قەیرانی کارەبا و گەندەڵی بەرۆکی عێراق بەرنادات

بەرپرسێکی وەزارەتی کارەبای عێراقی ڕایگەیاند، پرۆژەی بەستنەوەی کارەبای کەنداو و بەعێراق نزیک بووەتەوە لە کۆتایی، ئەمەش بە ئامانجی بەهێزکردن و سەقامگیرکردنی سیستەمی تۆڕی کارەبای نیشتمانییە.

ئەمڕۆ پێنجشەممە، 18ـی کانوونی یەکەمی 2025، ئەحمەد موسا، گوتەبێژی وەزارەتی کارەبای عێراق بە ماڵپەڕی 'عەرەبی ئەلجەدید'ـی ڕاگەیاند، ڕێژەی ئەنجامدانی پڕۆژەی بەستنەوەی کارەبای کەنداو لەگەڵ عێراق گەیشتووەتە زیاتر لە 95%، گوتیشی، کارکردن بەردەوامە بۆ تەواوکردنی پرۆژەکە بە ئامانجی ئەوەی لە نیوەی یەکەمی ساڵی 2026دا بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە.

ئەمە لەکاتێکدایە عێراق زیاتر لە 20 ساڵە ڕووبەڕووی قەیرانێکی درێژخایەنی وزە بووەتەوە، کە وەزارەتی کارەبا کاری لەسەر چەندین پڕۆژە کردووە بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە، لەوانە پڕۆژەکانی بەستنەوەی کارەبا لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە سووتەمەنی بەردین لە ڕێگەی ڕووکردنە سەرچاوەکانی وزەی نوێبووەوە، بەڵام بەرهەمی کارەبای عێراق ساڵی ڕابردوو 24 هەزار مێگاوات بووە و ئێستاش گەیشتووەتە 28 هەزار مێگاوات، کەچی پێویستی بە نزیکەی 50 هەزار مێگاوات هەیە.

هەر بەوهۆیەوە حکوومەتی عێراق ناچارە پەنا بۆ موەلیدە و کەمکردنەوەی کاتژمێرەکانی پێدانی کارەبا بە هاووڵاتیان بەرێت، هەروەها لە 33% بۆ 44%ـی پێداویستییەکانی کارەبا و گاز لە ئێرانەوە هاوردە دەکات، بەڵام هێشتا بەدەست قەیرانی کارەباوە گیرۆدەیە بەتایبەت لە مانگەکانی هاویندا.

چەند ڕۆژێک بەر لە ئێستا ڕوانگەی ئیکۆ عێراق کە تایبەتە بە بواری ئابووریی، لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاشکرای کرد، "تێچووی بەرهەمهێنانی کارەبا تا مانگی ئەیلوولی 2025، پێنج ترلیۆن و شەش ملیار دینار بووە"، ڕاشیگەیاند، "بەرهەمی ئێستای کارەبا گەیشتووەتە 28 هەزار مێگاوات، هاوکات عێراق پێویستی بە دابینکردنی نزیکەی 50 هەزار مێگاوات هەیە."

ڕوانگە باسی لەوەشکردووە، " لە 98%ـی کۆی بەرهەمی کارەبای عێراق پشت بەسەرچاوەکانی سووتەمەنی دەبەستن، کە بەم شێوەیە دابەش دەکرێن.  لە36% ـی وێستگەکانی وەبەرهێنان، لە35% ـی بەنزینخانەکان، لە19% ـی وێستگەی کارەبای هەڵم، لە 6%ـی کارەبا لە هەرێمی کوردستان و ئێران و ئوردن و تورکیاوە هاوردە دەکرێت، هەروەها لە 2%ـی وێستگەکانی گازوایلە.

ڕوانگەی ئیکۆ عێراق دووپاتشی کردەوە، " کۆی بەرهەمی وزەی نوێبووەوە لە 2% تێناپەڕێت."

گەندەڵیکردن لە کەرتی کارەبا بەیاسایی کراوە 

د. لوئەی خەتیب وەزیری پێشووی کارەبای عێراق پێشتر لەوبارەوە ڕایگەیاندبوو، ئەو پێشێلکاری و گەندەڵییانەی کە کەرتی کارەبای عێراقی گرتووەتەوە، بارگرانی لەسەر بودجەی گشتی وڵاتەکە دروست دەکات.

لوئەی خەتیب لە جاوپێکەوتنێکی تەلەڤزیۆنیدا گوتی: ساڵانە 20 ملیار دۆلار بۆ وەزارەتی کارەبا تەرخان دەکرێت، ئەمەش کارپێکردن و وەبەرهێنان دەگرێتەوە، جگە لە بەهای ئەو سووتەمەنیەی کە پێویستە بۆ کارپێکردنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا.

ئاماژەی بەوەشکرد، لەو بودجەیەی بۆ کەرتی کارەبا تەرخان دەکرێت لە 40 بۆ 50%ـی گەندەڵی تیدا دەکرێت، کە ساڵانە یەکسانە بە 10 ملیار دۆلار.

وەزیرەکەی پێشووی کارەبای عێراق دووپاتی کردەوە کە گەندەڵی لە کەرتی کارەبا لە عێراق یاساییە، بەو پێیەی دزی و تەرخانکردن هەمووی لە ڕێگەی یاساییەوە ڕوودەدات، ڕوونیشیکردەوە، هاووڵاتیانیش لەڕێگەی سەرپێچیکردن و دزینی کارەبا، تا دەگاتە دزینی سووتەمەنی، بەشداری لەو گەندەڵیەدا دەکەن.

گوتیشی:قەیرانەکە تەنیا بەهۆی کەمی بەرهەمهێنانی کارەباوە نییە، بەڵکو درێژدەبێتەوە بۆ کێشەکانی پەیوەست بە گواستنەوە و دابەشکردن و خراپ بەڕێوەبردن و گەندەڵی.

پرۆژەی ڕووناکی 

ڕۆژی پێنجشەممە، 17ی تشرینی یەکەمی 2024، سەرۆک وەزیران، مەسرور بارزانی لە کاتی سەردانیکردنی گەڕەکی شادی لە هەولێر، پرۆژەی ڕووناکی ڕاگەیاند و ئاماژەی بەوەدا، ئامانج لە پرۆژەکە، دابینکردنی کارەبای 24 کاتژمێرییە بۆ هاووڵاتییان و پاککردنەوەی ژینگەی هەرێمی کوردستان، لە ڕێگەی کوژاندنەوەی مۆلیدە ئەهلییەکان.

لەم دواییانە وەزارەتی کارەبای حکوومەتی هەرێمی کوردستان گەیشتنی کارەبای 24 کاتژمێری بۆ نزیکەی 4.5 ملیۆن هاووڵاتی، کە دەکاتە نزیکەی 70%ـی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی پڕۆژەی ڕووناکی دابینکراوە.

هەروەها  نزیکەی 3,700 مۆلیدەی گازوایل لە گەڕەکەکان کوژێنراونەتەوە کە دەکاتە زیاتر لە 50%ـی کۆی گشتی مۆلیدەکانی کوردستان و تا کۆتایی ساڵی 2026یش، حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە پلانیدایە زیاتر لە 7,000 مۆلیدە بکوژێنێتەوە.

پێشتریش مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاندبوو، ئامادەن لە پێدانی کارەبا هاوکاریی عێراق بکەن.