سۆلیڤان بۆ سوودانی: پەیوەندییەکانی بەغدا و هەولێر ئاسایی بکەوەو ئینجا سەردانی واشنتن بکە

K24 - هەولێر

محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق پێش سەردانەکەی بۆ واشنتن، بۆ چارەسەرکردنی کێشە و ناکۆکییەکانی عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستان رووبەڕووی گوشارەکانی ئەمەریکا بووەتەوە.

بەگوێرەی ئەو راپۆرتەی پێگەی ئەلمۆنیتۆری ئەمەریکی لە سەر ئەجێندای سەردانەکەی سوودانی بۆ واشنتن بڵاویکردووەتەوە، چارەسەرکردنی ریشەیی کێشە هەڵپەسێردراو و بەردەوامەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لە پێشەنگی بەرنامەکانی واشنتنە بۆ پێشوازیکردن لە سەرۆکوەزیرانی عێراق.

ئەلمۆنیتۆر لە راپۆرتەکەیدا ئاماژەی بە ئامادەکارییەکانی ئیدارەی بایدن کردووە بۆ رێکخستن و پێشوازی لە سوودانی، کە چاوەڕێ دەکرێت لە مانگی نیسانی ئەمساڵدا بۆ یەکەمینجار دوای وەرگرتنی پۆستی سەرۆکوەزیرانی عێراق سەردانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا دەکات، بەڵام بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی لە سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو و بەشدار لە دانووستانەکان ئەمەریکا و عێراق دەست ئەلمۆنیتۆر کەوتووە، گوشارەکان تا دێت لەسەر حکومەتەکەی سوودانی زیاتر دەبن بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق پەیوەندییە شڵەژاوەکەی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان رێکبخاتەوە.

"مەرجی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی بەغدا لەگەڵ هەولێر"

بەگوێرەی دوو سەرچاوەی باوەڕپێکراو، لە میانەی دیداری سوودانی و راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریکا، جەک سۆلیڤان کە لە پەراوێزی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی لە داڤۆس، ئەم گوشارانە زیاتر هەستیان پێدەکرا، یەکێک لەو سەرچاوانە کە نەیدەویست ناوی ئاشکرا بکرێت بە ئەلمۆنیتۆری راگەیاندووە، "سۆلیڤان بە سوادنی وتووە سەردانەکەی دەبێ لە دۆخێکی باش بێت، دۆخێک کە گوزارشت لە ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ هەولێر بکات."

بەغدا بەردەوامە لە خەرج نەکردنی پشکی هەرێمی کوردستان لە بودجەی گشتی عێراق و رێگری لە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم دەکات لە رێگەی بۆری تورکیا - عێراق و بەندەری جەیهانەوە. لە هەمانکاتدا، دادگەی فیدراڵی عێراق، کە لە بەر لە پەسەندکردنی دەستووری نوێی عێراقەوە دامەزراوە، بەردەوامە لە دەرکرنی بڕیارەکانی بۆ لاوازکردنی پێگە و قەوارەی دەستووریی هەرێمی کوردستان. لەم دواییەش بڕیاری ئەوەی دەرکرد، کە هەموو داهاتە نەوتی و نانەوتییەکان دەبێ بگەڕێنرێتەوە بۆ حکومەتی ناوەند و لەژێر کۆنترۆڵی بەغدا بێت.

فەرشی سوور یاخود هێڵی سوور؟

سەرچاوەکانی ئیدارەی ئەمەریکا کە لە سەر ئەم بابەتە قسەیان کردووە، جەختیان لەوە کردووەتەوە هۆکاری دیاری نەکردنی وادەیەک بۆ سەردانەکەی سوودانی تا ئێستا بە گشتی پەیوەستە بە سەرقاڵی سەرۆک جۆو بایدن لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی، بەڵام سەرچاوەکان دووپاتیانکردووەتەوە، چارەسەرکردنی ناکۆکییە درێژخایەنەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لە پێشەنگی هەموو بابەتەکانی دیکەیە، چونکە کاریگەرییان لەسەر سەقامگیری عێراق هەیە کە لە دۆخێکی هەستیار و لەرزۆک تێپەر دەبێت؛ ئەم ناکۆکیانە دواجار بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکاش دەخەنە مەتڕسی.

هەروەها پەرەسەندنی گرژییەکانی ئەمەریکا و ئێران لە دوای شەڕی غەززە لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردوو، نیگەرانییەکانی زیاتر کردووە، لە کاتێکدا تاران هەژموونی خۆیی بە سەر بەغدا زیاتر کردووە و گوشارەکانی لەسەر هەوڵەکانی کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق چڕکردووەتەوە.

شاندێکی عێراقی، کە پێکهاتبوون لە راوێژکارانی سوودانی بۆ کاروباری دەرەوە، ئابووری و وزە، لە نێویاندا فەرهاد عەبدولعەزیزعەلائەدین، فەلاح ئەلعەمری، خادم محەمەد جەواد ئەلحەسانی، عەلی هادی محەمەد ئەلمووسەوی، فەیاز حەسەن نیما، کریکۆر پەکرەم مۆسێس دێر، هاگۆپیان و محەمەد ناجی محەمەد ئەلنەجار هەفتەی رابردوو لە واشنتن بوون بۆ ئامادەکاری سەردانەکەی سەرۆکوەزیرانی عێراق، بەڵام مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە سەردانەکەیدا لە 26ی شوبات تا یەکی ئادار بۆ واشنتن، توانی زووتر دۆسیەکان بخاتەڕوو.

راخستنی فەرشی سوور بۆ بارزانی لەوانەش دیدار لەگەڵ ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوە، برێت مەکگۆرک رێکخەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی کۆشکی سپی، ئەمۆس هۆچشتاین نێردەی وزەی ئەمەریکا، وەک بەڵگەیەک سەیر دەکرێن، کە ئیدارەی بایدن گرنگییەکی زیاتر بە قەوارەی کوردستان دەدات لە چوارچێوەی ستراتیژی ئەمەریکا بۆ عێراق.

لە چوارچێوەی سەردانەکەیان بۆ هەرێمی کوردستان لە چەند مانگی داهاتوو، چاوەڕواندەکرێت جۆفری پیات یاریدەدەری وەزیری دەرەوە بۆ کاروباری وزە و هەروەها هۆچشتاین و مەکگۆرک فشار بخەنە سەر بەغدا لەسەر پرسی نەوت.

بەگوێرەی سەرچاوەیەک لە کۆشکی سپی، مەسرور بارزانی لەم سەردانەیدا کاریگەرییەکی زۆر باشی دروستکردووە، بەتایبەتی ئەو بەرنامە و پێشکەشکردنەی تیمی بارزانی سەبارەت بە چاکسازییەکان لە کەرتی بانکی هەرێمی کوردستان، ستایشی زۆری لەلایەن برایان ئی نیلسۆنی، یاریدەدەری وەزیری گەنجینەی ئەمەریکا بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و هەواڵگری دارایی، بەدوای خۆی هێنا.

برایان ئی نیلسۆن ئەو تێبینیەی خستەڕوو کە هەوڵەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ شەفافیەتی دارایی زیاترە، لەوانەش بە دیجیتاڵکردنی پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی حکومەت، ئەمەش ئەو داواکاریی و چاوەڕوانیەیە کە چەندین ساڵە ئەمەریکا لە بەغدا هەیە تا ئەنجامی بدات، چونکە بە تۆمەتی خراپ بەڕێوەبردن و گەندەڵی بەرفراوان ڕووبەڕووی رەخنەی ئەمەریکا بووەتەوە.

ئەلمۆنیتۆر لە راپۆرتەکەیدا رای چەند توێژەرێکی وەرگرتووە، لە نێویاندا بیلال وەهاب، توێژەری پەیمانگای واشنتن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیک کە پسپۆڕە لە کاروباری عێراق، دەڵێ:"دڵنیا نیم چارەسەرێکی خێرا و دەستبەجێ لە لایەن ئەمەریکا هەبێت بۆ کێشە درێژخایەنەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان. لە رووی مەترسی و بەڵێنەکانی ناوچەکە، لە کاتێکدا شەڕی غەززە هەیە، لەلایەک ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی سعوودیە و ئیسرائیل لەلایەکی دیکە عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان پێوانە ناکرێن، چونکە بەرپرسانی عێراق دەڵێن تا یاسای بودجە هەموار نەکرێتەوە ناکۆکییەکانی بودجە چارەسەر ناکرێن.

بیلال وەهاب ئاماژیداوە، واشنتن دەتوانێت ناوبژیوان بێت لە ناکۆکییەکانی هەولێر و بەغدا لەسەر بودجە و هەناردەکردنی نەوت، بەڵام ماسی گەورەتریشی هەیە بۆ راوکردن لەگەڵ بەغدا، کە گۆڕینی ئەرکی سەرۆکایەتی هاوپەیمانی نێودەوڵەتییە بۆ دۆخێکی تر کە سوودانی ئامنجێتی رێکەوتنی ستراتیژی ئەمنی دوولایەنە بکەن.

"پارێزگارییەکانی ئەمەریکا بۆ هەرێمی کوردستان لاوازبووە"

پێگەی ئەلمۆنیتۆر لە راپۆرتەکەیدا نووسیویەتی؛ حکومەتی هەرێمی کوردستان وەک یەکێک لە گرنگترین هاوپەیمانەکانی ئەمەریکا دەمێنێتەوە لە ناوچەکە. دڵسۆز و وەفادارێتی کوردەکان کاتێک دەرکەوت کە کوردەکان لەگەڵ سوننەکان لە 10ی شوباتی ئەمساڵ بایکۆتی دانیشتنی پەرلەمانی عێراقیان کرد بۆ ئیدانەکردنی هێرشەکانی ئەمەریکا بۆ سەر میلیشیاکان و داواکارییەک بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق. هەروەها مەسرور بارزانی رایگەیاندووە، ئەو دەیەوێت هێزەکانی ئەمەریکا لە عێراق بمێننەوە، ئەمە سەرسوڕهێنەر نییە، چونکە پارێزگاری ئەمەریکا بۆ کورد لە سەردەمی سەدام حوسێن، رژێمی پێشووی عێراقدا، بەڵگەیە بۆ رێگری لە هێرشە دەرەکیی و ناوخۆییەکانی عێراق بۆ سەر هەرێمی کوردستان، بەڵام لە راستیدا ئەم پارێزگارییە لەم دواییەدا لاواز بووە، بەپێچەوانەوە حکومەتی هەرێمی کوردستان بووەتە قوربانیەکی نێوان ململانێکانی ئێران و ئەمەریکا، هەر ئەمەش وایکردووە ئێران بە هێرشکردنە سەر خاکی هەرێم ئەو پەیامە بگەیەنێت، کە دەبێت ئەمەریکا لە عێراق بکشێتەوە.

ئەلمۆنیتۆر ئاماژەی بە شەوی (15ی کانوونی دووەمی 2024)داوە، کە سوپای پاسدارانی ئێران بە مووشەکی بالستیی لە هەولێر هێرشی کردە سەر ماڵی پێشەوا دزەیی، گەورە بازرگانی کورد، وبانگەشەی ئەوەی کرد کە بنکەیەکی سیخوڕیی ئیسرائیلی کردووەتە ئامانج. لە هێرشەکەدا دزەیی و کچە 11 مانگەکەی بە ناوی ژینا و بازرگانێکی دیکەی مەسیحی گیانیان لەدەستدا.

هەروەها لە مانگی ئاداری ساڵی 2022دا، ئێران بە بانگەشەیەکی هاوشێوە، بە 12 مووشەکی فاتح110 ماڵی بازرگانێکی دیکەی کورد بە ناوی باز کەریم بەرزنجی بۆردومانکرد.

پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان

بەرپرسانی حکومەتی هەرێمی کوردستان جەخت لەوە دەکەن کە رێگری بەغدا بۆ هەناردەکرنەوەی نەوت، سەرچاوەکەی ئەو دۆسیەیە ناوبژیوانییە دەگەڕێتەوە، کە لە دژی تورکیا لە دادگای پاریس، عێراق تۆماریکردبوو، بەڵام ئەمەریکا نەیتوانیوە وەک کارتی فشار سوودی لێوەرگرێت. دادگای فیدراڵی عێراق لە شوباتی 2022دا یاسایەکی نەوت و گاز بە نادەستووری زانیوە، کە پیشەسازی نەوتی کوردستانی عێراق رێکدەخات و گرێبەستەکانی لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت دەخاتە مەترسییەوە، چونکە ئەمانە لە لایەن دادگەی فیدراڵی بە نادەستووری و نادروست دادەنران.

هەرچەندە حکومەتی هەرێم لەسەر ئەوە رێککەوت کە هەناردەکردنەکان لە رێگەی کۆمپانیای هەناردەی نەوتی عێراقی "سۆمۆ"وە بەبازاڕ بکرێت، بەڵام بەغدا کرێێ تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتی لەلایەن کۆمپانیا بیانییەکان کردووەتە بیانوو بۆ دەست پێنەکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە کاتێکدا فرۆشتنی نەوت پشکێکی سەری داهاتی هەرێمی کوردستان بوو بۆ خەرجکردنی مووچە و خەرجییە گشتییەکانی.

ڕەخنەگران دەڵێن، ئاستەنگگەرایی بەغدا کەمتر پەیوەندی بە داراییەوە هەیە وەک لەوەی پەیوەندی بە هەڵمەتێکی بەردەوامەوە هەیە بۆ لاوازکردنی سەربەخۆیی ئابووری حکومەتی هەرێمی کوردستان. مەزەندەکرێت عێراق 11 ملیار دۆلار داهاتی لەدەستدا بێت لەو کاتەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم راگیراوە.