عەبدولڕەحمان زێباری: سیستەمی فرەبازنەیى مافە دەستوورییەكان پێشێل ده‌كات
دادوەرێکی پێشووی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ڕایگەیاند: یاسای ئێستای هەڵبژاردنەکانی عێراق نادادپەروەرانەیە و بنەمای ئەم نادادپەروەرییەش بۆ دابەشکردنی بازنەکانی هەڵبژاردن دەگەڕێتەوە، نەک سیستمی سانتلیگۆ.
شەممە، 15ـی تشرینی دووەمی 2025، عەبدولڕەحمان زێباری، دادوەری پێشووی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، لە میانی بەشداریی لە گەشتێکی هەواڵی کوردستان24ـدا، گوتی: ئەو یاسایەی ئێستا بۆ ھەڵبژاردن كاری پێدەكرێت پێچەوانەی ماددەی 49ـی دەستووری عێراقە.
ئاماژەی بەوە کرد، بە گوێرەی دەستوور پێویستە ئەندامانی پەرلەمان نوێنەرایەتیی ھەموو گەلی عێراق بكەن، بەڵام بە ھۆی سیستەمی فرە بازنەییەوە مافە دەستوورییەكانی گەلی عێراق پێشێل كراوە.
هاوکات ڕوونی کردەوە، بابەتی نادادپەروەریی یاسای هەڵبژاردن پەیوەندیی بە سیستمی سانتلیگۆوە نییە، بەڵکو "پەیوەندیی بە دابەشکردنی بازنەکانی هەڵبژاردنەوە هەیە لە عێراقدا."
ناوبراو ئاماژەی بە ماددەی 49ـی دەستووری عێراق کرد و گوتی: "دەستوور دەڵێت ئەندامی پەرلەمان نوێنەرایەتی هەموو گەلی عێراق دەکات، نەک تەنیا ناوچەکەی خۆی، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە پێویستە عێراق یەک بازنەی هەڵبژاردن بێت."
زێباری مێژووی یاساکانی هەڵبژاردنی لە عێراقدا خستەڕوو و ڕوونی کردەوە، "لە ساڵی 2004ـدا کاتێک یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نیشتمانی دەرچوو، عێراق کرایە یەک بازنە و لە ئەنجامدا هاوپەیمانێتی کوردستان نزیکەی 80 کورسی بە دەست هێنا."
بە گوتەی ئەو دادوەرەی پێشووی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، دەسەڵاتدارانی بەغدا بە پێی بەرژەوەندیی سیاسیی خۆیان سیستەم دەگۆڕن. "بۆ نموونە، لە هەڵبژاردنی 2021ـدا کە ڕەوتی سەدر باڵادەست بوو، عێراق کرایە 83 بازنە، بەڵام دوای کشانەوەی سەدرییەکان، دەسەڵاتدارانی نوێ گەڕانەوە بۆ سیستمی پارێزگاکان، چونکە لە بەرژەوەندیی ئەواندا بوو." جەختی لەوەش کردەوە، کە ئەم گۆڕانکارییە بەردەوامانە "نادادپەروەرانەیە، نالۆژیکییە و تا ڕادەیەکی زۆر دژی بنەما دەستوورییەکانیشە."
زێباری چارەیەکی بنەڕەتی بۆ ئەم کێشەکان لە عێراق خستەڕوو و ئاماژەی بەوە کرد، "بابەتێکی گرنگتر لە یەک بازنەیی و فرەبازنەیی، ئەویش دامەزراندنی ئەنجوومەنی فیدراڵییە، ئەگەر ئەم ئەنجوومەنە پێک بهێنرێت، کە نوێنەرایەتیی هەرێم و پارێزگاکان دەکات لەسەر بنەمای هاوسەنگی نەک ژمارە، ئەوا دەبێتە فلتەرێکی دیکە بۆ یاساکان و گەرەنتییەک بۆ پاراستنی مافەکان.
لە کۆتاییدا، عەبدولڕەحمان زێباری ڕەخنەی لە نەبوونی ئیرادەی سیاسی لە بەغدا گرت بۆ جێبەجێکردنی دەقە دەستوورییەکان و گوتی: "کێشەکە نەبوونی ئیرادەی سیاسییە لە بەغدا بۆ جێبەجێکردنی ئەو بەڵێنانەی کە لە بەرنامەی حکوومیدا هاتوون، بۆیە پێویستە میکانیزمی گونجاو و فشاری سیاسی، تەنانەت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش هەبێت، بۆ دڵنیابوون لە جێبەجێکردنی ماددە دەستوورییەکان".
جیوازیی نێوان سیستەمی فرەبازنەیی و یەک بازنەیی
سیستەمی فرەبازنەیی هەڵبژاردن، شێوازێکە کە تێیدا وڵات یان هەرێمێک بۆ چەندین یەکەی جوگرافیی جیاواز دابەش دەکرێت کە پێیان دەوترێت "بازنەی هەڵبژاردن". لە هەر یەکێک لەم بازنانەدا، دەنگدەران نوێنەری تایبەت بە ناوچەکەی خۆیان هەڵدەبژێرن بۆ پەرلەمان یان هەر ئەنجوومەنێکی دیکەی یاسادانان.
بەڵام لە سیستەمی یەک بازنەییدا، هەموو وڵات یان هەرێمەکە وەک یەک بازنەی گەورە هەژمار دەکرێت دەنگدەران دەنگ بە لیستێکی نیشتمانیی پارتەکان دەدەن و نوێنەرەکان لەسەر ئاستی گشتی هەڵدەبژێردرێن، نەک وەک نوێنەری ناوچەیەکی دیاریکراو.
