صنعت رنگرزی سنتی در شرق کوردستان رو به افول است

 صنعت خمگری یا همان رنگرزی سنتی، هنری با قدمت بیش از ۱۷۰ سال در شهر سنندج است که این روزها در سایه‌ی افول قالیبافی دستباف و گسترش رنگ‌های شیمیایی، رو به فراموشی می‌رود. 

به گزارش کوردستان٢٤، در حالی که در گذشته این شهر میزبان ۱۷ کارگاه رنگرزی بوده است، اکنون تنها یک کارگاه فعال باقی مانده و چراغ این هنر کهن را روشن نگه داشته است. این وضعیت، زنگ خطری برای از دست رفتن یکی از مهم‌ترین بخش‌های میراث فرهنگی مناطق کوردستانی به شمار می‌رود.

استاد محمدعلی؛ نگهبان آخرین کوره‌ی خمگری

استاد محمدعلی، رنگرز ۷۸ ساله‌ی سنندجی، بیش از ۶۰ سال از عمر خود را صرف حفظ و ادامه‌ی این حرفه‌ی اجدادی کرده است. او در کارگاه کوچک خود در مکانی در بازارچه‌ی «آصف» سنندج، معروف به «میدان قصابان»، با دستان خود به نخ و ریس و پارچه جانی دوباره می‌بخشد. ویژگی منحصر به فرد کار استاد محمدعلی، عدم استفاده از هرگونه ماده‌ی شیمیایی در فرآیند رنگرزی است؛ تمامی رنگ‌ها را از دل طبیعت کوردستان، از گیاهان و پوست میوه‌ها استخراج می‌کند و به نخ‌ها رنگ می‌زند. او که روزگاری شبانه‌روز در کارگاهش مشغول کار بوده، به «کوردستان ۲۴» گفته است که «زمانی همه‌ی خانه‌ها، چه در شهر و چه در روستا، دار قالی داشتند و قالی و فرش می‌بافتند؛ اما اکنون همان‌طور که می‌بینید، کار ما رونقی ندارد و خمگری نیز برای همیشه از بین می‌رود.»

دلایل افول و تأثیرات آن بر صنعت قالیبافی

افول هنر خمگری در سنندج ارتباط مستقیمی با کاهش تولید و صادرات قالی دستباف در شرق کوردستان و سراسر ایران دارد. صنعت قالی دستباف ایران که زمانی یکی از ستون‌های اصلی صادرات غیرنفتی و نمادی مهم از هویت فرهنگی کشور به شمار می‌رفت، طی سال‌های اخیر با افت چشمگیری مواجه شده است. تحریم‌های بین‌المللی، سیاست‌های نادرست داخلی، افزایش هزینه‌ی مواد اولیه، و رقابت با قالی‌های ماشینی و محصولات ارزان‌تر کشورهای دیگر، از جمله دلایل اصلی این رکود است. این کاهش تولید و تقاضا، به نوبه‌ی خود بر مشاغل وابسته مانند رنگرزی سنتی تأثیر منفی گذاشته است. به ویژه در مناطق کوردستانی، که ۹۵ درصد از بافندگان را زنان روستایی تشکیل می‌دهند، این بحران معیشت میلیون‌ها نفر را تحت‌الشعاع قرار داده است. کمبود حمایت‌ها و بیمه‌ی ناکافی برای قالیبافان نیز به بی‌انگیزگی جوانان برای ورود به این حرفه دامن زده است.

تلاش برای حفظ میراث فرهنگی و نیاز به حمایت

استاد محمدعلی، با ۶۰ سال تجربه در این حرفه، علاقه‌مند است که این هنر پس از او نیز زنده بماند. اما اکنون حتی شاگردی هم ندارد و تنها گاهی اوقات پسرش برای کمک به کارگاه می‌آید. او آمادگی خود را برای برگزاری دوره‌های آموزشی برای دانش‌آموزان رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای اعلام کرده است، به شرطی که اداره‌ی آموزش و پرورش و دیگر نهادهای رسمی از این ابتکار حمایت کنند. اداره‌ی کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کوردستان نیز بر اهمیت حمایت از پیشکسوتان و صنایع دستی بومی تأکید کرده و آن را بخشی از احیای فرهنگ و هویت منطقه می‌داند. مطالبه‌ی هنرمندان این است که شهرک‌های تخصصی صنایع دستی در سنندج احداث شود تا زمینه‌ی توسعه‌ی اقتصادی و اشتغال‌زایی پایدار فراهم آید. با توجه به اینکه هنرهایی مانند قالیبافی سنتی در شهرهای دیگر ایران، که از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌کنند، در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شده‌اند، حفظ و حمایت از خمگری سنندج بیش از پیش حیاتی به نظر می‌رسد تا این «کیمیاگری رنگ‌های گیاهی» برای همیشه به دست فراموشی سپرده نشود.