ردپای تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت در خشکسالی بیسابقه بخشی از خاورمیانه
مطالعات جدید علمی نشان میدهد گرمایش زمین و دخالتهای انسانی، احتمال وقوع خشکسالیهای شدید در ایران، عراق و سوریه را تا ۱۰ برابر افزایش داده است
نتایج یک پژوهش جامع علمی که روز جمعه ۳۰ آبان ۱۴۰۴ (۲۱ نوامبر ۲۰۲۵) توسط گروه «اسناد و انتساب آبوهوای جهان» (WWA) منتشر شد، پرده از واقعیتی هولناک برداشت: خشکسالی شدیدی که طی پنج سال اخیر ایران و کشورهای همسایه را درگیر کرده، دیگر یک پدیده طبیعی نیست، بلکه نتیجه مستقیم گرمایش جهانی و مصرف سوختهای فسیلی است.
پژوهشگران این موسسه معتبر علمی تأکید کردهاند که بدون دخالت عامل انسانی و تغییرات اقلیمی، خشکسالی فعلی در ایران، عراق و سوریه هرگز با این شدت و گستردگی رخ نمیداد. دادههای بهروزرسانی شده تا ژوئن ۲۰۲۵ نشان میدهد که گرمایش زمین، احتمال وقوع چنین خشکسالیهای ویرانگری را حداقل ۱۰ برابر افزایش داده است.
در این گزارش آمده است: «اگر گرمایش جهانی وجود نداشت، دورههای خشکسالی در این منطقه بسیار خفیفتر و کوتاهتر میبودند. اما اکنون ما با وضعیتی استثنایی روبرو هستیم که دستاوردهای توسعهای منطقه را میبلعد.»
هشدار مقامات ایران: تهران در خطر تخلیه؟
همزمان با انتشار این گزارش جهانی، مقامات ارشد ایران نیز نسبت به وضعیت فوقبحرانی منابع آبی هشدار دادهاند. مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران، در سخنانی صریح اذعان کرد: «به دلیل توسعهی بدون فکر و غیرکارشناسی، امروز نه در سفرههای زیرزمینی آب داریم و نه در پشت سدها.»
محسن حاجیمیرزایی، رئیس دفتر رئیسجمهور ایران نیز در یک برنامه تلویزیونی اعتراف کرد که سیاستگذاریهای مدیریت آب در دهههای گذشته، وضعیت را وخیمتر کرده است. گزارشها حاکی از آن است که تنش آبی در کلانشهرهایی مانند تهران به حدی رسیده که گزینههایی همچون جیرهبندی اضطراری و حتی بحثهای راهبردی درباره احتمال جابجایی پایتخت یا تخلیه بخشهایی از جمعیت در محافل مدیریتی مطرح شده است.
مثلث بحران: ایران، عراق و سوریه
این بحران تنها محدود به ایران نیست. عراق هماکنون خشکترین دوره تاریخی خود از سال ۱۹۳۳ را تجربه میکند و سوریه نیز با بدترین خشکسالی چهار دهه اخیر دستوپنج نرم میکند.
کارشناسان WWA هشدار میدهند که مدیریت ناکارآمد منابع آب، کشاورزی سنتی با مصرف بالا (که در ایران ۹۰ درصد منابع آب را میبلعد) و حفر چاههای غیرمجاز، در کنار تغییرات اقلیمی، منطقه را به لبه پرتگاه کشانده است. راهکار پیشنهادی دانشمندان، تغییر فوری در الگوی کشت، مدیریت تقاضا و ارتقای زیرساختهای بهرهوری آب است؛ اقداماتی که اگر سریعاً اجرایی نشوند، آینده سکونت در بخشهای وسیعی از خاورمیانه را با تردید جدی مواجه خواهند کرد.
