مادهی ۱۴۰ قانون اساسی زنده است
در بخش دوم گفتگوی ویژه با پرزیدنت مسعود بارزانی، ایلی ناکوزی به سراغ موضوعات حساس و پیچیدهتری میرود که روابط میان اقلیم کوردستان و دولت فدرال عراق را تعریف میکنند. پس از بررسی دستاوردهای اقلیم و چالشهای انتخابات، اکنون تمرکز گفتگو بر مسائلی چون سرنوشت کرکوک و مادهی ۱۴۰ قانون اساسی، نقش دادگاه فدرال و تصمیمات سیاسی آن، حضور نیروهای ائتلاف بینالمللی و ظهور گروههای شبهنظامی به عنوان «دولتهای کوچک در دل یک دولت» معطوف میشود. پرزیدنت بارزانی با صراحتی کمنظیر، از فرهنگ ریشهدار همزیستی در کوردستان دفاع میکند و داستانهای تکاندهندهای از وفاداری و همبستگی میان اقوام مختلف در سختترین شرایط تاریخی روایت میکند. او ضمن تأکید بر پایبندی به قانون اساسی به عنوان تنها راهکار حل اختلافات، هشدار میدهد که هرگونه تلاش برای تضعیف اقلیم کوردستان یا نادیده گرفتن حقوق مشروع آن، نه تنها بینتیجه خواهد بود، بلکه ثبات کل عراق را به خطر خواهد انداخت. این بخش از گفتگو، تصویری روشن از خطوط قرمز اقلیم کوردستان و چشمانداز آن برای آیندهای مبتنی بر شراکت، توازن و توافق واقعی ترسیم میکند.
ایلی ناکوزی: من این سؤال را میپرسم چون میخواهم بدانم آیا بغداد نیز با شما چنین رفتاری دارد؟ آیا امروز نامزدهای سایر نقاط عراق با کوردها همینگونه رفتار میکنند؟
پرزیدنت بارزانی: برای من مهم نیست که آنها با ما چگونه رفتار میکنند. آنها ما را با سلاح شیمیایی زدند، عملیات انفال را برای نسلکشی ما اجرا کردند، اما ما با آنها مذاکره کردیم و سربازانی را که این جنایات را علیه مردم ما مرتکب شدند، بخشیدیم. ما آداب و رسوم و سنتهای خود را داریم و آنها نیز سنتهای خود را دارند.
ایلی ناکوزی: اما با این سخن، شما در حال مقایسه میان صدام حسین و دولتهای پس از او هستید.
پرزیدنت بارزانی: بله، صدام حسین از سلاح شیمیایی استفاده کرد و عملیات انفال را انجام داد. اما کسانی که ما با آنها متحد بودیم و با هم مبارزه کردیم، با مردم کورد آنگونه که شایستهاش بودند رفتار نکردند و به وظایف خود عمل ننمودند. برعکس، آنها نیز ما را آزردند. البته تفاوت وجود دارد، اما مسئلهی قطع بودجه و نان مردم کوردستان نیز اقدامی بسیار بیرحمانه بود که نمیخواهم آن را بیشتر توصیف کنم.
ایلی ناکوزی: آیا سخن شما متوجه گروه خاصی است؟ اجازه دهید صریح باشم. آیا منظورتان طایفهی شیعه یا سنی است؟ کلام شما دقیقاً خطاب به چه کسی است؟
پرزیدنت بارزانی: مشکل، فرهنگ نپذیرفتن دیگری است؛ فرهنگی که مردم کورد را در این سرزمین بیگانه میداند. این همان فرهنگی است که به استفاده از سلاح شیمیایی، عملیات انفال و تخریب روستاها منجر شد. این فرهنگ هنوز نزد برخی، چه در میان اهل سنت و چه شیعیان، باقی است. اما امروز، «چارچوب هماهنگی شیعیان» (الاطار التنسیقی) است که دولت را رهبری میکند و بخشی از آنها مسئولیت این وضعیت را بر عهده دارند.
ایلی ناکوزی: اگر این وضعیت ادامه یابد، سرنوشت اقلیم و این رابطه چه خواهد شد؟
پرزیدنت بارزانی: این وضعیت نباید ادامه پیدا کند. زیرا اگر این سیاست ادامه یابد، عراق اولین بازنده خواهد بود. کسانی که این سیاست را دنبال میکنند، اگر گمان میکنند که حکومت برایشان باقی خواهد ماند، سخت در اشتباهند.
خصومت یا عداوت سیاسی؟
ایلی ناکوزی: جناب پرزیدنت، وقتی این سخنان را میگویید، اینگونه برداشت میشود که دیگر مسئله خصومت سیاسی با بغداد نیست، بلکه به یک عداوت سیاسی تبدیل شده است. آیا ما به مرحلهی عداوت رسیدهایم؟
پرزیدنت بارزانی: البته این شامل همهی اعضای چارچوب هماهنگی نمیشود. در میان آنها کسانی هستند که ما با هم مبارزه کردهایم و احترام متقابل وجود دارد. حتی اگر اختلاف نظر داشته باشیم، احترام پابرجاست. اما گروههایی در این چارچوب هستند که [رفتارشان] فراتر از عداوت است؛ بدتر از دشمنی است. آنها با تمام ابزارها تلاش کردند تا اقلیم کوردستان را منحل کنند و به آن ضربه بزنند. اما این تمام توانشان بود، وگرنه شاید کارهای بدتری هم میکردند.
ایلی ناکوزی: آیا این یک دستور کار داخلی است یا به نظر شما یک دستور کار خارجی است؟
پرزیدنت بارزانی: به گمانم میتواند ترکیبی از هر دو باشد.
ایلی ناکوزی: تمایلی به نام بردن ندارید؟
پرزیدنت بارزانی: نه، نام نمیبرم.
ایلی ناکوزی: بسیار خب. اگر پس از انتخابات که یک مرحله است و انشاءالله از آن عبور خواهیم کرد، این چیزی که من آن را «باجخواهی سیاسی» مینامم و این خصومت آشکار علیه کوردها ادامه یابد، گزینههای اقلیم با توجه به تحولات منطقهای چه خواهد بود؟
پرزیدنت بارزانی: مردم کورد در طول تاریخ عادت کردهاند که با اینگونه تجاوزها روبرو شوند و در عین حال، مصونیت پیدا کردهاند. مردم کورد و اقلیم ایستادگی خواهند کرد. رنج خواهند برد، اما ایستادگی میکنند و هرگز سر خم نخواهند کرد.
ایلی ناکوزی: آیا اقلیم توانایی خودکفایی اقتصادی را دارد؟
پرزیدنت بارزانی: قطعاً، اما به کمی زمان نیاز دارد. ولی در هر شرایطی، اقلیم ایستادگی خواهد کرد. بر سر حقوق خود معامله نخواهد کرد و تسلیم نخواهد شد. در برابر هیچ درخواست یا رفتار خصمانه و ظالمانهای سر خم نمیکند. ما یک قانون اساسی داریم که باید میان ما حاکم باشد. اگر ما چیزی فراتر از قانون اساسی خواستیم، آنها حق دارند رد کنند، اما در عین حال، ما نیز کمتر از حق قانونی و اساسی خود را نخواهیم پذیرفت. اگر قانون اساسی حاکم باشد، مشکلی پیش نخواهد آمد. اما اگر قانون اساسی را کنار بگذاریم و به سمت سلیقههای شخصی و تحمیل اراده برویم، طبیعتاً اگر کسی فدرالیسم را رد کند، ما نیز دیکتاتوری را رد میکنیم و هرچه بادا باد.
دادگاه فدرال، سیاسی و جانبدارانه است
ایلی ناکوزی: منتقدان و مخالفان شما میگویند پرزیدنت به قانون اساسی استناد میکند، در حالی که یک دادگاه فدرال وجود دارد که مسئولیت رسیدگی به مسائل قانون اساسی را بر عهده دارد، اما زمانی که این دادگاه حکمی صادر میکند، شما آن را رد میکنید. پس حاکم و مرجع کیست؟
پرزیدنت بارزانی: ببینید، هیچکس به اندازهی ما برای این قانون اساسی زحمت نکشیده است. من دو ماه در بغداد ماندم. برای اطلاع شما و بینندگان، در مدتی که آنجا بودم، ما ۳۶ بار هدف حملات موشکی تروریستها قرار گرفتیم. از محافظان من شهید و زخمی شدند، اما ما تحمل کردیم. ما برای این قانون اساسی زحمت کشیدیم و همان زمان هم گفتم که این قانون بینقص نیست، اما اگر آن را با قوانین اساسی منطقه و قوانین گذشتهی عراق مقایسه کنیم، یک قانون اساسی پیشرفته و عالی است که پاسخگوی نیازهاست. آنقدر نکات مثبت داشت که ما از آن حمایت کردیم و پذیرفتیم و تا امروز هم به آن پایبندیم. پس منطقی نیست که من از قانون اساسی که بیش از هر کس دیگری برایش زحمت کشیدهام، دست بکشم.
اما دادگاه فدرال کنونی، یک دادگاه قانون اساسی نیست. این دادگاهی است که به زمان [پل] برمر بازمیگردد. ما خواهان تشکیل یک دادگاه قانون اساسی بودیم. دادگاه فدرال فعلی با تصمیماتش به یک دادگاه سیاسی و جانبدارانه تبدیل شده است. به همین دلیل ما تصمیمات آن را رد کردیم. چون سیاسیکاری میکرد و اقلیم را هدف قرار داده بود و به دنبال تجزیهی اقلیم بود. به همین خاطر آن را رد کردیم.
ایلی ناکوزی: در این صورت، چه کسی میتواند مرجع باشد؟ اگر این دادگاه جانبدار است، شما چه کسی را به عنوان مرجع پیشنهاد میکنید؟
پرزیدنت بارزانی: «شورای فدراسیون» (مجلس الاتحاد). این شورا که در قانون اساسی پیشبینی شده، باید در مرحلهی بعد تشکیل شود. این شورا ضامن و مرجع خواهد بود.
نقش شبهنظامیان در سیاست عراق
ایلی ناکوزی: با توجه به همهی این مسائل، آیا امروز کسانی که این فرآیند سیاسی را هدایت میکنند، شبهنظامیان (ملیشیا) در عراق هستند یا احزاب سیاسی مستقل؟
پرزیدنت بارزانی: اگر حقیقت را بخواهید، یک آشفتگی و درهمریختگی وجود دارد. هر گروهی خود را یک دولت میداند. ما با دولتهای کوچک در دل یک دولت مواجه هستیم. حقیقت این است که کنترل اوضاع از دست رفته و من نمیتوانم به این سؤال پاسخ دقیقی بدهم. دولتهای کوچکی در داخل دولت وجود دارند که کنترل اوضاع را در دست دارند و تصمیمگیرنده هستند؛ چه برای پارلمان، چه قانون اساسی و چه دولت. این یک واقعیت است.
ایلی ناکوزی: نخستوزیر دیروز در پاسخ به این سؤال که سلاح شبهنظامیان چه زمانی جمعآوری میشود، گفت که این سلاحها با حضور نیروهای اشغالگر، یعنی نیروهای ائتلاف، در عراق مرتبط است. نظر شما در این باره چیست؟
پرزیدنت بارزانی: شاید بهتر باشد کمی به گذشته بازگردیم. در سال ۲۰۱۱ نیز بحث خروج اشغالگران و نیروهای ائتلاف مطرح بود. جلسهای در بغداد برگزار شد و از من هم خواسته شد که شرکت کنم. مذاکراتی میان دولت عراق و ایالات متحده و ائتلاف بر سر خروج نیروهای آمریکایی در جریان بود. در آن جلسه که نمایندگان گروههای مختلف حضور داشتند، نوعی مزایده و رقابت بر سر شعارها در جریان بود. وزیر دفاع و وزیر کشور نیز حاضر بودند. من سؤالی پرسیدم و گفتم: «اکنون این نیروها اشغالگر هستند. آیا یک افسر آمریکایی نمیتواند وارد این سالن شود و همهی ما را دستگیر کند؟» یکی از حاضران پاسخ داد: «نه تنها افسر، بلکه یک سرباز هم میتواند.» گفتم: «پس این مزایدهها برای چیست؟» از وزیر دفاع پرسیدم: «آیا شما نیروی کافی برای دفاع از کشور دارید؟» گفت: «نه.» از وزیر کشور پرسیدم: «آیا شما نیروی کافی برای تأمین امنیت داخلی دارید؟» گفت: «نه، هیچچیز نداریم.» گفتم: «پس ما به این نیروها نیاز داریم.» آن نیروها رفتند و داعش آمد. امروز هم همین سناریو در حال تکرار است. به محض خروج نیروهای ائتلاف و آمریکا، داعش بازخواهد گشت؛ این را به خاطر بسپارید.
ایلی ناکوزی: و راهحل این است که نیروهای ائتلاف باقی بمانند؟
پرزیدنت بارزانی: باید توافقی وجود داشته باشد. توافقی بر سر چگونگی ماندن آنها. اما خروج نیروهای ائتلاف از عراق در شرایط کنونی، به معنای زمینهسازی برای بازگشت داعش است. در مورد گروهها [شبهنظامی]، آنها نباید در سیاست دخالت کنند. سلاح این گروهها باید تحت چارچوب قانون اساسی و سیستم دفاعی کشور باشد، نه اینکه خودشان را بالاتر از دولت، قانون اساسی و حکومت بدانند.
سرنوشت کرکوک و مادهی ۱۴۰
ایلی ناکوزی: جناب پرزیدنت، کرکوک.
پرزیدنت بارزانی: کرکوک، شهری کوردستانی با هویتی عراقی است. این مسئله قابل مذاکره نیست. مادهی ۱۴۰ قانون اساسی برای حل این مسئله وجود دارد و این ماده با گذشت زمان از بین نمیرود. این ماده زنده است و باید کلمه به کلمه اجرا شود. این ماده راهحلی برای کرکوک ارائه کرده است: عادیسازی، سرشماری و همهپرسی. ما چیزی بیشتر از این نمیخواهیم. اما اشغال کرکوک، غصب آن یا تغییر بافت جمعیتی آن، هرگز به نتیجه نخواهد رسید. حتی اگر در یک دورهی زمانی موفق شوند، در نهایت حق باید به صاحبش بازگردد.
ایلی ناکوزی: همچنین گفته میشود که پس از انتخابات، منصب ریاستجمهوری این بار به کوردها داده نخواهد شد و اهل سنت خواهان این منصب هستند.
پرزیدنت بارزانی: (با خنده) شاید یک شخصیت سنی چشمش این منصب را گرفته است. بگذارید ببینیم چه میشود.
ایلی ناکوزی: آیا ممکن است شما با چنین چیزی موافقت کنید؟ برای مثال، ریاست پارلمان به کوردها برسد و ریاستجمهوری به اهل سنت؟
پرزیدنت بارزانی: ببینید، این یک مسئلهی نمادین و معنوی است. پس از انفال، بمباران شیمیایی و تخریب ۴۵۰۰ روستا، اینکه یک شخصیت کورد رئیسجمهور شود، جنبهی معنوی داشت. وگرنه از نظر اختیارات و تأثیرگذاری، رئیس پارلمان مهمتر از رئیسجمهور است. گاهی هم جایگاه به شخص بستگی دارد. اما این به معنای بیاهمیت بودن ریاستجمهوری نیست. از نظر عملی، رئیس پارلمان مستقیماً با مسائل مهم در ارتباط است. برای مثال، پارلمان در دوران همهپرسی به ما آسیب زد و در یک روز ۱۴ قطعنامه علیه ما صادر کرد. اما موضوع ریاستجمهوری یک مسئلهی شخصی نیست. این یک استحقاق برای کوردهاست و به یک عرف تبدیل شده است. این به دیگر طرفها و خود کوردها بستگی دارد که آیا چنین چیزی را میپذیرند یا نه.
ایلی ناکوزی: با وجود اینکه تمایلاتی وجود داشت که شما این منصب را بپذیرید.
پرزیدنت بارزانی: من برای این کار ساخته نشدهام و رد کردم.
ایلی ناکوزی: چرا جناب پرزیدنت؟ چرا اینقدر از عراق فاصله میگیرید؟
پرزیدنت بارزانی: این فاصله گرفتن از عراق نیست. اگر حقیقت را بخواهید، آنجا جای من نیست.
ایلی ناکوزی: چرا؟
پرزیدنت بارزانی: با این اختیارات و در این شرایط، من نمیتوانم کاری انجام دهم. این جایگاه بیشتر پروتکلی است.
فرهنگ همزیستی؛ میراثی از نیاکان
ایلی ناکوزی: جناب پرزیدنت، میخواهم دربارهی موضوعی صحبت کنم که میدانم برای شما شخصاً در اقلیم اهمیت زیادی دارد و آن، مسئلهی اقلیتها و اقوام است. امروز، الگویی در این اقلیم ساخته شده که از اقلیتها حمایت میکند و آنها را شهروند درجه دو نمیداند. نه فقط مسیحیان، بلکه امروز برای همه روشن است که مسیحیان در اقلیم وضعیت بسیار ویژهای دارند و این به لطف رهبری در کوردستان است. اقلیم با این رویکرد و با این حمایت از اقلیتها، چه پیامی را ارسال میکند؟
پرزیدنت بارزانی: این همزیستی میان اقوام و مذاهب، فرهنگی است که ما از نیاکانمان به ارث بردهایم. این وضعیتی است که ما به آن افتخار میکنیم، از آن محافظت میکنیم و آن را از اولویتهای اصلی خود میدانیم. ما به این همزیستی، برادری و محبت افتخار میکنیم و با تمام توان از این وضعیت دفاع خواهیم کرد.
ایلی ناکوزی: به من گفتند که از یکی از مقامات امنیتی پرسیدهاید که آمار جرائم مرتبط با همزیستی چقدر است و او پاسخ داده: «صفر». آیا این واقعیت دارد؟
پرزیدنت بارزانی: فکر میکنم واقعیت دارد. نمیتوانم صددرصد با قاطعیت بگویم، اما تا جایی که من میدانم، تاکنون جرمی به دلیل دین یا مذهب رخ نداده است.
ایلی ناکوزی: و شما این را به فرهنگ مردم نسبت میدهید، نه به تصمیمات سیاسی؟
پرزیدنت بارزانی: الحمدلله این فرهنگ در میان مردم کوردستان ریشه دوانده است. تمام مردم کوردستان به این فرهنگ باور دارند.
ایلی ناکوزی: آیا این جو به بغداد و جنوب عراق هم سرایت کرده است؟
پرزیدنت بارزانی: (با تأمل) والله پاسخی برای این سؤال ندارم.
پیام پایانی به مردم عراق و کوردستان
ایلی ناکوزی: در پایان این گفتگو، اگر بخواهید پیامی به رأیدهندگان خارج از اقلیم، یعنی به مردم عراق، بدهید، چه میگویید؟
پرزیدنت بارزانی: برایشان آرزوی موفقیت میکنم و از آنها میخواهم که به آیندهی عراق فکر کنند. از آنها دعوت میکنم که برای اصلاح وضعیت نابسامان کنونی، با جدیت تلاش کنند.
ایلی ناکوزی: و برای مردم داخل اقلیم؟ پس از آنکه کوردستان را «وعدهی تحققیافته» نامیدیم، وعدهی شما برای آیندهی کوردها چیست و پیامتان برای آنها در این انتخابات چیست؟
پرزیدنت بارزانی: این به وجدان خودشان بستگی دارد. به کسی رأی دهند که به نظرشان به آنها خدمت میکند، از آنها محافظت میکند و آیندهشان را تضمین مینماید. آرزوی من، مانند هر شهروند کورد دیگری، این است که کوردستان را در حال توسعه و پیشرفت ببینم و انشاءالله شاهد دستاوردهای بیشتری باشیم. این تمام آرزوی من است.
ایلی ناکوزی: جناب پرزیدنت، از شما برای این گفتگو سپاسگزارم. برای شما و پارت دموکرات کوردستان در این انتخابات آرزوی موفقیت دارم و امیدوارم که در آیندهای نزدیک، پس از انتخابات، بار دیگر با شما دیدار کنیم تا شاهد ماهیت ائتلافها باشیم و امیدوارم که در سالهای آینده، این کینهتوزیها و خصومتهای سیاسی از میان برود. برای شما شخصاً نیز آرزوی موفقیت دارم.
پرزیدنت بارزانی: متشکرم.
