Ziman hacetê here giring ê avakirina netewan e

2025-02-21 16:42

Ji sala 1999’an ve, her sal roja 21’ê Sibatê wek “Roja Navnetewî a Tevgera Zimanê Dayîkê “ tê pîroz kirin. Xwendevanên Bengalî, li Bengladeş`ê, ji bo azadîya zimanê xwe xwepêşandan û çalakîyan li dar xistibûn û sedemê vê yekê bi polêzan re pevçûn qewimî bû û her wiha di wan çalakîyan de xwendevanên xwepêşander hatibûn kuştin, jîyana xwe ji dest dabûn.

Sazîya Çand, Zanîyarî û Perwerde a Netewên Hevgirtî (SÇPZNH) UNESCO,vê rojê bi yada tevgera xwendevanên Bengalî a di rêya azadîya ziman de, îlan kir. Li gor vê meyle roja 21’ê Sibatê wek rojek giring tê pejirandin.

Mixabin ku di serdema ragehandin û pêwendgerîyê de, zimanê Kurdî, hê jî qedexe ye. Bi her hal eşkere ye ku, zimanê Kurdî zimanek kevin û qedîm e. Lê ji damezrandina Komara Turkîyê û hetanî îro, hê jî mecala azadîyê bidest nexistîye. Komara Turk bi yasaya bi navê “Tevhîda Tedrîsatê” (Yekkirina Perwerdeyê) zimanê Kurdî ji qada hînkarî û perwerdeyê rakir.

Li Turkîyê, Kurdî heta çend sal berê jî, qedexe bû. Di van çend salan de, axaftin û nivsandin hatibe serbest kirin jî, lê mixabin ku Kurdî di perwerde û hînkarîyê de wek zimanek fermî û wekhev nayê bikaranîn. UNESCO vê yekê wek “jenosîd” dipejirîne.

Qedexebûna zimanan ji bo desthilatan rûreşîyek mezin e.

Bi salan e li Komara Turkîyê, li himber zext û qedexeyên li ser zimanê Kurdî, tekoşîneke mezin tê dayîn. Li berîyên Asya û Efrîqayê, di şertên kolonyalistî de jî, bi sedan ziman henin ku azad mane. Li welatek wekî Gîne/Bîssao bi sedan ziman henin û hemû jî azad in û di jîyana wan gelên navçe de têne bikaranîn.

Îro li Turkîyê, bi sedema qedexebûyînê, zimanê Kurdî dibin tehdît û xetera windabûyînê de ye. Bêgûman, zimanên ku di hînkarî û perwerdeyê de neyêne bikaranîn, yan di jîyana civakî û karûbarên fermî de ne azad bin, ew bi her hal dibin xetera nemanê de ne, rûberûyê jibîrbûyînê ne. Di serdema me de, li cîhanê nêzîkî 2500 ziman di bin xetera nemanê de ne.

Li Komara Turkîyê jî ya hindik 15 ziman henin, lê xencî zimanê Turkî yek ji wan jî, ne zimanê perwerdeyê ye. Turkîye bi peymana Lozanê ku bikaranîna zimana dest nîşan kiribû, wan xalan nepejirand û bikar neanî. Sedem ew bû ku bi vê yekê wê zimanê Kurdî jî azad bibûya.

Azadîya zimanan mafek ji mafên sereke yê mafê mirovan e. Ziman, hebûna miletan e. Her kesek tenya bi zimanê xwe digêje kesayetîya xwe. Wexta ku ziman qedexekirî be, raman jî, tê miftekirin û qedexekirin.

Her zimanek, qarekterê miletek dide nişan. Ziman hacetê here giring ê avakirina netewan e. Zimanê miletan, xasyeta miletan e. Bêguman her zimanek Xwedî aidiyetek e.

Dewleta Turk, herçend terefdarê bi dehan peymanên navnetwî a ku azadî û bikaranîna zimanê dayîk wek “heq û berjewendîyek xwezayî û insanî” qebûl dike, lê makezagona Turkîyê mixabin, yasayên ku bergirî li zimanê Kurdî digirin hê jî, diparêze. Di serdema nû a şaristanîyê de ev yek şermek mezin e.

Zimanê Kurdî heqe ku digel zimanê Turkî, bibe zimanê fermî û di hemû qad û warên jîyanê de, wek zimanek bi sîyanet û bi rûmet were bikar anîn.

Divê ku yasayên qedexakar yên ku pêşî li zimanê Kurdî girtine, derhal werin rakirin.

Ev bang ji bo hemû Kurdan e: Hergîz, zimanê xwe jibîr nekin û di jîyana xwe a civakî de bikar bînin.

Ev bang ji bo hemû dayîkên Kurd e : Zimanê xwe hînî zarokên xwe bikin. Bi wan re bi Kurdî qise bikin.

Vê bangê li hemû welathizên Kurd dikim ku di rêya azadîya zimanê Kurdî de, di tevgerek hevpar de bixebitin ta ku zimanê Kurdî li Turkîyê bibe zimanê fermî.

Kurdno zimanê me hebûna me ye. Zimanê xwe geştir bikin û ji darê zilmê rizgar bikin. Ziman nîşaneke ji kesayeta netewî a Miletê Kurd.

Zimanê Kurdî qedr û qîmet û şanazîya gelê Kurd e.

Divê li komara Turkîyê, nivîsandin û axaftina zimanê Kurdî, wek yasa di destûra giştî a Komara Turkîyê de were nîşankirin. Bi Kurdî perwerdekarî bibe mecbûrî.

Divê ya hindik ji seretayî û heta dibistanên bilind, zimanê Kurdî bibe zimanê fêrkirin, hînkirin û perwerdeyê.