K24 ÖZEL - İsveçli kadının uzattığı o Kürtçe kitap…

Adem Özgür

Celadet Ali Bedirhan’ın 1932'de çıkardığı Kürtçe Hawar dergisinin yayına başladığı gün olan 15 Mayıs, Kürt Dil Bayramı olarak kutlanıyor.

Hawar, 15 Mayıs 1932'de, Suriye'nin başkenti Şam'da yayınlanmaya başlayan ve toplamda 57 sayı ile 1943 yılına kadar yayınlandı.

Dergi, Celadet Ali Bedirhan tarafından Şam'a yerleştikten sonra çıkarıldı.

Derginin ilk 23 sayısı hem Latin, hem de Arap alfabesiyle basılmış ancak 24’üncü sayıdan itibaren yalnızca Latin alfabesiyle yayınlanmıştı.

Hawar, Kürtçe’de Latin alfabesinin ilk kez kullanıldığı dergidir.

Fransızca ve Kürtçe ağırlıklı dergide, Kurmancî’nin yanısıra Zazakî ve Soranî lehçelerinde de yazılar yayımlanmıştır.

K24’e konuşan Kürt edebiyatçı-yazar Firat Cewerî, 1928 harf devriminden sonra Arap alfabesiyle yazılmış olan klasik Kürt edebiyatının tamamıyla unutulmakla karşı karşıya kaldığını dile getirdi.

Firat Cewerî, yeni kuşak Kürtlerin yasaklardan ötürü Kürt edebiyatına yönelemediğini sözlerine ekledi.

1970’lerin sonlarına doğru Kürtçe yazmaya başladığında, o güne değin hiçbir Kürtçe eseri okumadığını ifade eden yazar, şöyle dedi:

“Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye’de Kürtçe edebi eserlerin yazılmasına, yayınlamasına izin verilmemişti. 1979 yılında ilk kez Kürtçe iki edebi eser yayınlandı; biri Mehmed Emin Bozarslan’ın Meyro adlı öykü kitabı ile Rojen Barnas’ın Li Bandeva Spêde adlı şiir kitabıydı.”

İSVEÇ’TE KÜRTÇE METİNLER

1980’de daha rahat bir ortamda Kürtçe yazabilmek için İsveç’e yerleştiğini hatırlatan yazar, anılarından bahsederken şunları söyledi:

“Êrîş Dikin adlı ilk şiir kitabım 1980 yılında İsveç’te çıktı. Sonra öyküye yöneldim. Nasıl olur da bu kadim dilde edebi eserler yazılmamış diye hep kendime soruyor, sorguluyordum. Birgün Uppsala şehrinin en büyük kütüphanesine uğradım ve kütüphanede Kürtçe kitapların olup olmadığını sordum. Kütüphaneci kadınlardan biri güleryüzle önüme düşerek kütüphanenin bir köşesine götürdü ve kitaplar arasında bir kitabı alıp bana uzattı.

Ayaküstü baktım, gözlerime inanamadım. Stig Wikander adlı bir İsveçli’nin “Kürtçe Metinler” diye bir kitaptı. Hawar, Roja Nû ve Ronahi dergilerinden derlenmiş bir kitaptı. 1959 yılında basılmıştı. Kitabı kütüphaneden ödünç aldım, defalarca okudum.”

ŞAM’DA HAWAR’IN İZİ

Hawar’ı, Kürtlerle yeniden buluşturma serüveninden de söz eden Cewerî, şöyle devam etti:

“Şam’a gidip Hawar’ın bütün sayılarını edinmek ve Hawar’ı tekrar Kürtlere ulaştırmak istedim. 1987 yılında İsveç’ten Şam’a bir yolculuk yaptım, Suriye’de yaklaşık iki ay kalarak Hawar’ın bütün sayılarını edindim, 1998 yılında İsveç’te iki cilt halinde bastım.

Hem Kürtçe otuz sözcükten oluşuyor mantaliteye bir cevap olsun istedim, hem de hor görülmüş Kürtlere, aha bakın, diliniz bir edebiyat dilidir, dilinize, edebiyatınıza yönelin, sahip çıkın, gurur duyun demek istemişimdir.”

HAWAR’IN KAZANDIRDIKLARI

Hawar’ın yarattığı etkiden de söz eden Firat Cewerî’ye göre, Hawar dil açısından bir okul olmanın yanı sıra, edebiyat açısından da modern Kürt edebiyatın hem temel taşı, hem de öncüsü oldu. Hawar’ın klasik ve modern Kürt edebiyatı arasında bir köprü rolünü üstlendiğini belirten yazar, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Biz Hawar’la Arap alfabesinden Latin alfabesine geçtik, bir alfabe sahibi olduk, grameri ondan öğrendik. Modern Kürtçe şiir ve öykü örneklerini, dünya edebiyatından az da olsa çevirileri ilk Hawar’da okuduk. Medrese geleneğiyle sınırlı olan klasik Kürt edebiyatı örneklerini Latin alfabesiyle Hawar sayesinde okuduk.”

KÜRT EDEBİYATI DÖRTNALA GİDİYOR

Hawar’dan sonraki Kürt edebiyatı akımından ve diasporadaki Kürtlerden söz eden yazar, şunları söyledi:

“Almanya’da Çiya, Hêviya Welêt; İsveç’te Berbang, Armanc, Nûdem; Fransa’da Hêvî, Belçika’da Têkoşer gibi dergilerle başlandı. Sonra bu dergiler etrafında yazarlar yetiştirildi. Şiirler, öyküler, romanlar yazıldı. Modern Kürt edebiyatı denince isimlerini andığımız bütün yazarlarımız Hawar’dan sonraki diaspora yazarlarıdır.

1990’lı yıllarda sürgünde gelişen Kürt edebiyatı yönünü ülkeye çevirdi. Ülkede yeni dergiler çıktı, profesyonel yayınevleri kuruldu ve yeni kuşaktan çok başarılı şair ve yazarlarımız çıktı. Bütün engellere ve baskılara rağmen bugün Kürt edebiyatı dörtnala gidiyor diyebilirim.”