ڕێبەر ئەحمەد: لە کوردستان هەموومان بەرانبەر یاسا یەکسانین

وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، لە کۆڕبەندی ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕست، ڕایگەیاند، بێگوومان ئاشتی یەکێکە لە بەها هەرە گرنگ و پیرۆزەکان، بۆ ئەوەی ژیانێکی ئارام و سەقامگیر لە ناو هەر کۆمەڵگایەک بەڕێوە بچێت، بەڵام ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ماوەی 100 ساڵی ڕابردوودا پڕبووە لە ئاڵەنگاری و ناسەقامگیری، ئەگەر سەیری هۆکاری ئەو گیروگرفتانە بکەین، لەوانە بگەینە دەرئەنجامی باش، بۆ ئەوەی چارەسەری گونجاو بۆ کێشەکان بکەین. 

ئەمڕۆ چوارشەممە 19ی تشرینی دووەمی 2025، ڕێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، لە کۆڕبەندی ئاشتی و ئاسایشی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕست، ڕایگەیاند ، لە ساڵانی ڕابردوودا، هەمیشە باس لە دەرئەنجامەکانی ڕێککەوتننامەی "سایکس بیکۆ" دەکرێت، بێگوومان ئەم ڕێککەوتننامەیە یەکێکە لە گرفتە گەورەکان کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە، هەروەها دروست بوونی "دەوڵەتی نەتەوەیی" لە ساڵی 1645، هاوکات گەیاندنی بەرهەمی ئەو شۆڕشە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، شتێک نەبوو کە خۆڕسکی خەڵکی ناوچەکە بێت، بۆیە تێگەیشتن لە فۆرمی دەوڵەت و دامەزراوەکانی دەوڵەت، بە ناوی نەتەوەیی بابەتێکی زۆر نامۆ بوو بۆ خەڵک، چونکە ناوچەکە لە لایەن دەسەڵاتدارانی زل هێز و ئیمپراتۆریەتەکانەوە بەڕێوە دەبرا، کە دوور بوون لە تێگەیشتنی نوێی سیستەمی حکوومڕانی، بۆیە کاتێک وڵاتی نوێ دروستکران وەکو " عێراق و سووریا"، دەسەڵاتدارانی ئەو کاتە دەستورێکی ئامادەکراویان دایە دەست وڵاتە نوێییەکان و خەڵکانێکی دەرەوەی وڵاتەکانیان کرد بە مەلیک و حکوومڕان، دواتر پرۆسەکە بە نادروستی و پڕ لە کەموکورتی ڕادەستی ئەو وڵاتانە کران. 

ڕێبەر ئەحمەد، گوتیشی، ئەوەی کە کارەست بوو، دابەشکردنی جوگرافیایی و نەتەوەیی بوو بەدەر لە خواست و ویستی خەڵکی ئەو ناوچانە، لەوانە "نەتەوەی کورد"، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هیچ کەس پرسی نەکرد ئایا کورد، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕست چی دەبێت؟ دەیەوێت لە کوێ و بە چی شێوازێک بژی؟ بۆیە ئەوەی کارەساتەکەی گەورەتر کردەوە ئەو کەلتورە حوکمڕانییە دواکەوتوو و پڕ لە کێشەیە بوو کە لە عێراق و سووریا پەیڕەوکرا. 

جەختی لەوەکردەووە، کێشەی سەرەکی نەبوونی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕست، بە تایبەتی لە عێراق و سووریا، کەلتوور و بیرباوەڕ و بەهایە، بۆ نموونە، " کاتێک دەسەڵاتێک بڕیاردەدات لایەنێک یان نەتەوەیەک یاخود بیروباوەڕێک لەوانی دیکە باڵاتر بێت، کەواتە بڕیاریداوە لەو ناوچەیە بە ئاشتی ژیان نەکرێت". 

ڕێبەر ئەحمەد، گوتی، ئێمە لە هەرێمی کوردستان، دوای ڕاپەڕین ساڵی 1991 بڕیارماندا، ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی بکەینە ئامانجی سەرەکی خۆمان، هەروەها بڕیاری سەرکردایەتی سیاسی ئەوە بوو، ئێمە لە کوردستان هەموومان وەکو یەکترین، ئەگەر لە ئایین و نەتەوەی جیاوازیش بین، بەڵام هەموومان لە بەرانبەر یاسادا یەکسانین، بۆیە ئەزموونی سەرکەوتووی هەرێمی کوردستان سەرچاوەکەی لە بیروباوەڕی ئاشتی و پێکەوە ژیانە، ئێمە دەمانەوێ بە ئاشتی بە یەکەوە بژین، ئەمەش چیرۆکی سەرکەووتنی هەرێمی کوردستانە. 

باسی لەوەشکرد، ئەو گۆڕانکاریەی لە دوای ساڵی 2003ەوە لە عێراق ڕوویداوە، بە هەوڵ و ماندووبووبی ئەو کەسانە نەبووە کە ئێستا لە حکوومڕانیدان، پێش ساڵی 2003، ڕژێمە یەک لە دوای یەکەکان هەمیشە بە شەڕ و ڕشتنی خوێن دەسەڵاتیان دەستاودەست کردووە، بۆیە سوپاسی ئەمەریکا و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەکەین بۆ ئەوەی لە دەستی ئەو ڕژێمە ستەمکارە ڕزگاریان کردین، ئەگەر ئەوان نەبوونایە بێگوومان هیچ یەکێک لەو کەسانەی ئێستا کە دەسەڵاتن نەک خۆیان نەوەکانیشیان نەیاندەتوانی ئەو کارە بکەن کە لە عیراق ڕوویدا. 

ڕێبەر ئەحمەد، باسی لەوەشکرد، کاتێک باسی ئاشتی دەکەین، دەبێ بزانین کێشەی لایەنەکان چیە، دەبێت لە هۆکارەکانی دروست بوونی ئەو تووندوتیژی و کێشەییە بکۆڵینەوە، ئایا لە عێراق ئەمە ئەنجامدراوە؟ بێگوومان نەخێر، لە بارەی ئەو تاوانانەی دەرحەق بە گەلی عێراق کراوە، بە تایبەت گەلی کورد لە جینۆساید و ئەنفال و کیمیاباران، ئایا حکوومەتی عێراق داوای لێبوردنی کردووە؟ نەخێر، ئایا بەرپرسیاریەتی ئەوە هەڵگیراوە کە دام و دەزگاکانی حکوومەت بەکارهێنراون بۆ چەوساندنەوە و ئاڕاستەکردنی ئەو پەڕی وەحشیگرێتی و زوڵم کردن بەرانبەر بە نەتەوەکانی عێراق؟ نەخێر، کەواتە چاوەڕانی ئەوە نین ئاشتیەکی سەقامگیر لە عێراق دروست ببێت. 

ئاماژەی بوەشکردووە، ئەوەی کە لە هەموو بابەتەکان زیاتر جێگای سەرەنجی ئێمەبێت ئەوەیە، کەلتووری حکوومڕانی ئێستای عێراق هەمان کەلتووری پێش ساڵی 2003یە، بۆیە دووبارە لە سەرجەم ناوچەکانی عێراق چەوساندنەوەی هاووڵاتیان دووبارە دەستی پێکردەوە، بۆیە دەبێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕست و بە تایبەت عێراق، کار بۆ گۆڕینی بیروباوەڕ بکەین، هەرچەندە ئەم پرۆسەیە درێژ خایەنە و بە کاتێکی کەم نایەتە دی، هەروەها دەبێ سەرکردەکانی عێراق دان بەوەدابنێن کە هەڵەیان کردووە لە تەنها گۆڕینی سەرانی ڕژێمی عێراق، لە هەمان کاتدا ئاڕاستە ڕاستەکە ئەوەیە جگە لە کەسانی حکوومڕان، کەلتووری حکوومڕانی بگۆڕدرێت. 

ئاماژەی بەوەکردووە، لە ئێستادا عێراق و سووریا لە مەترسیەکی گەورەدان، چونکە ‌هێشتا کێشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بە تایبەتی کێشەکانی کورد یەکلا نەبونەتەوە، هاوکات نەگەیشتووین بە مافەکانی خۆمان، بۆیە لەو باوەڕەدام، تاوەکو ئەو کاتەی کێشەی هەموو نەتەوەکانی ناوچەکە چارەسەر نەکرێت، ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕست دروست نابێت.