قانون اساسی تنها مسیر حل اختلافات است
ششمین مجمع صلح و امنیت خاورمیانه (MEPS) در شهر اربیل، پایتخت اقلیم کوردستان، میزبان رهبران سیاسی، پژوهشگران و دیپلمات‌های ارشد بود تا چالش‌های پیچیده‌ی منطقه را مورد واکاوی قرار دهند. روز چهارشنبه ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵ (۲۸ آبان ۱۴۰۴)، در یکی از مهم‌ترین پنل‌های این اجلاس، «مسرور بارزانی»، نخست‌وزیر دولت اقلیم کوردستان، در گفتگویی صریح و تفصیلی با «آمنه بَکر»، روزنامه‌نگار برجسته‌ی بین‌المللی، به تشریح چشم‌انداز سیاسی و اقتصادی اقلیم پرداخت. از پیچیدگی‌های روابط با بغداد و چالش‌های صنعت نفت گرفته تا پیروزی پارت دموکرات کوردستان در انتخابات اخیر و راهبردهای کلان برای توانمندسازی جوانان، محورهای این گفتگوی ویژه بود که مشروح آن در ادامه می‌آید.
چالش‌های تقسیم قدرت و بازتعریف روابط با بغداد
آمنه بَکر: آقای نخست‌وزیر، شما مدیریت مسائل پیچیده‌ی نهادی، مالی و سرزمینی با بغداد را بر عهده داشته‌اید. تجربه‌ی فعلی تقسیم قدرت را چگونه توصیف می‌کنید؟
مسرور بارزانی: اگر بخواهم صادقانه بگویم، اگر تقسیم قدرت واقعی وجود داشت، این مسائل اصلا به مشکل تبدیل نمی‌شدند. ما در تلاش هستیم تا روابط خود را با دولت فدرال بر مبنای قانون اساسی ساماندهی و اصلاح کنیم. قانون اساسی به صراحت چگونگی این روابط را میان دولت فدرال و اقلیم کوردستان تبیین کرده است. اما چالش‌های موجود همچنان پیچیده هستند، زیرا بسیاری از موادی که قرار بود اجرا شوند، معطل مانده‌اند.
به عنوان نمونه، مسئله‌ی «مناطق کوردستانی» (مناطق مورد مناقشه)، قانون نفت و گاز و همچنین مسئله‌ی بودجه، از جمله چالش‌های اصلی هستند. قانون هیدروکربن باید مدت‌ها پیش و پس از تصویب قانون اساسی تدوین می‌شد، اما هنوز دولت در بغداد بر اساس قوانین قدیمی و منسوخ که میراث رژیم گذشته است و با سیستم فدرال همخوانی ندارد، عمل می‌کند.
در مورد بودجه نیز، اقلیم کوردستان به عنوان یک موجودیت قانونی در قانون اساسی، باید سهم بودجه‌ی خود را مستقیماً از دولت فدرال دریافت کند، نه اینکه یک وزارتخانه در سطح فدرال در جزئیات مدیریت مالی اقلیم دخالت کند.
شما در ابتدا به «حکمرانی خوب» اشاره کردید. حکمرانی خوب زمانی آسان است که شما خود را وقف هدف کرده باشید. وقتی مردم اولویت اصلی شما باشند و هدف خدمت به آن‌ها باشد، مسیر روشن است.
راز پیروزی در انتخابات: تمرکز بر خدمات
آمنه بَکر: شما در انتخابات اخیر عملکرد بسیار خوبی داشتید. دلیل این نتیجه چه بود؟
مسرور بارزانی: باور دارم که در این انتخابات، مردم به «خدمات» رأی دادند. حزب من همواره برای خدمت به مردم کوردستان و آرمان‌های کوردها و البته تمام کوردستانی‌ها (نه فقط کوردها) تلاش کرده است. پارت دموکرات کوردستان چتری فراگیر برای تمام ساکنان اقلیم کوردستان بوده است.
دلایل متعددی برای این پیروزی وجود دارد؛ یکی از آن‌ها مبارزه‌ی تاریخی پارت دموکرات کوردستان و صداقت آن در مسیری است که طی کرده است. همزیستی مسالمت‌آمیز و اعتمادی که گروه‌های مختلف قومی و مذهبی به رهبری این حزب دارند، عامل مهمی است. اما اخیراً، خدماتی که دولت تحت رهبری پارت دموکرات کوردستان ارائه داد، نقش تعیین‌کننده‌ای داشت. ما پروژه‌های زیرساختی، جاده‌سازی، سرمایه‌گذاری در آموزش و بهداشت و پروژه‌هایی مانند «روناکی» (تأمین برق ۲۴ ساعته) و «حساب من» (دیجیتال‌سازی سیستم بانکی) را پیش بردیم که زندگی روزمره‌ی مردم را تسهیل کرد. مردم دریافتند که ما تنها وعده ندادیم، بلکه عمل کردیم و پاداش این صداقت را در انتخابات گرفتیم.
آمنه بَکر: در خصوص انتخابات عراق چطور؟ ارزیابی شما چیست؟
مسرور بارزانی: انتخابات عراق برای شهروندان موفقیت‌آمیز بود، اما قانون انتخابات مشکل‌ساز است. اگرچه مشارکت خوب بود، اما قانون انتخاباتی فعلی عادلانه نیست. برای مثال، پارت دموکرات کوردستان با کسب بیش از ۱ میلیون و ۱۰۰ هزار رأی، بزرگترین حزب عراق است و ما فقط ائتلاف‌هایی داریم که کمی بیشتر رأی آورده‌اند. اما اگر به توزیع کرسی‌ها نگاه کنید، متناسب با آرای ما نیست.
با آن حجم عظیم رأی، ما حدود ۳۰ کرسی داریم، در حالی که جریان‌های دیگری با حدود ۷۰۰ هزار رأی (صدها هزار رأی کمتر از ما) تقریبا همان تعداد کرسی را دارند. این نشان می‌دهد که قانون انتخابات نیازمند بازنگری است تا عدالت رعایت شود.
تشکیل دولت دهم و آرایش سیاسی جدید
آمنه بَکر: با توجه به ائتلاف‌های جدیدی که پس از انتخابات شکل می‌گیرد، چه عواملی موضع شما را در تشکیل کابینه‌ی جدید تعیین می‌کند؟
مسرور بارزانی: ما به تمام نامزدها و احزاب احترام می‌گذاریم. مسئله بر سر افراد نیست، بلکه بر سر دستور کار (Agenda) و رابطه‌ی مبتنی بر قانون اساسی بین اربیل و بغداد است. شرط ما برای همکاری، پایبندی کامل به اجرای قانون اساسی است، بدون اینکه برخوردی سلیقه‌ای با اصول آن صورت گیرد.
بسیار مایه تأسف است که پس از گذشت یک سال (از موعد قانونی)، هنوز دولت جدید در اقلیم کوردستان تشکیل نشده است. ما می‌خواستیم بلافاصله پس از انتخابات دولت را تشکیل دهیم. ما به انتخاب احزابی که تصمیم گرفتند اپوزیسیون باشند احترام می‌گذاریم. در ابتدا همه چیز با برخی احزاب خوب پیش می‌رفت، اما وقتی نوبت به تقسیم پست‌ها رسید، زیاده‌خواهی‌هایی مشاهده شد که با وزن انتخاباتی آن‌ها همخوانی نداشت.
ما پیش از انتخابات بسیار انعطاف‌پذیر بودیم تا یک موضع واحد کوردستانی در برابر بغداد داشته باشیم، اما اگر دولتی قبل از انتخابات شکل نگیرد، شرایط تغییر می‌کند. اکنون که انتخابات برگزار شده، شرایط جدیدی حاکم است و ما بر اساس این شرایط جدید و نتایج واقعی آرا، برای تشکیل دولت مذاکره خواهیم کرد. اولویت ما تشکیل دولتی فراگیر، کارآمد و پایبند به قانون است.
اولویت‌های دولت آینده و اجرای قانون اساسی
آمنه بَکر: اولویت‌های اصلی شما در کابینه‌ی جدید چه خواهد بود؟
مسرور بارزانی: اولویت اصلی، خدمت به مردم، حرکت رو به جلو و تضمین صلح و ثبات است. قانون باید فصل‌الخطاب باشد. ما نمی‌توانیم در کشوری زندگی کنیم که قانون در آن نقض می‌شود. بزرگترین نیاز امروز کشور، نه فقط وجود قانون اساسی، بلکه وجود مکانیسمی برای اجرای آن است. کسی که قانون اساسی را نقض می‌کند باید پاسخگو باشد. ما باید مطمئن شویم نهادهایی وجود دارند که ناقضان قانون اساسی را بازخواست می‌کنند.
آینده‌ی انرژی و توافقات نفتی
آمنه بَکر: توافق خط لوله با بغداد پس از دو سال توقف، چه وضعیتی دارد؟ آیا این توافق پایدار است؟
مسرور بارزانی: این توافق فعلی، موقت است. راه‌حل پایدار، تصویب قانون هیدروکربن (نفت و گاز) است. تا آن زمان، هر توافقی موقت خواهد بود. امیدوارم بغداد متوجه شده باشد که با توقف صادرات نفت اقلیم کوردستان، همه بازنده بودند و میلیاردها دلار خسارت به کشور وارد شد که بخش عمده‌ی آن متوجه مردم اقلیم کوردستان بود و ما هیچ‌گاه بابت این زیان‌ها جبران خسارت نشدیم.
توقف صادرات دلیلی نداشت و تصمیمی سیاسی بود. در حال حاضر، اگرچه بغداد درآمدهای نفتی و داخلی را دریافت می‌کند، اما پرداخت حقوق‌ها را با تأخیر انجام می‌دهد. امیدوارم بغداد درک کند که با فروش نفت اقلیم، درآمد بیشتری نصیب کل کشور می‌شود.
در خصوص محدودیت تولید (سهمیه اوپک)، باید بگویم اقلیم کوردستان هیچ‌گاه بیش از سهم خود تولید نکرده است. سهم ما بر اساس جمعیت و تولید کلی عراق باید سنجیده شود و ما همیشه در چارچوب معقول عمل کرده‌ایم.
آمنه بَکر: درباره‌ی گاز چطور؟
مسرور بارزانی: ما قراردادهایی با شرکت‌های بین‌المللی داریم که معتبر هستند. اقلیم کوردستان برای تولید برق و مصارف داخلی به این گاز نیاز دارد. ما در حال حاضر بخشی از این گاز را به برق تبدیل کرده و به شبکه‌ی برق عراق تزریق می‌کنیم. با افزایش تولید گاز، می‌توانیم برق بیشتری تولید کرده و به سایر نقاط عراق صادر کنیم. مذاکرات برای قیمت‌گذاری و چارچوب‌های قانونی با وزارت نفت عراق و وزارت برق در جریان است تا به یک مدل پایدار برسیم.
توسعه اقتصادی و اشتغال جوانان
آمنه بَکر: نرخ بیکاری جوانان علیرغم رشد صنعتی همچنان دغدغه است. برنامه‌ی شما چیست؟
مسرور بارزانی: دو منبع اشتغال وجود دارد: بخش عمومی و بخش خصوصی. متأسفانه از سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) بغداد اجازه‌ی استخدام جدید در بخش عمومی اقلیم را نداده است. ما باید این فرصت را برای جوانان در بخش خصوصی ایجاد کنیم.
خوشبختانه بخش خصوصی در اقلیم کوردستان بسیار فعال و پویاست و من از آن‌ها تشکر می‌کنم. ما باید به رشد بخش خصوصی کمک کنیم تا فرصت‌های شغلی افزایش یابد. اما یک چالش فرهنگی و قانونی وجود دارد؛ بسیاری ترجیح می‌دهند در بخش دولتی کار کنند تا حقوق بازنشستگی تضمین‌شده داشته باشند. ما باید قانون کار و تأمین اجتماعی را به گونه‌ای اجرا کنیم که کارکنان بخش خصوصی نیز از همان مزایا و تضمین‌های بازنشستگی بخش دولتی برخوردار باشند.
علاوه بر این، ما پروژه‌هایی مانند «شکوفایی» (Bloom) را راه‌اندازی کرده‌ایم تا به جوانان وام‌های تجاری بدهیم و آن‌ها بتوانند کسب‌وکار خودشان را راه بیندازند. همچنین از طریق سیستم بانکی مدرن و پروژه‌ی «حساب من»، زیرساخت مالی لازم برای حمایت از کارآفرینان را فراهم کرده‌ایم. جوانان باید بدانند که اگر بخواهند در سطح جهانی رقابت کنند، باید استانداردهای جهانی را بپذیرند و مسئولیت‌پذیر باشند.
امنیت منطقه و مسئله سوریه
آمنه بَکر: مذاکرات میان دمشق و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به کندی پیش می‌رود. دیدگاه شما چیست؟
مسرور بارزانی: سوریه کشوری با تنوع قومی و مذهبی است و ما نمی‌توانیم نظرات خود را به آن‌ها دیکته کنیم. اما معتقدم که یک حکومت فراگیر و قانونی اساسی که حقوق تمام شهروندان را تضمین کند، راه حل نهایی است. تحمیل ایدئولوژی توسط یک گروه خاص هرگز صلح و ثبات نمی‌آورد.
امیدوارم در سوریه قانونی تدوین شود که صدای همه شنیده شود و هیچ کس به حاشیه رانده نشود. در مورد کردهای سوریه نیز وضعیت پیچیده است و گروه‌های مختلفی وجود دارند، اما اصل باید بر گفتگوی سازنده و پذیرش یکدیگر باشد.
سخن پایانی: صلح با عمل به دست می‌آید
آمنه بَکر: به عنوان جمع‌بندی، چه پیامی برای آینده دارید؟
مسرور بارزانی: پیام من این است که ما باید از مرحله‌ی حرف زدن عبور کنیم و وارد مرحله‌ی عمل شویم. ما باید یاد بگیریم که مکمل یکدیگر باشیم، نه اینکه برای حذف هم تلاش کنیم. سال‌هاست که در خاورمیانه تلاش شده تا گروه‌ها یکدیگر را حذف کنند و نتیجه‌ی آن را می‌بینیم. بیایید برای یک بار هم که شده، سعی کنیم به یکدیگر کمک کنیم و مکمل هم باشیم. اگر این تغییر نگرش از درون ما آغاز شود، می‌توانیم آینده‌ای روشن‌تر و امن‌تر بسازیم. ما در اقلیم کوردستان در مسیر پیشرفت هستیم و هیچ‌کس نمی‌تواند ما را متوقف کند.
