائیل با تحرکات خود مانع شد.» او با اشاره به «تناقض ماهوی» میان ایران و آمریکا، مذاکره را ممکن اما حل اختلافات را دشوار دانست.
هم‌زمان، حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین ایران، در دیدار با فعالان سیاسی و رسانه‌ای، با انتقاد از رویکرد دونالد ترامپ اظهار داشت: «او فکر می‌کند ایران هیچ کارتی ندارد، اما ما حداقل چهار کارت مهم داریم که در زمان مناسب رو خواهیم کرد.» روحانی با یادآوری تماس تلفنی خود با باراک اوباما در سال ۱۳۹۲ که به گفته‌ی او زمینه‌ساز توافق برجام شد، بر ضرورت مذاکرات مستقیم تأکید کرد و گفت: «گفت‌وگوی مستقیم می‌تواند گره‌ها را باز کند.»
پیشینه و نگرانی‌های بین‌المللی
مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا از زمان خروج یکجانبه‌ی واشنگتن از برجام در سال ۱۳۹۷ با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است. برجام که در سال ۱۳۹۴ با میانجی‌گری قدرت‌های جهانی امضا شد، در دولت روحانی به دست آمد، اما با روی کار آمدن ترامپ و اعمال تحریم‌های شدید، عملاً از هم پاشید. در دولت رئیسی نیز تلاش‌ها برای احیای توافق از طریق مذاکرات غیرمستقیم در وین و دوحه به نتیجه نرسید. اکنون، با تشدید تنش‌ها و تهدیدات نظامی، مذاکرات عمان به آزمونی حیاتی برای هر دو طرف تبدیل شده است.
در همین حال، جامعه‌ی بین‌المللی با نگرانی تحولات را دنبال می‌کند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش اخیر خود اعلام کرده که ایران سطح غنی‌سازی اورانیوم را به ۶۰ درصد رسانده و ذخایر مواد غنی‌شده‌اش چندین برابر حد مجاز در برجام است. این موضوع نگرانی‌هایی را درباره‌ی احتمال دستیابی ایران به ظرفیت تولید سلاح هسته‌ای در صورت فروپاشی مذاکرات ایجاد کرده است، هرچند تهران بارها تأکید کرده که برنامه‌ی هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است.
