بیاتریس دیلیس: نابێت جینۆسایدکردنی کورد دووبارە ببێتەوە
K24- هەولێر
نووسەر و ڕۆژنامەنووسێکی فەرەنسی دەڵێت، هەوڵم داوە بەو کتێبەم ئەرگێۆمێنتێک بدەمە دەستی سیناتۆرەکانی فرەنسا، تا تاوانەکانی لە کورد کراوە، بە جینۆساید بناسێنن.
بیاتریس دیلیس، نووسەر و ڕۆژنامەنووس لە ڕۆژنامەی " دیپێش دو میدی" فەرەنسی و "خاوەنی کتێبی جینۆسایدێکی لەبیرکراو، دەنگی شکاوی گەلی کورد"، لە هەڤپەیڤینێکی تایبەتدا بە کوردستان24ـی ڕایگەیاند، نابێت جینۆسایدکردنی کورد لە ڕابردوودا لەبیر بکرێت، لەداهاتووشدا نابێت ڕێ بە دووبارەبوونەوەی بدرێت، گوتیشی: لە نەورۆزی 2003 پشووی شەش مانگی ئاساییم هەبوو لە مەکسیک، نەچووم، لەجیاتی ئەوە چووم بۆ کوردستان، زوبێر مائی پێی گوتم، پێویستە مێژووی جینۆساید بنووسین بۆ ئەوەی بە فەرەنسییەکانی بناسێنین، منیش وام کرد.
بیاتریس دەڵێت، "ڕێنی ماوریس، کە هاوکات ڕۆژنامەنووسی فەرەنسی. لە ساڵی 1967دا خۆی گەیاندبووە ناو شۆڕشی ئەیلوول و کتێبێکی بەناوی "یا کوردستان یان نەمان”ـی چاپ کردووە، منیش هەمان ڕێگەی ئەوم گرتووە".
ڕۆژی 5ـی نیسانی 2024 لە باشووری فەرەنسا لە شارۆچکەی ئەلبی نزیک تۆلۆز، هەرچەند نەخۆش بوو بەدوو دارشەق دەیتوانی ڕێ بکا، بەڵام هاتبوو تا بەشداری لەو فێستیڤاڵە نێودەوڵەتییە بکات کە بۆ ناساندنی مێژووی کورد و مێژووی جینۆسایدکردنی کوردو ناساندنیان بە فەرەنسییەکان ساز کرابوو، کە پێمگوت، بیاتریس کێیە و بۆچی کوردی خۆش دەوێت، پرسیار و وەڵامی زیاتریان بەدوادا هاتوو، ئەم گفتوکۆیە دروست بوو
بیایریس گوتی: 29 ساڵە ڕۆژنامەنووسم لە رۆژنامەی "دیپێش دو میدی" کە ڕۆژنامەیەکی گەورەی هەرێمی ئۆکسیتانی باشوری فەرەنسایە، هەرێمەکەمان دەکەوێتە ناوچەکانی باشووری ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵاتی فەرەنسا.
دەشڵێت: "زۆر حەزم کرد لە ژیانمدا بەشێکی تەمەنم بۆ کورد تەرخان بکەم، هەربۆیە کتێبێکم نووسی بەناوی "جینۆسایدێکی لەبیرکراو، دەنگی شکاوی گەلی کورد"، کە تیایدا مێژووی 50 ساڵەی کوردستانی عێراقم گێڕاوەتەوە، بەدواداچوونم بۆ ئەو کتێبە مێژووییە بەناوبانگانەی پێش خۆم کردووە، لە هەرێمی کوردستان چەندین چاوپێکەوتنم لەگەڵ قوربانییەکانی ئەنفال و قوربانییانی دەستی شەڕی جینۆسایدکردن و قوربانیانی هەڵەبجە و بادینان و گەرمیان و بالیسان و بارزان کردووە، لەگەڵ پسپۆڕان و بەرپرسانی کوردستان قسەم کردووە، ڕێنی مۆریس، کە هاوکات ڕۆژنامەنووسە لە دیسپاتچ کە ئەویش هەر لە باشووری فەرەنسا ژیاوە، لە ساڵی 1967دا خۆی گەیاندۆتە ناو شۆڕشی ئەیلوول، و لەوێ کتێبی "یا کوردستان یان نەمان"ـی چاپ کردووە، منیش هەمان رێچکەی ئەوم گرتووە، بەداخەوە رینییە لە ساڵی 1999 کۆچی دوایی کردووە، لێرەوە سڵاو بۆ ڕۆحی دەنێرم .
کوردستان24: کەواتە بە چ ئامانجێک کتێبەکەت نووسی؟.
بیاتریس: من بۆ دەستکەوتی تایبەتی ئەو کتێبەم نەنووسیوە، بۆ نموونە ئەگەر بتوانم لە 10%ـی ئەو پارەیەی کە لە ڕووی داراییەوە لەم لێکۆڵینەوەیەدا وەبەرهێنانم کردووە، بەدەست بهێنم، ئەوە لە ئێستاوە باش دەبێت. چونکە نووسینی کتێب ئێستا پارەیەکی زۆری لێ بەدەست ناهێنێت، مەگەر یەکێک لە کتێبەکانت بکرێت بە فیلم. بەڵام من بۆ پارە نەم کرد، بەڵکو بۆ گەلی کوردم کردووە ئەو گەلەی کە لە دوای پەیمانی لۆزانەوە، لە پێناوی مافەکانیاندا شۆڕش وخۆڕاگرییەکی بەرچاویان نیشان داوە،
کوردستان24: بۆ یەکەم جار چۆن چاوت بە کورد کەوت؟
بیاتریس: یەکەم جار لە سەرەتای کارەکەمدا بوو، لە ناوەڕاستی ساڵانی نەوەدەکاندا، ئەو کاتە لە شاری تۆلۆز کارم دەکرد. بەبێ بەڵگەنامە بابەتێکم لەسەر کورد نووسیبوو، چونکە بەهۆی شەڕەوە کۆمەڵێک کورد کە لە کوردستانی عێراقەوە هاتبوونە فەرەنسا هێشتا لێرەش بێ ماڵ و حاڵ بوون، لەسەرشەقامەکان خێمەیان هەڵدابوو. هەندێکیان مانیان لە خواردن گرتبوو بۆ ئەوەی وەک پەنابەر لە فەرەنسا وەربگیرێن. بەڵام من لەو کاتەدا مێژووی کوردم باش نەدەزانی، تا کەسێکی وەک "زوبەیر مائی"ـم ناسی، ئەوبوو کە دوای چەند ساڵێک منی بە فەرهەنگ و مێژووی کورد ناساند. زوبێر کە ڕیپۆرتاژ و وتارەکەی منی لەسەر کوردان بینیبوو، ساڵی 1999 تەلەفۆنی بۆ ڕۆژنامەکەم کرد. ئەو دەیویست کۆمەڵەی فەرەنسی-کوردی ئەلبی بناسێنێت. ئیتر بووین بە هاوڕێ و دواتر کە کورد لەدەستی رژیمی بەعس بەتەواوی رزگاربوو، یەکەمجار لە ساڵی 2009 زوبێر منی بردە کوردستان، ئەوە بۆمن خۆشییەکی ڕاستەقینە بوو.
کوردستان24: ئەی کتێبەکەت چۆن نوسی؟ زەحمەتییەکان چی بوون؟
بیاتریس: تەواو سادەیە، زوبێر پرسیاری لێکردم کاتێک زانی شەش مانگ دواکەوتووم لە پشووەکەم لە ڕۆژنامەی دیپێش دو میدی، من ویستم دەرفەتەکە بقۆزمەوە و کاری مرۆیی لە مەکسیک بکەم. کە زانی، لە نەورۆزی 2013 پێی گوتم: ئەگەر دەتەوێت کاری مرۆیی بکەیت، وەرە بۆ کوردستان، پێویستمان بە تۆیە. پێویستە مێژووی جینۆساید بنووسین بۆ ئەوەی بە فەرەنسییەکان بناسێنین.
کوردستان24: بۆچی بەتایبەتی لەسەر ئەو تاوانانەت نووسیوە کە بەرامبەر بە کورد کراوە، خۆ دەتوانی لەبارەی بوارەکانی تری کۆمەڵگەی کوردستانیش بنوسیت؟
بیاتریس: پاڵنەری من تەنیا نووسینی مێژووی جینۆساید نەبوو، من ویستم کتێبەکەم ببێتە ئامرازێک. من ویستم ئەوە نیشان بدەم کە کورد بەڕاستی بووەتە قوربانی جینۆساید بە مانای یاسای تاوانی نێودەوڵەتی، بۆ ئەوەی ئەو ئارگیومێنتانە بۆ جێگر و سیناتۆرەکانی فەرەنسی دابین بکەم کە ڕێگە بە فەرەنسا دەدات بە فەرمی دان بە جینۆسایدی کورددا بنێت؛ پێموایە لەوبارەیەوە سەرەتایەکی باشیشمان دەست پێکردووە.
کوردستان24: کێ زۆرترین یارمەتیت دا؟
بیاتریس: لە سەرەتاوە خێزان و هاوڕێکانی زوبێر، کاڤۆتی کچی، ئیسماعیلی برای، عوسمانی هاوڕێی و ئەوانی دیکە لەگەڵمدا بوون بۆ هەموو ناوچەکانی کوردستان، ئەمەش ڕێگەی پێدام چاوپێکەوتن لەگەڵ نزیکەی سەد کەسی ڕزگاربووی دەستی جینۆساید بکەم. من پێش هەموو شتێک قەرزاری زۆری کوردانم، بەتایبەتی زوبێر مائی و خاتوو لەنجە دزەیی، کە ئەوکات لە وەزارەتی کاروباری شەهیدان و ئەنفالەکراوانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان کاری دەکرد، بەهۆی ئەوەوە توانیم پەیوەندی زۆرم هەبێت، من بە سادەیی یەک مەرجم داناوە، هەموو کوردێک خۆی لە کتێبەکەدا ببینێتەوە. من نەمدەویست باسی ڕۆڵ و کاری بۆ نموونە حزبێکی سیاسی دیاریکراو بکەم، من شایەتحاڵم دەویست لە هەموو بنەچەیەکی کۆمەڵایەتی، سیاسی یان ئایینی، ئەمەش ڕێگەی پێدام چاوپێکەوتن لەگەڵ سوننە، فەیلی، ئێزیدی، مەسیحی، ئافرەت و پیاو بکەم. هەروەها دەبێ بڵێم سوپاس بۆ ئەو دادوەرە بەڕێزانەی زۆر یارمەتیان داووم، لەوانە دادوەر"ڕەئوف ڕەشید" و دادوەر "ئاسۆ محەممەد سۆفی" و دادوەر "محەممەد عورەیبی ئەلخەلیفە" کە بەداخەوە بە نەخۆشی 19-Covid مرد، ئەوان بوون ڕێگەیان بۆم ئاسان کرد تا دەستم بگات بە زانیاری زۆر گرنگ.
کوردستان24: ڕۆڵی کاک زوبەیر مائی چی بوو؟ هەروەها پلانتان چی یە؟ بۆ ئەوەی کتێبەکەت بخەیتە خزمەتی بە جیهان ناساندنی ئەو جینۆسایدەی لە کورد کراوە؟
بیاتریس: زوبێر کەسێکی گەورەیە، ئەگەر ئەو نەبوایە کتێبێک نەدەبوو، کتێبێک کە لەگەڵ کۆمەڵەکەشیدا زۆر شت بۆی دەکات. لە سایەی کۆمەڵەی فەرەنسی-کوردی ئۆکسیتانییە کە فێستیڤاڵی “کۆتایی هەفتەیەک لەگەڵیان” دوو ڕۆژ بۆ مێژوو و فەرهەنگی کورد ئەمساڵ لە ئەلبی تەرخان دەکات. زوبەیر لە کاتی فێستیڤاڵە ئەدەبییەکانیشدا پشتیوانم دەکات. تەنانەت لە یادی 36 ساڵەی کیمیابارانی هەڵەبجە لە 16ـی ئادار لە پاریس، کە بۆنەیەکە نوێنەرایەتی حکوومەتی هەرێم لە فەرەنسا سازیان کردبوو، کتێبەکەی بۆ من ئیمزا کرد.
کوردستان24: کتێبخانە و زانکۆ و ناوەندە ڕۆشنبیری و سیاسییەکانی فەرەنسی چۆن کتێبەکەتیان وەرگرت؟
بیاتریس: لەسەر ئاستی نیشتمانی من هیچ لەو بارەیەوە نازانم. بەڵام دەزانم لە پەیمانگای زانستە سیاسییەکان لە پاریس و تۆلۆز پێشوازییەکی باشی لێکرا؛ لەوەش سەرنجڕاکێشتر، لە ئەنجومەنی پیران پێشوازییەکی باشی لێکرا. دەبێ بگوترێ کە کۆمەڵەی فەرەنسی-کوردی ئۆکسیتانی 1000 کتێبی بە پارەی خۆی و هی زوبێریش کڕیوە بۆ ئەوەی کۆپییەکی کتێبەکە پێشکەش بە هەموو جێگر و سیناتۆرەکانی فەرەنسی بکات. سیناتۆرەکانی بەرپرسی پرسی کورد و کەمینەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆر هەستیار بوون بەرامبەر ئەمە. ڕێمی فیراود کە بەرپرسی مەلەفەکەیە، باسی لە "کارێکی سەرنجڕاکێش و جوڵاو" کرد. بە ئارگیومێنتەکەم قەناعەتی پێ هێنا و داوای کرد کە لەلایەن لیژنەکەیەوە لە ئەنجوومەنی پیران، لە 2ـی نیسانی 2024 گوێم لێ بگیرێت، زۆر هیوادارم تا هاوینی ئەمساڵ، بەبۆنەی ١٠ی ئەمساڵ، دەنگ لەسەر دانپێدانانی جینۆسایدی ئێزیدییەکان بدرێت ساڵیادی هێرشی داعش. وە لەوەش گرنگتر سەرۆکی کۆمسیۆن ڕایگەیاند کە دەقی دووەم لەسەر دانپێدانانی جینۆسایدی کوردەکانی ساڵانی سەدام دەبێت. هێشتا تەواو نەبووە. بەڵام متمانەم هەیە.
کوردستان24: وەک هاووڵاتییەکی فەرەنسی و ڕۆژنامەنووسێکی لایەنگری کورد، چ داواکارییەکت هەیە لە گەلی کوردستان وکۆمەڵگەی کورد و حکوومەتی هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی ئەم کتێبە بۆ زیاتر خستنەڕووی کورد و دۆزی نەتەوەیی و دۆسیەی جینۆسایدی کورد بەکاربهێنن؟ لە فەرەنسا و لە سەرانسەری جیهان؟
بیاتریس: پێم وایە هەموو کورد دەبێت ئەم کتێبە بەهی خۆی بزانێت، و وەرگێڕانی بۆ سەر زمانی کوردی "هەردوو شێوەزاری کوردیی ناوەڕاست کوردیی باکوور"، تورکی، ئینگلیزی و عەرەبی بۆ بکرێت. بۆچی بە زمانی ئیسپانیش نەبێت. توێژەرانی ئەمریکی کە لە یەکەمین کۆنفرانسی نێودەوڵەتی لەسەر جینۆسایدی فەیلیەکان ناسیم، لە مانگی ئایاری 2023 لە هەولێر، ئارەزووی وەرگێڕانێکیان بۆ سەر زمانی ئینگلیزی و ئیسپانی هەیە بۆ دابەشکردنی کتێبەکە لە کیشوەری ئەمریکا. دەمەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە وەک سیناریۆی فیلم نووسیومە. بە تەواوی دەتوانرێت لەگەڵ سینەماشدا بگونجێنرێت. چیرۆکێک بێت بە هەموو جیهاندا گەشت بکات.. وەرگێڕانی فیلمی کتێبەکەم باشترین شت دەبێت کە بۆ مشتومڕ لەسەر ناساندنی جینۆساید لەسەر ئاستی جیهانی ڕوو بدات. دەزانم، وەک پڕۆژەیەک کەمێک شێتانە دەردەکەوێت. بەڵام من باوەڕم پێی هەیە. تەنها پێویستە دەرهێنەرێک و یەک دوو ئەکتەری بەناوبانگی جیهانی و ئەکتەری کورد بدۆزیتەوە. لەوە کەم نییە. بۆ نموونە لە ئێستادا فێستیڤاڵێکی فیلمی کوردی لە پاریس هەیە.
کوردستان24: لە دیدی تۆوە دەبێت کورد و هەرێمی کوردستان خۆمان چی بکەین ؟
بیاتریس: بەداخەوە بڵێم، بەڵام جینۆسایدی کورد یەکێکە لەو شتە دەگمەنانەی کە هەموو کورد کۆدەکاتەوە. خێزانێک نییە ناچار نەبووبێت بەدەست جینۆسایدی فەیلیەکان، کارەساتی ئەنفالی ٨٠٠٠ی بارزانیەکان، ئەنفالی گەرمیان و بادینان و قەرەداغ و بالیسان و جافەیەتی و تاوانەبجۆراوجۆرەکان داعشەکانەوە گرفتار نەبێت. بۆیە تکایە، جیاوازییەکانتان بۆ ئەم دۆزە وەلا بنێن ، لە سەردەمی جەنگی جیهانی دووەمدا لە فەرەنسا، چەکدارانی بەرخۆدانی گۆلیست کە شوێن دیگۆل کەوتبوون، خەباتکارانی بەرخۆدانی سۆسیالیستی، خەباتکارانی بەرخۆدانی کۆمۆنیست، بەرخۆدانی ئەنارکیست، ئەو بیانیانەی کە پێش جەنگ هاتبوون بۆ کارکردن لە فەرەنسا، هەموویان یەکگرتوو بوون لە دژی داگیرکەری نازی و هاوکارانیان. ئەوان سەرەتا هەموویان هاوڕا نەبوون. دانوستانی نهێنی هەبوو. بەڵام پێکەوە بە پاڵپشتی هاوپەیمانان کە چەکیان بۆ دابین دەکرد، شەڕەکەیان بردەوە، دەبێت کوردیش وابکات. دابەشبوونەکانی کورد هێندەی تر ناڕەحەتم دەکەن، چونکە لە قازانجی دوژمنەکانییەتی. ئاگاداربن، نابێ ئەوەمان لە بیر بچێت کە هاووڵاتی عەرەب هەبوون لە کاتی ئۆپەراسیۆنی ئەنفالدا کوردیان ڕزگار کردووە، هەروەک چۆن عەرەب ئێزدییان لە دژی داعش ڕزگار کرد. ئەگەر لە کەمینەشدا بوونایە، ئەوە نیشاندەری ئەوەیە کە ئایدۆلۆژیایەکی ڕەگەزپەرستانە و عەقڵیەتییەکی تاریکە کە دوژمنی سەرەکی کوردە. بۆیە بە کورد دەڵێم وریا بن. لە عێراقیش وەک ئێران و تورکیا و سوریا، ڕەگەزپەرستەکان هەن کە پاڵ بە کوردەوە دەنێن بۆ ئەوەی بەیەکدادان دروست ببێت، بەڵام یەکڕیزی و یەکگرتووی کورد ئاسانکاری دەکات بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەوڵی چاندنی ڕق و کینە و گەرمکردنی ئاگری شەڕی کورد و نەتەوەکانی دراوسێی. هەربۆیە تەنها بەم شێوەیەیە کە کوردستانێکی گەورە لە ئایندەیەکی نزیکدا ڕووناکی ڕۆژ بەخۆیەوە دەبینێت. کوردستانێک کە لەسەر بناغەیەکی زیاتر پتەوتر بنیات بنرێت و ئاسانتربێت بۆ ئەوەی جیهان دان بە وەدا بنێت کە سەد ساڵ زیاترە کە بەشی کورد هەر جینۆسایدکردن بووە.
