سرنوشت پرونده‌ی هسته‌ای ایران در آستانه‌ی فروپاشی
تنهدا ٣٠ روز زمان برای حل دیپلماتیک موضوع هسته‌ای ایران باقی مانده است
با فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» توسط سه کشور اروپایی، تنها ۳۰ روز برای نجات دیپلماسی باقی مانده و بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل، توافق هسته‌ای را تهدید می‌کند.
پرونده‌ی هسته‌ای ایران در مرحله‌ای حساس قرار گرفته و تنها ۳۰ روز تا تعیین تکلیف دیپلماتیک آن باقی است. فعال‌سازی «مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها» از سوی سه کشور اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا)، نه‌تنها سایه‌ی بازگشت تحریم‌های سازمان ملل بر سر تهران را سنگین‌تر کرده، بلکه دیپلماسی هسته‌ای را نیز تا مرز فروپاشی کشانده است. قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ شورای امنیت که پس از توافق هسته‌ای (برجام) به تصویب رسید، قرار بود مکانیزم نظارت و اجرای توافق را فراهم کند، اما اکنون به ابزاری برای نابودی آن تبدیل شده است.
تحلیلگران برجسته‌ای چون رابرت آینهورن، دیپلمات و مذاکره‌کننده‌ی سابق هسته‌ای آمریکا، و کلسی داونپورت، مدیر سیاسی «شورای کنترل تسلیحات»، دو دیدگاه متفاوت اما مکمل را مطرح کرده‌اند. آینهورن معتقد است که اصرار بر «صفر کردن غنی‌سازی اورانیوم» هرگز واقع‌بینانه نبوده و تنها راه‌حل پایدار، پذیرش سطحی محدود و نظارت‌شده از غنی‌سازی در ایران است. در مقابل، داونپورت هشدار می‌دهد که تمرکز صِرف بر فشار، بدون گشودن دریچه‌ای برای دیپلماسی، ایران را به سمت تصمیمات بازگشت‌ناپذیر، از جمله خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) سوق خواهد داد. به گفته‌ی او، مکانیسم ماشه تنها زمانی مؤثر خواهد بود که با یک «پیشنهاد موقت معتبر» همراه شود.
چالش غنی‌سازی؛ از رؤیای صفر تا واقعیت محدود
مذاکرات هسته‌ای ایران عمدتاً بر موضوع توقف غنی‌سازی اورانیوم متمرکز بوده است. رابرت آینهورن بارها تأکید کرده که راهبرد «صفرسازی» غیرواقعی و غیرقابل اجراست. نابودی کامل توانایی غنی‌سازی برای کشوری که میلیاردها دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده و آن را به نماد استقلال ملی خود تبدیل کرده، تنها یک رؤیاست. آینهورن معتقد است تنها راه رسیدن به یک توافق پایدار، پذیرش «برنامه‌ای محدود برای غنی‌سازی» در کنار اعمال «نظارت‌های شدیدتر» بر برنامه‌ی هسته‌ای ایران، به‌ویژه در زمینه‌ی توسعه‌ی سانتریفیوژهای پیشرفته است.
مکانیسم ماشه: بازی ۳۰ روزه‌ی دیپلماسی؟
فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا به عنوان آخرین سلاح دیپلماتیک تلقی می‌شود. این مکانیسم قرار بود در صورت نقض جدی تعهدات، بازگشت سریع تحریم‌های شورای امنیت را به دنبال داشته باشد، اما اکنون به شمشیری دولبه تبدیل شده است.
طبق قطعنامه‌ی ۲۲۳۱، شورای امنیت تنها ۳۰ روز فرصت دارد تا قطعنامه‌ای برای ادامه‌ی لغو تحریم‌ها تصویب کند، اما هر عضو دائمی می‌تواند آن را وتو کند. در عمل، با فعال شدن این مکانیسم، تحریم‌های سازمان ملل به صورت خودکار بازمی‌گردند. کلسی داونپورت معتقد است اگر این فشار با یک پیشنهاد دیپلماتیک همراه نباشد، ایران را به سمت واکنش‌های شدید مانند خروج از NPT سوق می‌دهد؛ گزینه‌ای که می‌تواند آخرین چارچوب قانونی بین‌المللی برای نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران را از بین ببرد.
از دیپلماسی زمان‌خَر تا رویارویی نظامی؛ سناریوهای پیش رو
چند سناریو برای آینده‌ی پرونده‌ی هسته‌ای ایران متصور است:
۱. دیپلماسی زمان‌خَر: بازگشت طرفین به روش کسب زمان از طریق یک توافق موقت.
۲. توافق جامع جدید: دستیابی به توافقی فراگیرتر از برجام که در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌رسد.
۳. اجرای کامل مکانیسم ماشه: بازگشت همه‌ی تحریم‌های سازمان ملل با پیامدهای اقتصادی سنگین برای ایران.
۴. خروج ایران از NPT: نقطه‌ی بی‌بازگشت بحران که می‌تواند منطقه را با تنش‌های امنیتی جدی مواجه کند.
۵. رویارویی نظامی مستقیم: خطرناک‌ترین سناریو که با توجه به هزینه‌های انسانی و اقتصادی سنگین، بیشتر به عنوان یک اهرم فشار در مذاکرات به کار می‌رود.
با توجه به شرایط موجود، به نظر می‌رسد آینده‌ی پرونده‌ی هسته‌ای ایران بیشتر به سمت یکی از دو گزینه‌ی «دیپلماسی زمان‌خَر از طریق توافق موقت» یا «اجرای کامل مکانیسم ماشه» حرکت کند. رسیدن به یک توافق جامع در کوتاه‌مدت تقریباً محال است و گزینه‌هایی مانند خروج از NPT یا درگیری نظامی هزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی دارند.
